Zatrucia grzybami stanowią poważny problem zdrowotny w Polsce, zwłaszcza w okresie jesiennym, gdy rozpoczyna się sezon grzybowy. Choć większość osób zbiera gatunki jadalne, corocznie dochodzi do setek przypadków zatruć, w tym ciężkich i śmiertelnych. Najgroźniejsze są zatrucia muchomorem sromotnikowym (Amanita phalloides), którego toksyny wywołują nieodwracalne uszkodzenia wątroby i nerek.
Najważniejsze toksyny grzybów
Różne gatunki grzybów zawierają odmienne substancje toksyczne, które wywołują charakterystyczne zespoły objawów:
- Amanitotoksyny (np. amatoksyny) – obecne w muchomorze sromotnikowym, muchomorze jadowitym i zasłonaku rudym. Blokują syntezę białek w hepatocytach, prowadząc do martwicy wątroby.
- Faloidyna – również występuje w muchomorach, działa toksycznie na błony komórkowe, nasilając uszkodzenia narządowe.
- Muscymol i kwas ibotenowy – zawarte w muchomorze czerwonym i plamistym, oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując halucynacje, pobudzenie, a następnie senność i zaburzenia świadomości.
- Orellanina – toksyna zasłonaka rudego, która uszkadza nerki; objawy zatrucia mogą pojawić się dopiero po kilku dniach.
- Kopryna – występująca w czernidłaku pospolitym, powoduje zatrucia w połączeniu z alkoholem (działanie podobne do disulfiramu).
Objawy kliniczne zatruć grzybami
Objawy zależą od rodzaju spożytego grzyba i obecnych w nim toksyn. Najczęściej spotykane są:
Zatrucia hepatotoksyczne (muchomor sromotnikowy): po 8–12 godzinach od spożycia pojawiają się wymioty, biegunka i bóle brzucha, po czym następuje okres pozornego zdrowienia, a następnie rozwija się ostra niewydolność wątroby.
Zatrucia neurotoksyczne (muchomor czerwony): objawy występują szybciej, zwykle po 1–2 godzinach. Obejmują pobudzenie, halucynacje, drgawki, a później senność i śpiączkę.
Zatrucia nefrotoksyczne (zasłonak rudy): objawy pojawiają się po kilku dniach, początkowo nieswoiste (zmęczenie, nudności), a następnie rozwija się ostra niewydolność nerek.
Statystyki zatruć w Polsce
Diagnostyka i leczenie
Rozpoznanie opiera się na wywiadzie (spożycie grzybów, czas od zjedzenia), objawach klinicznych oraz badaniach laboratoryjnych – szczególnie parametrów wątrobowych i nerkowych. W niektórych przypadkach pomocne jest badanie resztek grzybów lub treści żołądkowej.
Leczenie obejmuje płukanie żołądka, podanie węgla aktywowanego, intensywną terapię nawodniającą oraz leczenie objawowe. W zatruciach muchomorem sromotnikowym stosuje się sylibinę lub penicylinę G, które zmniejszają wchłanianie toksyn przez wątrobę. W skrajnych przypadkach konieczny bywa przeszczep wątroby. Zatrucia nefrotoksyczne mogą wymagać dializoterapii.
Zapobieganie
Najskuteczniejszą metodą ochrony jest edukacja i przestrzeganie zasady: zbieramy tylko grzyby rozpoznane bez żadnych wątpliwości. Sanepid zaleca także, by nie podawać potraw z grzybami dzieciom, osobom starszym i kobietom w ciąży. W przypadku najmniejszych wątpliwości lepiej zrezygnować z ich spożycia.
Najczęściej zadawane pytania
Jakie grzyby powodują najcięższe zatrucia?
Najcięższe zatrucia w Polsce wywołuje muchomor sromotnikowy – odpowiedzialny za większość zgonów.
Po jakim czasie pojawiają się objawy zatrucia?
W zależności od toksyny: od 1–2 godzin (zatrucia neurotoksyczne) do choćby kilku dni (nefrotoksyczne).
Czy istnieje odtrutka na zatrucia grzybami?
Nie ma uniwersalnej odtrutki. W przypadku muchomora sromotnikowego stosuje się sylibinę i penicylinę G, jednak często konieczne jest leczenie wspomagające i transplantacja.
Jak postępować przy podejrzeniu zatrucia?
Należy natychmiast wezwać pomoc (112/999), zachować resztki grzybów do badania i niezwłocznie udać się do szpitala.
Więcej porad i informacji dotyczących profilaktyki zatruć oraz zaleceń sanitarnych znajdziesz na stronie PSSE Poznań.
ksai fot. pixabay
