Możliwe, iż słyszeliście o OCD w filmach lub programach telewizyjnych. Często można również usłyszeć od znajomych osób, iż mają na jakimś punkcie obsesję – np. kiedy muszą mieć idealnie wyprasowane spodnie czy perfekcyjnie poukładane produkty w kuchennej szafce. Z tego powodu czasami trudno jest odróżnić objawy OCD od stanów lękowych czy zachowania, które może po prostu wydawać się niepokojące.
Jakie są objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych?
Głównym objawem OCD są permanentne, powtarzające się myśli lub obrazy. Pojawiają się w umyśle niechciane, czasochłonne (np. realizowane są co najmniej 1 godz. dziennie), wzbudzające niepokój. Takie obrazy i myśli są trudne do “wyłączenia”, dlatego przeważnie są nazywane natrętnymi.
Obsesje mogą dotyczyć:
- możliwości zakażenia się przez wirusy, zarazki
- niepamiętaniu o zrobieniu czegoś ważnego lub niewłaściwym wykonaniu zadania
- robienia rzeczy niewłaściwych społecznie (np. przeklinanie na ulicy)
- krzywdzenia innych ludzi i zwierząt
- potrzeba, aby wszystko miało swoje konkretne miejsce lub zachowanie porządku
OCD a rytuały
Rytuał oznacza czynność, którą robisz regularnie, w ten sam określony sposób. Osoby cierpiące na OCD często mają swoje rytuały, dzięki którym czują się lepiej z obsesjami i krótkofalowo łagodzą objawy. Te rytuały często składają się z wielu powtórzeń, więc można poddać się danej czynności przez wiele godzin.
Do rytuału można zaliczyć aktywność, którą inni mogą zobaczyć, np. mycie rąk wiele razy. Część rytuałów może być ukryta przed innymi, jak np. ciągłe liczenie w głowie do określonej wartości. Te niewidoczne rytuały są równie niepokojące jak te, które można od razu zauważyć. Dodatkowo, zajmują tyle samo energii i czasu.
Niektóre rytuały mają swój dokładny schemat, jednak nie zawsze jest to regułą. Zdarza się, iż rytuały nie mają określonej liczby powtórzeń – mnóstwo osób, które zmagają się z OCD wykonuje tę samą czynność w kółko. Praktykują tę aktywność do momentu, aż “poczują się dobrze”, na co w efekcie poświęcają bardzo dużo czasu i wykonują wiele powtórzeń. To, ile czasu poświęcasz na wykonywanie czy powtarzanie rytuału, może być zależne od innych czynników np. kłótnia z najbliższymi, trudny dzień w pracy, zatem niekiedy rytuały mogą trwać dłużej niż zwykle.
Osoby z tym zaburzeniem mają również poczucie, iż podczas rytuału popełniły błąd, więc konieczne jest rozpoczęcie go początku.
Praktykowanie rytuałów przez długi czas, może spowodować, iż doświadczysz frustracji czy osaczenia. Możesz również odczuć, jakby rytuały miały wpływ na wszystko co robisz i przejęły kontrolę nad Twoim życiem.
Jakie mogą być przykłady rytuałów?
- mycie rąk w specyficzny sposób
- wracanie do rzeczy, które się niedawno zrobiło lub powiedziało, by szukać dowodów na własne, niewłaściwe zachowanie
- liczenie do jakiegoś pułapu lub powtarzanie w głowie słów piosenek
- szukanie słów, które się rymują, lub szukanie konkretnych liczb i liter, przekonanie, iż te wartości są powiązane z bliskimi
- wracanie do domu, aby sprawdzić, drzwi wejściowe są zamknięte
- wyłączanie i włączanie włącznika, w celu upewnienia się, iż na pewno jest wyłączony
- pytanie partnera lub bliskich, czy zrobiliśmy coś źle, a także proszenie rodziny o potwierdzenie, iż zrobiliśmy coś dobrze
Świadomość podczas rytuału, iż nie ma żadnego powodu do jego praktykowania jest naturalna. Można choćby być świadomym, iż rytuał szkodzi – np. iż ciągłe mycie rąk jest szkodliwe dla skóry – ale pragnienie jego wykonania jest silniejsze i nie można się od niego powstrzymać.
Jakie czynniki wywołują OCD?
Czynników, które mogą doprowadzić do rozwoju zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych jest wiele. Często często mogą być kumulacją dwóch lub większej ich ilości.
Czynniki psychologiczne
Osoby, które mają tendencję do zamartwiania się, są bardziej podatne na rozwój OCD. Wynika to z faktu, iż w taki sposób ich mózgi próbują zwalczyć niepokój i odzyskać poczucie kontroli. Przykładowo szef kuchni, który ma OCD o potencjalne zatrucie się klientów, może umyć ręce więcej razy niż jest to zalecane, aby czuć się, iż ma kontrolę nad swoim zmartwieniem.
Z tego powodu osoby cierpiące na OCD czują się odpowiedzialne za rzeczy, które wywołują u nich zmartwienie – mają przekonanie, iż praktykując rytuały lub myśląc w dany sposób, mogą mieć wpływ na wydarzenia, które w praktyce są z nimi bezpośrednio niezwiązane. Przykładowo, można zamartwiać się, iż myślenie o tym, iż coś złego się stanie spowoduje to w praktyce.
Osoby dotknięte OCD często wykazują trudności z odróżnieniem myśli od działań. Pomyślenie o czymś z niepokojem, może spowodować poczucie, jakby nasze obawy stały się rzeczywistością. Na przykład, można się martwić, iż ktoś został szturchnięty na ulicy i nie zauważył tego, a następnie spędzić godziny myśląc, iż to my go przewróciliśmy.
OCD może także być problematyczne w radzeniu sobie z myślami będącymi tematami “tabu” – na przykład o przemocy lub seksie, które ma każdy człowiek, ale które są szczególnie trapiące osoby z OCD. Przykładem może być świeżo upieczony rodzic, który ma myśli o skrzywdzeniu swojego dziecka i poczucie, iż myśli te wywołują u niego agresję.
Osoby z OCD mogą mieć zaburzony tok myślenia o swoich myślach. W praktyce oznacza to poczucie, iż myśli mogą mieć wpływ na otaczający świat. Można żyć w przeświadczeniu, iż niektóre myśli należy “cofnąć” lub być z dala od nich, aby nie spowodowały katastrofy. Przykładem takiego myślenia może być np. “Mam nadzieję, iż nie spowoduje kolizji w drodze do domu”. Po takiej myśli może wystąpić “przeczucie”, aby nie jechać prosto do domu, ponieważ w wyniku tej negatywnej myśli doprowadzisz do wypadku. Możesz też myśleć, iż musisz projektować sobie bezpieczną jazdę do domu co najmniej kilka razy, aby “cofnąć” poprzednią, negatywną myśl.
Przyczyny i doświadczenia
Źródłem OCD są często stresujące okresy w życiu człowieka wywołane np. dużymi zmianami lub podwyższoną odpowiedzialnością. Przeprowadzka, egzaminy, rozpoczęcie studiów czy nowej pracy, a także zostanie rodzicem to przykłady sytuacji, które mogą wywołać niepokój i być przyczyną wystąpienia objawów OCD. Istotny jest także wiek. U większości osób OCD rozwija się między 10 a 21 rokiem życia – jest to intensywny czas, w którym często zachodzi wiele zmian. Z kolei rzadko zdarza się, aby u osób po 30 roku życia OCD rozwinęło się pierwszy raz.
Nowe obowiązki często prowadzą do pojawienia się objawów OCD – odpowiedzialność za coś lub za kogoś po raz pierwszy może być niezwykle stresujące. Nowe obowiązki mogą wywołać niepokój w obawie, iż robi się coś “źle” i powoduje krzywdę. Często dzieje się tak, iż OCD zaczyna się w czasie ciąży i sprawia wiele trudności nowym rodziców. Wiele świeżo upieczonych rodziców opiekujących się swoim pierwszym dzieckiem w kółko sterylizuje butelki, czy kilkukrotnie sprawdza zabezpieczenia łóżeczka i krzesełek.
Niektóre doświadczenia z przeszłości mogą zwiększyć ryzyko rozwoju OCD. Z drugiej strony, OCD może się rozwinąć również bez nich.
Zaliczamy do nich:
- wykorzystywanie fizyczne, seksualne, emocjonalne
- izolacja społeczna
- zaniedbanie
- zastraszanie
Czynniki biologiczne
Genetyka może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia OCD lub jego objawów. W praktyce oznacza to, iż może ono wystąpić u rodziców osób cierpiących na OCD. Istnieją także dowody na to, iż objawy te mogą być spowodowane sposobem oddziaływania ciała i mózgu. Nie jest to jednak regułą, ponieważ jest wiele czynników wywołujących OCD, a tego zaburzenia można doświadczyć również wtedy, gdy nie występują skłonności rodzinne.
