Coraz więcej dzieci ma trudności z koncentracją, szybkim przełączaniem uwagi i organizowaniem swoich działań. Opiekunowie coraz częściej zastanawiają się, czy to kwestia wychowania, rozwoju dziecka, a może coś poważniejszego – na przykład ADHD?
Zdolność skupienia uwagi jest fundamentem rozwoju poznawczego i emocjonalnego dziecka. Zaburzenia w tym obszarze mogą prowadzić do trudności edukacyjnych, społecznych, a także psychicznych. W ciągu ostatnich dekad coraz więcej uwagi poświęca się ADHD. Równolegle, znacznie rzadziej dyskutowany, pozostaje jego mniej oczywisty wariant – ADD. Czym adekwatnie się różnią?
ADHD zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest zaburzeniem neurorozwojowym związanym z obniżoną aktywnością dopaminową układu nerwowego. Wpływa na działanie licznych obszarów mózgu:
- kory przedczołowej odpowiadającej za koncentrację uwagi
- układu limbicznego, który kontroluje emocje
- prążkowia odpowiedzialnego za percepcję nagrody
U niektórych, szczególnie u osób neurotypowych (czyli takich, u których rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny przebiega w sposób nieodbiegający od norm rozwojowych) ten obszar mózgu uaktywnia się choćby na samą perspektywę nagrody, na przykład ułatwiając zaangażowanie się w trudną lub nudną czynność, gdy wiemy, iż przyniesie to korzyść w przyszłości. Natomiast w ADHD wspomniany obszar nie działa, gdy nagroda nie jest na wyciągnięcie ręki, a zadanie nieinteresujące. Ponadto jest to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń u dzieci – WHO podaje, iż dotyka choćby 5–7% uczniów w wieku szkolnym spełnia kryteria diagnostyczne. Po czym poznać takich uczniów? Jak zachowują się dzieci z tym zespołem?
- szybko się rozpraszają,
- nie kończą rozpoczętych zadań,
- często przerywają rozmówcom,
- mają trudność z czekaniem na swoją kolej,
- są w ciągłym ruchu – choćby wtedy, gdy sytuacja tego nie wymaga (np. na lekcji)
- nerwowo reagują na zmiany w otoczeniu, np. zmianę klasy lub nauczyciela
- preferują samotność podczas zabaw i zajęć edukacyjnych
- odczuwają dyskomfort w kontakcie z niektórymi ubraniami lub teksturami
- mają problemy z zasypianiem
- budzą się w nocy
W przypadku ADHD deficyty uwagi, impulsywność i nadpobudliwość są jakościowo i ilościowo inne niż u rówieśników. ADHD to zasadniczo zaburzenie funkcji wykonawczych systemu samoregulacji mózgu. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi nie znika w dorosłości, chodź jego objawy mogą się zmieniać.
ADD – mniej widoczne, ale równie trudne
ADD to mniej znany „kuzyn” ADHD. Dawniej używano tej nazwy jako oddzielnego rozpoznania, dziś uznaje się go za jego podtyp bez nadruchliwości. Problemy z koncentracją mogą mieć charakter chwilowy oraz różne przyczyny, np. zewnętrzne związane z czynnikami takimi jak niesprzyjające warunki np. hałas. Czynniki wewnętrzne również wpływają na poziom skupienia m.in zmęczenie czy stres. Kiedy długotrwała trudność ze skupieniem pojawia się w wielu sytuacjach i znacząco wpływa na funkcjonowanie, możemy mieć do czynienia z ADD, czyli Zaburzeniami Koncentracji Uwagi. Jakie są charakterystyczne zachowania dzieci z ADD?
- trudności w podążaniu za wskazówkami, nie wykonywanie zadania poprawnie
- problem z wykonaniem jednego zadania, trudności z organizacją działnia, utrata zainteresowania
- nie zwracanie uwagi na szczegóły, wraz z popełnianiem błędów ze względu na nieuwagę
- częste gubienie rzeczy, zapominanie, zwłaszcza tych szczególnie potrzebnych np. okularów
- problem z utrzymaniem porządku, życie w haosie, problemy z zadaniami sekwencyjnymi
Dzieci z ADD mogą wyglądać na bardzo znudzone i niezainteresowane np. lekcjami w klasie w rzeczywistości mają po prostu bardzo krótki czas koncentracji, przez co zaczynają podejmować się innych zajęć. Zauważalne jest to w sytuacji, gdy uczeń zostanie poproszony o przeczytanie dłuższego tekstu. Łatwo też się poddają, męczą i zniechęcają, mają predyspozycje do odkładania wyznaczonych zadań.
Objawy zaburzeń uwagi u osób dorosłych mogą się różnić od tych, które są obserwowane w przypadku dzieci z tym samym zespołem. W dorosłości zmieniają się pełnione przez nas funkcje a także zakres odpowiedzialności.
Z badań wynika, iż ADD częściej diagnozuje się u dziewczynek – być może dlatego, iż dziewczynki z problemami z koncentracją rzadziej są „hałaśliwe” niż chłopcy z ADHD. Przez to łatwiej je przeoczyć – opiekunowie mogą nie zauważyć, iż dziecko potrzebuje pomocy.
Na czym polegają różnice między ADHD a ADD?
Choć oba zaburzenia należą do tego samego spektrum, różnią się objawami. Oczywiście dzieci będą przejawiać różne zachowania, jednak największa różnice zaobserwujemy w ruchliwości oraz impulsywnościbardzo wysoka w ADHD i jej brak w ADD. Ponieważ te cechy nie występuje w przypadku ADD, stanową podstawową różnicę między tymi dwoma zaburzeniami. Kolejno w trudnościach z uwagą, w obu zaburzeniach będą obecne, jednak w ADD będzie znacznie silniejsza.
Zauważalne są również różnice płciowe – ADHD diagnozowane jest znacznie częściej u chłopców, podczas gdy ADD częściej występuje u dziewczynek. W przeciwieństwie do chłopców, dziewczynki z ADHD rzadziej wykazują nadpobudliwość i impulsywność. Badania wskazują na znaczną dysproporcję w częstości diagnozowania ADHD między płciami – stosunek ten wynosi około 1:4 na niekorzyść dziewcząt.
Warto tutaj nadmienić, iż diagnoza ADHD (a w tym podtypu ADD) nie ogranicza się jedynie do obserwacji zachowań hiperaktywności i impulsywności. Równie ważne jest ujęcie innych aspektów zaburzenia, takich jak problemy z organizacją, zarządzaniem czasu i regulacją emocji. Ponadto, w diagnostyce najważniejsze jest rozróżnienie objawów ADHD od innych zaburzeń oraz ich uwzględnienie na różne sfery życia człowieka. Jest to szczególnie ważne, ponieważ to zaburzenie często współwystępuje z innymi, takimi jak zaburzenia lękowe czy nastroju, co może komplikować proces diagnostyczny i terapeutyczny
