Zakrzepica – choroba cywilizacyjna XXI wieku

Zakrzepica to jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych współczesnego świata. Ta podstępna choroba może dotknąć każdego z nas, niezależnie od wieku czy kondycji fizycznej. Siedzący tryb życia, stres, niewłaściwa dieta i coraz częstsze stosowanie hormonalnej antykoncepcji sprawiają, iż zakrzepica stała się prawdziwą plagą XXI wieku. Dowiedz się, jak rozpoznać pierwsze objawy zakrzepicy, jakie badania wykonać i jak skutecznie ją leczyć, by uniknąć groźnych powikłań.

Co to jest zakrzepica – definicja i mechanizm powstawania

Zakrzepica to stan chorobowy polegający na powstaniu skrzepu krwi (zakrzepu) wewnątrz naczynia krwionośnego, który utrudnia lub całkowicie blokuje przepływ krwi. Najczęściej dotyczy żył, stąd określenie „zakrzepica żylna” lub „zakrzepica żył”. W normalnych warunkach krew płynie swobodnie przez naczynia, a mechanizmy krzepnięcia uruchamiają się tylko w przypadku uszkodzenia naczynia, aby zatamować krwawienie. W przypadku zakrzepicy ten delikatny system zostaje zaburzony.

Mechanizm powstawania zakrzepicy najlepiej opisuje triada Virchowa, która wskazuje trzy główne czynniki prowadzące do tworzenia się skrzepów:

• Zwolnienie przepływu krwi – występuje przy długotrwałym unieruchomieniu
• Uszkodzenie ściany naczynia – przez uraz, zabieg operacyjny lub stan zapalny
• Nadkrzepliwość krwi – zwiększona skłonność do krzepnięcia

Gdy występuje jeden lub więcej z tych czynników, ryzyko powstania zakrzepu znacznie wzrasta. Skrzep może powstać w ciągu kilku godzin lub rozwijać się przez kilka dni, w zależności od nasilenia czynników ryzyka.

Rodzaje zakrzepicy i miejsca najczęstszego występowania

Główne rodzaje zakrzepicy według lokalizacji

Zakrzepica żył głębokich to najpoważniejsza forma choroby, dotycząca żył położonych głęboko w tkankach. Wyróżniamy tutaj zakrzepicę proksymalną, która lokalizuje się w żyłach podkolanowych, udowych i biodrowych i może powodować groźną zatorowość płucną. Z kolei zakrzepica dystalna najczęściej pojawia się w żyłach łydki i zwykle nie prowadzi do zatorowości płucnej, choć wymaga równie poważnego potraktowania.

Zakrzepica żył powierzchownych dotyczy żył położonych pod powięzią i często jest związana z żylakami. Choć wydaje się mniej groźna, może przechodzić w zakrzepicę żył głębokich, dlatego również wymaga leczenia i obserwacji.

Rodzaje zakrzepicy

• Zakrzepica dystalna – dotyczy żył łydki, często ma przebieg łagodniejszy.
• Zakrzepica proksymalna – obejmuje żyły podkolanowe, udowe, biodrowe; wiąże się z ryzykiem zatorowości płucnej.
• Zakrzepica żył powierzchownych – dotyczy żył podskórnych; często towarzyszy żylakom.
• Zakrzepica żył głębokich (DVT) – najczęstsza forma, powstaje głęboko w strukturach mięśniowych.
• Zakrzepica płucna (zatorowość) – gdy fragment skrzepliny dostaje się do tętnicy płucnej.
• Zakrzepica wątrobowa – zespół Budd-Chiariego.
• Zakrzepica ciążowa – związana z uciskiem macicy na naczynia krwionośne.

Szczególne formy zakrzepicy

Zator płucny stanowi groźne następstwo zakrzepicy, gdy fragmenty skrzepu odrywają się i wraz z krwią wędrują do płuc, blokując tętnice płucne. Zakrzepica wątrobowa, zwana zespołem Budd-Chiariego, to zakrzepica żył wątrobowych, która może prowadzić do poważnych powikłań ze strony tego organu.

W ostatnich latach obserwujemy również wzrost przypadków zakrzepicy ciążowej, która pojawia się zwykle w drugim trymestrze i jest związana z uciskiem powiększającej się macicy na naczynia krwionośne. Coraz częściej spotykamy także zakrzepicę po COVID-19, która stała się jednym z powikłań po przebytej infekcji koronawirusem.

Żyły kończyn dolnych to miejsce, w którym lokalizuje się aż 90% wszystkich przypadków zakrzepicy. Najczęściej dotyka to żył łydki, uda oraz żył biodrowych. Znacznie rzadziej zakrzepica występuje w kończynach górnych, zwykle po założeniu cewnika centralnego. Zakrzepica żył trzewnych obejmuje żyły wątrobowe i śledzionowe, podczas gdy zakrzepica żył mózgowych dotyczy zatoków żylnych mózgu i jest szczególnie niebezpieczna.

Przyczyny zakrzepicy – co powoduje powstawanie skrzepów?

Czynniki niemodyfikowalne

Przyczyny zakrzepicy można podzielić na te, na które nie mamy wpływu, oraz te, które możemy kontrolować. Do pierwszej grupy należy przede wszystkim wiek powyżej 60 lat, kiedy to naczynia krwionośne tracą swoją elastyczność, a krew krzepnie szybciej. Predyspozycje genetyczne, zwane trombofiliami, to wrodzone zaburzenia układu krzepnięcia, które znacznie zwiększają ryzyko rozwoju zakrzepicy. Płeć męska oraz historia zakrzepicy w rodzinie również należą do czynników, których nie możemy zmienić.

Czynniki modyfikowalne i styl życia

Znacznie większą grupę stanowią czynniki, na które możemy mieć bezpośredni wpływ. Długotrwałe unieruchomienie to jeden z najważniejszych czynników ryzyka – dotyczy to nie tylko pacjentów leżących w łóżku po operacji, ale także osób odbywających długie podróże samolotem czy samochodem. Otyłość, szczególnie gdy wskaźnik BMI przekracza 30, zwiększa ryzyko poprzez ucisk na żyły oraz zmiany w układzie krzepnięcia.

Palenie tytoniu uszkadza ścianę naczyń oraz zwiększa krzepliwość krwi. Antykoncepcja hormonalna, szczególnie preparaty zawierające estrogeny, może zwiększać ryzyko zakrzepicy choćby trzykrotnie. Podobnie dzieje się podczas ciąży i w okresie połogu, kiedy zmiany hormonalne oraz ucisk macicy sprzyjają tworzeniu się skrzepów.

Szczególnie wysokie ryzyko niesie ze sobą choroba nowotworowa, ponieważ komórki nowotworowe wydzielają substancje zwiększające krzepliwość krwi, a chemioterapia może dodatkowo nasilać to ryzyko. Zabiegi operacyjne, zwłaszcza ortopedyczne i onkologiczne, wiążą się z uszkodzeniem tkanek i unieruchomieniem.

Styl życia ma ogromny wpływ na ryzyko rozwoju zakrzepicy – praca siedząca, brak aktywności fizycznej, dieta uboga w błonnik i bogata w tłuszcze nasycone oraz przewlekłe odwodnienie to czynniki, które możemy kontrolować.

Pierwsze objawy zakrzepicy – jak się objawia i jak ją rozpoznać?

Objawy zakrzepicy żył głębokich

Rozpoznanie pierwszych objawów zakrzepicy może uratować życie, dlatego tak ważne jest, aby wiedzieć, na co zwracać uwagę. Ból nogi to najczęstszy objaw – ma charakterystyczny pulsujący charakter i nasila się przy chodzeniu lub staniu. Ten ból jest często opisywany przez pacjentów jako „rwący” lub „kurczowy” i zwykle nie ustępuje po odpoczynku.

Obrzęk to kolejny charakterystyczny objaw, który zwykle zaczyna się od stopy i jest jednostronny, co oznacza, iż dotyczy tylko jednej nogi. Zmiany koloru skóry mogą objawiać się zaczerwienieniem, ale również bladością lub szaro-niebieskim odcieniem. Uczucie ciepła w zajętym miejscu oraz bolesność przy uciskaniu łydki lub uda to dodatkowe objawy wymagające pilnej konsultacji lekarskiej.

Jak boli noga przy zakrzepicy? Ból ma zwykle charakter głęboki, pulsujący i jest zlokalizowany wzdłuż przebiegu żyły. Pacjenci często opisują go jako bardzo intensywny, przypominający silny skurcz mięśnia, który nie ustępuje pomimo rozluźnienia. Ból znacznie nasila się przy dotykaniu, chodzeniu czy choćby niewielkim ruchu.

Objawy zakrzepicy powierzchownej

Objawy zakrzepicy żył powierzchownych są nieco inne i obejmują:

• Wyczuwalne zgrubienie skóry wzdłuż przebiegu żyły
• Twardy, bolesny guzek pod skórą
• Pasikowate zaczerwienienie wzdłuż żyły
• Miejscowy obrzęk (mniejszy niż przy zakrzepicy głębokiej)

Jak rozpoznać zakrzepicę w różnych lokalizacjach?

Zakrzepica nóg to najczęstsza postać choroby. Objawy zakrzepicy kończyn dolnych obejmują charakterystyczny ból, obrzęk i zmiany koloru skóry. Zakrzepica w łydce objawia się bólem nasilającym się przy chodzeniu, obrzękiem podudzia oraz twardością mięśni.

Zakrzepica proksymalna dotyczy żył udowych i biodrowych. Jej objawy to obrzęk całej nogi, intensywny ból uda oraz wyraźne zmiany koloru skóry. Ta forma jest szczególnie niebezpieczna ze względu na wysokie ryzyko zatorowości płucnej.

Zakrzepica ręki jest rzadsza, ale równie poważna. Objawy obejmują obrzęk ramienia lub przedramienia, ból wzdłuż żył oraz ograniczenie ruchomości kończyny górnej.

Objawy zakrzepicy płuc (zator płucny) to nagła duszność, ból w klatce piersiowej, kaszel z krwią oraz przyspieszone tętno. Objawy zakrzepicy płucnej wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.

Zakrzepica żył mózgowych objawia się silnymi bólami głowy, zaburzeniami świadomości, objawami neurologicznymi oraz nudnościami. Zakrzepica zatoki jamistej dodatkowo powoduje obrzęk powiek i zaburzenia widzenia.

Zakrzepica żył trzewnych manifestuje się bólem brzucha, nudnościami, wymiotami, a przy zajęciu żył wątrobowych – żółtaczką. Zakrzepica hemoroidów to miejscowa postać z intensywnym bólem w okolicy odbytu.

Objawy powikłań – zatorowość płucna

Szczególnie groźne są objawy powikłań, czyli zatorowości płucnej. Nagła duszność, która pojawia się bez wyraźnej przyczyny, to najważniejszy sygnał alarmowy. Inne niepokojące objawy to ból w klatce piersiowej nasilający się przy głębokim oddychaniu, kaszel z krwiopluciem, przyspieszone tętno, gorączka oraz omdlenia lub zawroty głowy – wszystkie wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.

Czy zakrzepica boli? Tak, ból to jeden z głównych objawów, choć należy pamiętać, iż zakrzepica może przebiegać bezobjawowo u około 50% pacjentów, co sprawia, iż jest szczególnie podstępna.

Jak wykryć zakrzepicę – badania diagnostyczne

Badania obrazowe – podstawa diagnostyki

Wczesna diagnostyka zakrzepicy to klucz do skutecznego leczenia. USG Doppler żył to najważniejsze i najczęściej wykonywane badanie pierwszego wyboru. Czy doppler wykryje zakrzepicę? Tak – to badanie pozwala ocenić przepływ krwi w żyłach i wykryć obecność skrzepu z bardzo wysoką skutecznością. Jest bezpieczne, nieinwazyjne i można je powtarzać bez ograniczeń.

W trudniejszych przypadkach wykonuje się flebografię kontrastową, która jest uważana za „złoty standard” diagnostyki zakrzepicy. Tomografia komputerowa (angio-TK) oraz rezonans magnetyczny to badania zarezerwowane dla szczególnych sytuacji, gdy standardowe metody nie dają jednoznacznego wyniku.

Jakie badania krwi na zakrzepicę?

Badania laboratoryjne odgrywają istotną rolę w diagnostyce zakrzepicy:

• D-dimery – najważniejszy marker, choć podwyższone poziomy mogą występować również w innych stanach chorobowych
• Morfologia krwi – pełne badanie oceniające liczbę płytek krwi i inne parametry
• Testy krzepnięcia – PT (INR) i APTT, które są najważniejsze dla monitorowania leczenia
• Poziom fibrynogenu – białka odpowiedzialnego za krzepnięcie
• CRP i OB – markery stanu zapalnego towarzyszącego zakrzepicy

Należy pamiętać, iż żadne z badań laboratoryjnych nie jest w 100% specyficzne dla zakrzepicy, dlatego zawsze należy je interpretować w kontekście objawów klinicznych i badań obrazowych.

Czy zakrzepica jest groźna? Powikłania i rokowanie

Tak, zakrzepica może być śmiertelnie groźna, szczególnie gdy prowadzi do powikłań. Zatorowość płucna to najgroźniejsze z nich – występuje u 30-50% pacjentów z zakrzepicą żył głębokich i może być przyczyną nagłej śmierci. Śmiertelność nieleczonych przypadków zatorowości płucnej sięga 15-20%, dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie i wdrożenie leczenia. Zakrzepicę można skutecznie leczyć, zwłaszcza jeżeli zostanie wcześnie wykryta. W wielu przypadkach jest to choroba całkowicie uleczalna, choć niekiedy wymaga długotrwałej terapii przeciwzakrzepowej.

Powikłania ostre i przewlekłe

Do powikłań ostrych należy również zespół pozakrzepowy, który może prowadzić do ciężkiej niewydolności żylnej i owrzodzeń goleni. Powikłania przewlekłe obejmują zespół pozakrzepowy przewlekły, który rozwija się u 30-50% pacjentów i obejmuje przewlekłą niewydolność żylną, nawracające obrzęki oraz znaczne ograniczenie sprawności fizycznej.

Rokowanie przy zakrzepicy w znacznej mierze zależy od szybkości rozpoznania i wdrożenia odpowiedniego leczenia. Przy wczesnej diagnostyce i adekwatnej terapii przeciwzakrzepowej rokowanie jest dobre, a ryzyko poważnych powikłań znacznie maleje. najważniejsze znaczenie ma także eliminacja czynników ryzyka i zmiana stylu życia.

Leczenie zakrzepicy – ile trwa i jakie leki są stosowane?

Czas trwania leczenia

Ile trwa leczenie zakrzepicy? Odpowiedź zależy od rodzaju i lokalizacji zakrzepu. Zakrzepica żył powierzchownych wymaga leczenia przez 7-14 dni i obejmuje głównie terapię miejscową oraz leki przeciwzapalne. Zakrzepica żył głębokich to znacznie poważniejszy problem wymagający minimum 6 miesięcy leczenia antykoagulacyjnego.

W przypadkach nawracającej zakrzepicy lub u pacjentów z wysokim ryzykiem nawrotu często konieczne jest leczenie dożywotnie. Decyzja o długości terapii zawsze należy do lekarza i uwzględnia indywidualne czynniki ryzyka pacjenta.

Jaki lek na zakrzepicę – schemat farmakoterapii

Leczenie zakrzepicy przebiega według ustalonego schematu. W fazie ostrej (pierwsze dni do tygodni) stosuje się heparynę drobnocząsteczkową w iniekcjach podskórnych lub heparynę niefrakcjonowanną w ciężkich przypadkach. Te leki działają natychmiast i skutecznie zapobiegają powiększaniu się skrzepu.

Leczenie przewlekłe opiera się na doustnych lekach przeciwkrzepliwych. Do najnowszych należą NOAC (nowe doustne antykoagulanty) takie jak riwaroksaban, apiksaban czy edoksaban, które nie wymagają częstej kontroli badań. Tradycyjnie stosuje się również antagonistów witaminy K (warfaryna, acenocumarol), choć wymagają one regularnej kontroli poziomu INR.

Leczenie wspomagające i niefarmakologiczne

Kompresjoterapia z wykorzystaniem pończoch uciskowych to istotny element leczenia, który zmniejsza obrzęk i poprawia przepływ krwi w żyłach. Przy zakrzepicy powierzchownej skuteczne są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz żele zawierające heparynę do stosowania miejscowego.

W niektórych przypadkach konieczne są interwencje chirurgiczne – od wszczepienia filtra w żyle głównej dolnej, przez leczenie przezcewnikowe, aż po chirurgiczne usunięcie skrzepu w najbardziej zaawansowanych przypadkach.

Do jakiego lekarza się zgłosić? Kto leczy zakrzepicę?

Przy pierwszych objawach sugerujących zakrzepicę należy zgłosić się do lekarza rodzinnego lub internisty, który przeprowadzi wstępną diagnostykę i w razie potrzeby skieruje do specjalisty. Flebolog to lekarz specjalizujący się w chorobach żył, który najlepiej poradzi sobie z diagnostyką i leczeniem zakrzepicy. Angiolog zajmuje się chorobami naczyń krwionośnych, a chirurg naczyniowy jest potrzebny, gdy konieczne jest leczenie operacyjne.

W sytuacjach nagłych, gdy podejrzewamy zatorowość płucną, należy niezwłocznie zgłosić się na oddział ratunkowy lub wezwać karetkę pogotowia. Szybkość działania może uratować życie.

Styl życia przy zakrzepicy – co można, a czego unikać?

Leczenie zakrzepicy to nie tylko farmakoterapia, ale także odpowiednie dostosowanie stylu życia. Powrót do pracy jest możliwy w większości przypadków, choć przy zawodach wiążących się z długim siedzeniem należy robić przerwy na rozruszanie nóg. Wbrew obiegowym opiniom, leżenie w łóżku nie jest zalecane – umiarkowana aktywność fizyczna pomaga w leczeniu.

Najlepsze ćwiczenia to spacery, pływanie i lekka gimnastyka usprawniająca przepływ krwi. Należy unikać sportów siłowych i intensywnych aktywności. Dieta przy zakrzepicy powinna być bogata w warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste. Pacjenci przyjmujący antagonistów witaminy K muszą ograniczyć zielone warzywa liściaste. Warto unikać nadmiaru alkoholu i soli. Kawa w umiarkowanych ilościach nie jest przeciwwskazana.

Zaleca się spanie z lekko uniesionymi nogami, co ułatwia odpływ żylny. W kwestii antykoncepcji – preparaty zawierające estrogeny są przeciwwskazane, bezpieczniejsze są metody niehormonalne lub preparaty z samym progesteronem.

Zakrzepica to poważna choroba wymagająca kompleksowego podejścia. Wczesne rozpoznanie objawów, adekwatne leczenie i modyfikacja stylu życia to klucz do sukcesu. jeżeli zauważysz niepokojące objawy – skontaktuj się z lekarzem.

Bibliografia: