Warto pamiętać, iż podejmowanie zachowań ryzykownych przez nastolatków może wynikać z potrzeb rozwojowych – młodzież podejmuje je chcąc m.in. zyskać akceptację rówieśników, poznać swoje możliwości. Istnieje przy tym szereg zachowań, które wiążą się z podejmowaniem ryzyka, ale są akceptowane społecznie, takich jak np. szybka jazda na hulajnodze. Tego rodzaju zachowania, poza tym, iż dostarczają silnych bodźców, również mogą prowadzić do negatywnych skutków, w tym m.in. utraty zdrowia.
Skąd się biorą zachowania ryzykowne w ADHD?
ADHD to zaburzenie neuropsychiatryczne dotyczące problemów z koncentracją uwagi, nadpobudliwością psychoruchową oraz impulsywnością. W związku z tym u młodych ludzi z ADHD występuje wyższe prawdopodobieństwo podejmowania zachowań ryzykownych, polegających m.in. na używaniu substancji psychoaktywnych. Wpływają na to cztery najważniejsze objawy ADHD: impulsywność, zapotrzebowanie na silne bodźce, niedostrzeganie konsekwencji swoich działań i silna potrzeba akceptacji społecznej.
Impulsywność jest jednym z podstawowych objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Jej źródłem są uwarunkowania biologiczne, a dokładnie deficyty w obrębie struktur mózgu odpowiedzialnych za kontrolę zachowania (tzw. funkcje wykonawcze). Przejawiają się one awersją do odraczania gratyfikacji i bardzo ograniczonymi możliwościami wytrzymywania frustracji. To w dużej mierze sprawia, iż gdy osoba z ADHD wpadnie na jakiś pomysł, od razu chce go realizować. W przeciwnym wypadku rodzi się w niej trudne do zniesienia napięcie. Młodzieży z ADHD towarzyszy jednocześnie zwiększone zapotrzebowanie na stymulację związane z obniżonym wydzielaniem dopaminy w mózgu, które może np. być doświadczane jako przeciągająca się nuda. Zachowania ryzykowne dostarczają silnych bodźców i stymulują uwalnianie się dopaminy, a tym samym pozwalają się poczuć lepiej. Młodzież z ADHD może mieć również problem z powstrzymaniem się przed nierozważnym zachowaniem z powodu niedostrzegania konsekwencji swoich działań. Nie przewidują bowiem, iż skacząc z wysokiego płotu mogą złamać nogę, czy iż rzucając szklaną butelką mogą zrobić komuś krzywdę. Zatrzymanie się i autorefleksję w różnych sytuacjach może również utrudniać silna potrzeba zdobycia akceptacji społecznej. Kłopoty z kontrolą zachowania i impulsywność sprawiają, iż osoby z ADHD postrzegane są jako niegrzeczne czy trudne, co zwykle wzbudza niechęć otoczenia. W efekcie mogą być gotowe skorzystać z każdej okazji do zdobycia aprobaty grupy bez względu na cenę.
Jak sobie radzić z zachowaniami ryzykownymi w ADHD?
Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Z pewnością najważniejsze jest podejmowanie działań profilaktycznych. Należą do nich psychoedukacja, rozwijanie kompetencji wychowawczych rodziców oraz umiejętności psychospołecznych dziecka/nastolatka z ADHD. Praca z dziećmi/młodzieżą polega wówczas na rozwijaniu wiedzy na temat specyfiki ich trudności oraz zwiększaniu umiejętności takich jak: radzenie sobie z emocjami, komunikowanie się, organizowanie nauki.
Praca z rodziną ukierunkowana jest wówczas na wzmacnianie kompetencji wychowawczych rodziców przede wszystkim w obszarze komunikacji, stawiania granic, wspierania dziecka w radzeniu sobie z napięciem, budowania uporządkowanego środowiska rodzinnego, m.in. poprzez dbanie o stały rytm dnia.
Kiedy udać się do specjalisty?
Objawy ADHD u nastolatków, a w tym szczególnie u dziewcząt, mogą być trudniejsze do rozpoznania niż u dzieci, ze względu na mniej widoczną nadruchliwość. Z kolei objawy związane z zaburzeniami koncentracji uwagi, charakterystyczne dla ADHD, łatwo przypisać brakowi motywacji, lenistwu czy typowemu przejawowi dorastania. o ile jednak nastoletnie dziecko często sprawia wrażenie, iż nie słucha, ma problemy w koncentracji uwagi, jest rozkojarzone, roztargnione, popełnia w szkole często tzw. głupie błędy, nie doczytuje poleceń do końca, często zapomina o czymś, jest niecierpliwe, impulsywne, a także potrzebuje być w ciągłym ruchu, może to sygnalizować występowanie ADHD.
Kiedy podejrzewamy, iż dziecko może mieć ADHD, dobrym pomysłem jest udanie się na konsultację do lekarza psychiatry lub psychologa. Po wstępnym wywiadzie specjalista może skierować dziecko na odpowiednie badania diagnostyczne. Do psychologa powinniśmy się udać po otrzymaniu diagnozy od lekarza psychiatry. Najlepsze efekty przynosi bowiem połączenie leczenia farmakologicznego z psychoedukacją i rozwijaniem kompetencji. Specjalista pracując nad impulsywnością i innymi umiejętnościami psychospołecznymi wzmacnia zasoby dziecka, a tym samym przeciwdziała wystąpieniu zachowań ryzykownych w przyszłości. Warto pamiętać, iż skutki takich zachowań odbijają się negatywnie nie tylko na zdrowiu fizycznym, ale mogą także nieść za sobą różne konsekwencje dla zdrowia psychicznego – samotność, poczucie odrzucenia, niską samoocenę.
