Zarządzanie bólem w ranach niegojących się

Leczenie bólu u chorego z raną to wieloaspektowy proces, który wymaga indywidualnego podejścia i uwzględnienia różnych czynników, takich jak rodzaj rany, jej lokalizacja, stopień zaawansowania oraz ogólny stan zdrowia pacjenta.

Ocena bólu

Regularna ocena nasilenia bólu jest kluczowa dla dostosowania terapii. W celu doboru najlepszego rodzaju terapii należy w odpowiedni sposób oszacować rodzaj i nasilenie bólu. Personel medyczny może wykorzystać następujące skale:

1. Skala VAS (Visual Analogue Scale – wzrokowo-analogowa)

Skala VAS to najczęściej wykorzystywane narzędzie w ocenie nasilenie bólu. Występuje w postaci linijki ze specjalnymi oznaczeniami i kolorami. Cyklicznie powtarzane pomiary intensywności bólu dzięki tej skali umożliwiają ocenę skuteczności leczenia przeciwbólowego. Pacjent wskazuje palcem lub suwakiem nasilenie bólu:

• niebieski – 0 – oznacza brak bólu;
• zielony 1–3 – oznacza łagodny ból;
• żółty i pomarańczowy –4–7 – oznacza średni ból;
• czerwony – 8–9 – oznacza silny ból;
• czerwony –10 – nie do wytrzymania ból.

2. Skala Laitinena – cztery obszary oceny bólu

Podobnie jak w przypadku skali VAS, skala Laitinena jest subiektywną skalą oceny bólu przez pacjenta. Przy pomocy tej skali ocenie poddawane są 4 obszary:

• nasilenie bólu;
• częstotliwość występowania bólu;
• częstotliwość zażywania środków przeciwbólowych;
• ograniczenia aktywności ruchowej.

Każdy z obszarów ocenia się w skali od 0 do 4, przy czym 0 oznacza brak bólu, 1 – łagodny, 2 – silny, 3 – bardzo silny, 4 – nie do wytrzymania.

3. Skala numeryczna (Numeric Rating Scale – NRS)

Skala NRS jest skalą numeryczną, łatwą do zastosowania. Skala zawiera 11 stopni nasilenia bólu. Podobnie jak w przypadku poprzednich skal, 0 – oznacza całkowity brak bólu, a 10 – ból nie do wytrzymania. Skala ta bardzo często wykorzystywana jest zarówno w zastosowaniach naukowych, jak i w praktyce klinicznej do oceny bólu ostrego oraz przewlekłego. Specjaliści nie zalecają wykorzystywania tej skali u dzieci poniżej 9.r.ż.

4. Skala Doloplus

Skala Doloplus wykorzystywana jest u osób z zaburzeniami poznawczymi, trudnościami w porumienieniu się i współpracy podczas badania. Kwestionariusz wypełniany jest przez personel medyczny na podstawie obserwacji zachowania pacjenta. Skala składa się z 10 pozycji zawartych w trzech kategoriach:

• reakcje somatyczne obejmujące 5 pozycji: dolegliwości somatyczne, obronna pozycja ciała, ochrona miejsc bolesnych, wyraz twarzy i sen;
• reakcje psychomotoryczne zawierające 2 pozycje: czynności codzienne (ubieranie, mycie) oraz zdolność poruszania się;
• reakcje psychospołeczne – w tym obszarze ujęte są 3 zagadnienia: życie społeczne, problemy zachowania oraz komunikacja.

Leczenie bólu u chorego z raną

Leczenie bólu zwykle zaczyna się od leków przeciwbólowych. W zależności od nasilenia bólu mogą to być leki przeciwbólowe dostępne bez recepty (np. paracetamol, ibuprofen) lub silniejsze leki na receptę, takie jak opioidy. Ważne jest również stosowanie miejscowych środków znieczulających, takich jak kremy lub żele z lidokainą, szczególnie w przypadku ran przewlekłych. Światowa Organizacja Zdrowia w 1986 r. opracowała trzystopniową drabinę analgetyczą do leczenia bólu u pacjentów z raną.

Pierwszy stopień stanowią leki nieopioidowe – paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Drugi stopień stanowią słabe opioidy, takie jak tramadol, dihydrokodeina, kodeina lub małe dawki morfiny, oksykodonu, hydromorfonu.

Trzeci stopień stanowią silne opioidy, takie jak: morfina, oksykodon, fentanyl, metadon, buprenorfina, tapentadol.

Odciążenie ran

Kluczowym elementem terapii ran jest również odpowiednie pozycjonowanie pacjenta, aby zmniejszyć nacisk na obszary objęte raną. jeżeli u pacjenta występują odleżyny, należy często zmieniać pozycję, stosować specjalne materace lub poduszki, które pomagają w odciążeniu ran. W przypadku owrzodzeń troficznych ważne jest prawidłowe ułożenie kończyn, co nie tylko zmniejsza ból, ale także wspiera proces gojenia. W przypadku owrzodzeń troficznych, poza stosowaniem preparatów zawierających heparynę, prawidłowe ułożenie kończyn wspomaga terapię przeciwbólową.

Opatrunki specjalistyczne

Wybór odpowiednich opatrunków, które zapewniają wilgotne środowisko, jest najważniejszy w gojeniu ran. Niektóre opatrunki mają również adekwatności przeciwbólowe lub zawierają substancje, które pomagają w łagodzeniu bólu, np. opatrunki z dodatkiem srebra lub alginianów.

Edukacja i wsparcie pacjenta

Ból związany z ranami przewlekłymi może mieć znaczący wpływ na stan psychiczny pacjenta. Dlatego istotne jest zapewnienie wsparcia psychologicznego, które może obejmować rozmowy z psychologiem, techniki relaksacyjne lub terapię behawioralną. Ważne jest, aby pacjent i jego opiekunowie byli dobrze poinformowani o sposobach zarządzania bólem oraz o konieczności przestrzegania zaleceń medycznych. Edukacja może obejmować naukę odpowiedniego pielęgnowania ran, stosowania leków oraz technik odciążania ran.

Źródło:

• Woroń J. „Leczenie bólu w oparciu o drabinę analgetyczną WH”, Medycyna po dyplomie; 2011:20(8):52–61.
• https://forumleczeniaran.pl
• materiały edukacyjne autorstwa dr n. med. Elżbiety Szkiler