Zdolności szczególne u osób z autyzmem – przykłady i wyjaśnienia

Czy osoba z autyzmem może być geniuszem? A może widzi świat w taki sposób, który dla większości z nas pozostaje niedostępny? Zdolności szczególne, często określane mianem savantyzmu, fascynują naukowców, nauczycieli i rodziców na całym świecie. Kim są „autystyczni geniusze”? Jakie zdolności występują u osób ze spektrum autyzmu i z czego wynikają?

Czym są zdolności szczególne?

Zdolności szczególne, nazywane także umiejętnościami wysepkowymi (islets of ability), to wyjątkowe talenty występujące na tle ogólnych trudności rozwojowych. Osoba z ASD może mieć trudności w komunikacji, relacjach społecznych czy elastyczności zachowań, a jednocześnie wykazywać niezwykłe zdolności np. w:

• zapamiętywaniu liczb i dat,
• rysunku technicznym lub realistycznym,
• muzyce (słuch absolutny, gra bez nut),
• matematyce i rachunkach pamięciowych,
• kalendarzach (tzw. „kalendarzowe savanty”),
• językach obcych.

Jak zauważa psycholog Darold Treffert, pionier badań nad savantami:

„Niektóre umiejętności są tak wyjątkowe, iż nie da się ich wyjaśnić zwykłym treningiem – wydają się po prostu być wrodzonymi darami.”

Kim jest savant?

Savant (czyli „uczony” w języku francuskim) to osoba, która posiada nadzwyczajne zdolności w określonej dziedzinie, przy równoczesnym występowaniu niepełnosprawności intelektualnej lub rozwojowej. Termin savantyzm wszedł do powszechnego użytku dzięki badaniom nad zespołem sawanta (savant syndrome), który występuje u ok. 10% osób z autyzmem.

Nie oznacza to, iż każda osoba z autyzmem posiada zdolności sawanta – ale wiele z nich przejawia ponadprzeciętne zdolności w wąskich dziedzinach, które mogą być najważniejsze dla rozwoju ich tożsamości i poczucia własnej wartości.

Przykłady zdolności szczególnych

1. Stephen Wiltshire – „człowiek-kamera”

Artysta z autyzmem, który po jednym locie helikopterem potrafi narysować z pamięci całe miasto z niemal fotograficzną dokładnością – włącznie z liczbą okien i rozmieszczeniem ulic. Jego rysunki Londynu, Tokio czy Nowego Jorku stały się symbolem potencjału pamięci wizualnej u osób ze spektrum.

„Stephen nie mówił do 5. roku życia. Kiedy zaczął rysować, przemówił w inny sposób” – wspomina jego siostra.

2. Daniel Tammet – geniusz liczb i języków

Daniel, zdiagnozowany jako osoba z zespołem Aspergera, zna ponad 10 języków, w tym islandzki i esperanto. Zapamiętał ponad 22 tysiące cyfr liczby π i twierdzi, iż widzi liczby jako kształty i kolory.
W swojej książce Born on a Blue Day opisuje, jak wygląda jego świat:

„Każda liczba do 10 000 ma dla mnie własny kolor, fakturę i kształt.”

3. Matt Savage – jazzowy pianista

Zdiagnozowany jako dziecko z autyzmem, Matt zaczął grać na fortepianie w wieku 6 lat, a jako nastolatek występował już z największymi muzykami jazzowymi. Dzięki niezwykłemu słuchowi absolutnemu potrafi analizować utwory muzyczne w pamięci.

Skąd biorą się te zdolności?

Naukowcy sugerują kilka możliwych mechanizmów:

• Zwiększona aktywność określonych obszarów mózgu – badania wykazały, iż osoby z autyzmem mają silniejszą aktywność w obszarach odpowiedzialnych za percepcję wzrokową i pamięć roboczą.
• Zmniejszona filtracja bodźców – osoby z ASD mogą zauważać szczegóły, które inni ignorują (tzw. percepcja detali).
• Powtarzalność i koncentracja – wiele osób ze spektrum potrafi przez wiele godzin ćwiczyć daną umiejętność, co prowadzi do jej mistrzostwa.

Jak pisała Temple Grandin, znana autorka i profesor z autyzmem:

„To, co dla świata wydaje się obsesją, dla mnie było pasją i drogą do samorealizacji.”

Znaczenie edukacyjne i terapeutyczne

Rozpoznanie i rozwijanie zdolności szczególnych może być najważniejsze w pracy z dzieckiem z ASD. Zamiast koncentrować się wyłącznie na deficytach, warto:

• obserwować zainteresowania dziecka, choćby jeżeli wydają się nietypowe (np. zamiłowanie do rozkładów jazdy),
• włączać je do zajęć edukacyjnych (np. tworzenie kalendarzy, pisanie opowiadań o ulubionych pociągach),
• szukać mentorów i programów rozwijających talenty,
• doceniać i wzmacniać mocne strony, budując na nich poczucie własnej wartości.

Czy każde dziecko z ASD ma zdolności wybitne?

Nie każde, ale każde ma potencjał, który może się ujawnić w odpowiednich warunkach. choćby jeżeli nie będzie to genialna gra na pianinie czy pamięć fotograficzna, może to być umiejętność zauważania wzorców, logiczne myślenie, wrażliwość na szczegóły czy niekonwencjonalne spojrzenie na problemy.

To właśnie dlatego nauczyciele, terapeuci i rodzice powinni szukać tego „iskierki wyjątkowości” – i pomóc jej się rozwinąć.

🔍 Podsumowanie

Szczególne zdolności u osób z autyzmem to nie mit, ale realny fenomen, który potrafi zadziwiać świat nauki i sztuki. Każde dziecko ze spektrum zasługuje na to, by jego potencjał został zauważony i rozwijany – niezależnie od tego, czy będzie to rysowanie panoramy miasta z pamięci, czy pasja do układanek geometrycznych. Jak pisał Howard Gardner – twórca teorii inteligencji wielorakich:

„Każdy człowiek jest inny, a różnorodność to klucz do zrozumienia ludzkiego potencjału.”

❓ Najczęstsze pytania (FAQ)

Czy każde dziecko z autyzmem jest sawantem?
Nie. Tylko niewielki odsetek osób z ASD posiada zdolności sawanta (ok. 10%). Jednak wiele dzieci wykazuje ponadprzeciętne zainteresowania i talenty w wąskich dziedzinach.

Jak wspierać rozwój zdolności szczególnych u dziecka z ASD?
Poprzez obserwację, akceptację zainteresowań, dostarczanie odpowiednich narzędzi (np. programów graficznych, instrumentów) i wspieranie ich regularnego rozwijania.

Czy te zdolności mogą pomóc w dorosłym życiu?
Tak, jeżeli są odpowiednio rozwijane i ukierunkowane. Mogą stać się podstawą pracy zawodowej, twórczości artystycznej lub pasji życiowej.