W pewnym stopniu takie zachowania jak buntowanie się lub opozycyjność są u dzieci i nastolatków oczekiwane i mieszczą się w normie rozwojowej, wiążąc się z rozwojem autonomii młodej osoby oraz z kształtowaniem się prawidłowych wzorców zachowań. Wzorce te tworzą się poprzez doświadczanie reakcji otoczenia w odpowiedzi na takie zachowania jak np. kłamanie, bójki, dokuczanie, sprzeciw. W prawidłowo oddziaływującym środowisku objawy te po pewnym czasie same się wyciszają. Naszą czujność powinno zwrócić, gdy zachowania te występują zbyt często i w sposób długotrwały oraz w różnych kontekstach środowiskowych, a w szczególności, gdy wyraźnie łamią prawa innych lub znacząco i nieadekwatnie do wieku i płci, wykraczają poza przyjęte normy społeczne i kulturowe. Istnieje wtedy zwiększone prawdopodobieństwo rozpoznania zaburzeń opozycyjno – buntowniczych lub zaburzeń zachowania. Pierwsze objawy mogą pojawić się już w okresie przedszkolnym i trwać przez cały okres rozwojowy. Zaburzenia opozycyjno – buntownicze często poprzedzają wystąpienie zaburzenia zachowania.
Dzieci i młodzież z zaburzeniem opozycyjno – buntowniczym znacznie częściej i w sposób bardziej utrwalony, w porównaniu z rówieśnikami, mogą przejawiać takie objawy jak: utrata panowania nad sobą, częsta drażliwość lub łatwość irytowania się, częsta złość lub rozżalenie, częste kłótnie z ważnymi osobami będącymi autorytetami lub z dorosłymi, częste aktywne przeciwstawianie się lub odmowa stosowania się do oczekiwań ważnych osób lub obowiązujących zasad, częste celowe denerwowanie innych, częste obwinianie innych za swoje błędy i przewinienia, złośliwość lub mściwość. Często objawy ujawniają się tylko w środowisku domowym, w odniesieniu do członków rodziny, natomiast występowanie objawów w większej liczbie środowisk, mówi o ciężkości zaburzenia. Ważne jest, aby zaznaczyć, iż negatywnych zachowań i emocji nie bierzemy pod uwagę, gdy skierowane są do rodzeństwa.
Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia zaburzenia opozycyjno – buntowniczego są:
- dziedziczność i podatność biologiczna,
- autorytarne, rygorystyczne metody wychowawcze;
- niewystarczająca uwaga lub niedostateczne wzmacnianie oczekiwanych społecznie zachowań,
- niewystarczające emocjonalne zaangażowanie w wychowanie dziecka,
- brak obowiązujących konsekwentnych zasad,
- częsta zmiana opiekunów,
- konflikty małżeńskie (w szczególności te z jawną agresją i wrogością),
- sytuacja, gdy dziecko zostało odrzucone (przez rówieśników lub opiekunów);
- podatność biologiczna i cechy temperamentu,
- nieprawidłowości w rozumieniu sytuacji społecznych,
- funkcjonowanie w środowisku o demoralizującym wpływie,
- nadruchliwość z deficytem uwagi.
Objawy często wyciszają się w miarę dorastania, jednak w przypadku nie podjęcia odpowiednich interwencji lub leczenia, przy niedostatecznym pozytywnym wpływie środowiska, zaburzenie może przetrwać do wieku dorosłego i przysparzać wielu problemów. Warto skonsultować niepokojące zachowania z diagnostą, ponieważ objawy mogą być uciążliwe nie tylko dla dziecka lub osób w jego otoczeniu, ale będą wpływać negatywnie na funkcjonowanie w wielu obszarach. Dodatkowo występowanie tego zaburzenia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju innych zaburzeń, np. zaburzeń lękowych, depresji, zaburzeń zachowania, nadużywania substancji psychoaktywnych, zachowań antyspołecznych oraz może prowadzić do nieprawidłowego kształtowania się osobowości.
Terapia powinna obejmować nie tylko samo dziecko, ale również pracę z rodzicami, skupiając się na poprawie funkcjonowania całej rodziny oraz weryfikacji i zwiększeniu skuteczności oddziaływań rodzicielskich, poprawie rozumienia i zarządzania swoimi emocjami przez rodziców, zwiększeniu umiejętności samoregulacji emocji i zachowań oraz kompetencji społecznych dziecka. Do oddziaływań o potwierdzonej skuteczności w realizacji powyższych celów terapii należą: trening behawioralny rodziców, terapia poznawczo-behawioralna, systemowa terapia rodziny.
W naszym Centrum realizujemy:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapia
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne
- psychoterapie indywidualną
- Trening Umiejętności Wychowawczych
autor artykułu: Jadwiga Czachura-Ozimek
Bibliografia:
- Gmitrowicz A. i Janas-Kozik M. – Zaburzenia psychiczne dzieci i młodzieży (2018), Medical Tribune Polska, Warszawa.
- Morrison J., DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów. (2016),
- WUJ, Kraków.
- Namysłowska I. – Psychiatria dzieci i młodzieży (2004), PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa
