„Zabawa jest najwyższą formą nauki”
(Albert Einstein)
Zabawa jest obecna w życiu każdego człowieka od wczesnego dzieciństwa. Kiedy myślimy o tym, co robi małe dziecko, jedne z pierwszych myśli jakie przychodzą nam do głowy to, iż dziecko się bawi. Jest to nieodłączny element życia ludzkiego, który pełni wiele funkcji i jest bardzo istotny dla wszechstronnego rozwoju. Uważa się, iż to właśnie zabawa jest aktywnością, od której w dużej mierze zależy prawidłowy rozwój dziecka, bez niej człowiek nie mógłby się rozwijać. Ludzki mózg potrzebuje stymulacji polisensorycznej, czyli poznawania świata wszystkimi zmysłami. Taką wielobodźcowość zapewnia dziecku właśnie zabawa swobodna.
Wiele aspektów ludzkiego życia zmieniło się w ciągu ostatnich lat. Dzieci mają coraz mniej długich odcinków czasu, które mogą przeznaczyć na samodzielną zabawę lub zabawę z rówieśnikami. A przecież jest to aktywność naturalna, oczywista dla małego człowieka. Jako dorośli często zapominamy o jej znaczącej roli, nie doceniamy jej. Warto przypomnieć sobie funkcje i znaczenie zabawy w rozwoju dziecka. W końcu zabawa to tak naprawdę nauka, a bawiąc się dziecko rozwija swoje umiejętności, poznaje świat.
Tematyką zabawy od lat zajmują się badacze z różnych dziedzin naukowych- psycholodzy, pedagodzy, socjolodzy, antropolodzy kultury czy etnografowie. Trudno znaleźć jednoznaczną definicję terminu „zabawa”, która zawierałby wszystkie jej cechy, role i funkcje. Czym więc jest zabawa i jakie znaczenie ma w życiu dziecka? Według Huizinga „zabawa to działanie czy zajęcie podejmowane dobrowolnie, wykonywane w ustalonych granicach miejsca i czasu, zgodnie z przyjętymi regułami. Cel zabawy zdaniem autora jest zakorzeniony w niej samej, towarzyszy temu uczucie zarówno napięcia, jak i euforii oraz doświadczenie czegoś poza standardowym funkcjonowaniem i aktywnością” (Dziewiątkowska- Kozłowska, 2022, s.3). Z kolei Stern (2017) nazywa zabawę głębokim spełnieniem. Uważa, iż poprzez zabawę dziecko zawiera więzi ze sobą samym oraz ze światem. Często skojarzenia dotyczące zabawy to: odczuwanie przyjemności, radość, ekscytacja. Jednak warto zwrócić uwagę na to, iż dla dziecka zabawa wiąże się także z przekroczeniem własnych granic i niejednokrotnie wymaga od niego wysiłku. Bawiąc się dziecko wykazuje m.in.: skupienie, kreatywne myślenie czy wytrwałość. Świat wyimaginowany i realny spotykają się podczas zabawy, granice tych dwóch światów przenikają się, a przedmioty życia codziennego nabierają innych cech. Dzięki temu świat dziecka zbliża się jeszcze bardziej do świata realnego. Zdaniem Bruce (2012, za: Andrews, 2021) zabawa jest aktem twórczym. Jej uczestnicy realizują w niej indywidualne pomysły, ujawniają emocje oraz budują nowe jakości i relacje. Są przy tym zanurzeni w działaniu i w sposób aktywny, korzystając z osobistych doświadczeń, podejmują działania, często odnoszące się do przyszłości. Wygotski (2002, s.141) trafnie zauważył, iż zabawa jest najważniejszą linią rozwoju małego człowieka. Zwrócił uwagę na to, iż dziecko bawiąc się eksperymentuje, eksploruje, uczy się świata, które je otacza oraz może zrealizować swoje pragnienia czy zaspokoić najważniejsze dla niego potrzeby.
Zastanawiając się nad rolą zabawy w życiu dziecka, de facto zastanówmy się nad funkcją jaką ona pełni. Skupiając się na różnorodnych aspektach rozwoju można zauważyć, iż zabawa pełni wiele funkcji, o których wcześniej choćby nie myśleliśmy. Jakie więc znaczenie ma zabawa?
Zabawa zaspokaja potrzebę ruchu, wspomaga koordynację ruchową. Aby układ przedsionkowy dziecka funkcjonował prawidłowo należy go stymulować poprzez takie doświadczenia jak: turlanie się, skakanie, pełzanie, huśtanie, chodzenie po równoważni itp. W zabawie dziecko rozwija funkcje poznawcze, ćwiczy pamięć czy spostrzeganie. Bawienie się wpływa na rozwój myślenia przyczynowo- skutkowego. Np. budowanie z klocków może być podstawą do rozwijania logicznego myślenia.
Poprzez zabawę dziecko zdobywa wiedzę o otaczającym go świecie. Dzięki temu jest w stanie mimowolnie przyswoić zasady życia społecznego. Poznaje zjawiska przyrodnicze a będąc w kontakcie z innymi rozszerza swój zasób słownictwa. Zabawy „na niby” pozwalają odróżnić dziecku świat fikcji od świata rzeczywistego. Mały człowiek dostrzega, iż oba światy rządzą się innymi zasadami. Doświadcza poczucia sprawstwa, ma poczucie, iż to on tworzy własne myśli, działania. Dziecko podczas zabawy uczy się tworzenia i przestrzegania zasad. W momencie, gdy huśta się czy wchodzi na drzewa, wspina się, to tak naprawdę nie tylko zdobywa umiejętność kontrolowania swojego ciała, ale również doskonali umiejętność pracy z własnym lękiem. Podczas zabawy dziecko może zrekompensować sobie braki z rzeczywistego życia, może doświadczyć tego, co w codziennym życiu jest dla niego niedostępne. Bawiąc się może wchodzić w różnorodne role, odwzorować i modyfikować zachowania dorosłych. W dziecięcej zabawie mamy do czynienia z nauką negocjowania, argumentacji czy rozwiązywania konfliktów. To doskonała okazja do tego by dziecko rozwijało umiejętność nawiązywania i podtrzymania satysfakcjonujących relacji, pomaga rozwinąć umiejętność współpracy. Dziecko uczy się regulować swoje stany emocjonalne, rozpoznawać i nazywać emocje innych osób. To funkcja terapeutyczna zabawy, która pozwala wzmacniać pewność siebie u dziecka. Poprzez wejście w rolę można pokazać dziecku, iż potrafi podejmować decyzję, jest w tym samodzielne. Doświadczając sukcesu w zabawie może spojrzeć na siebie z innej perspektywy. W dziecięcej aktywności możliwe jest wyrażanie różnorodnych emocji, następuje rozładowanie stresu. Zabawa pełni również funkcję narzędzia diagnostycznego, pomaga w ocenie rozwoju emocjonalno-społecznego, poznawczego. Wspólna swobodna zabawa to fundament więzi rodzinnych. Dziecko jest w stanie dostrzec swoje miejsce w relacji z innymi czy przestrzeni, a także zaspokaja dziecięcą potrzebę uwagi i bezpieczeństwa. Dorosły spędzając czas na wspólnej zabawie wzmacnia więź ze swoim dzieckiem.
Rozważając znaczenie zabawy można zauważyć, iż pełni wiele różnych funkcji rozwojowych. Trudno wyobrazić sobie dziecko bez zabawy. Istotny jest sam proces zabawy a nie jej rezultat. Wydaje się, iż są to bezproduktywne działania, a jednak mają one znaczenie w rozwoju małego człowieka. Ważne by stwarzać dzieciom przestrzeń do swobodnej zabawy. Powinna ona być dobrowolna, jeżeli dziecko jest do niej zmuszane, to traci ona swój sens. Zabawa jest najbardziej naturalną i najskuteczniejszą formą nauki. Pozwólmy dzieciom na zabawę swobodną, stwórzmy im przestrzeń i warunki do tego. W zabawie wyraża się euforia życia dziecka i możliwość jego dalszego rozwoju intelektualnego, społeczno- emocjonalnego i poznawczego.
W naszym Centrum prowadzimy dla dzieci i młodzieży:
- Trening Umiejętności Społecznych
- Socjoterapię
- Trening Zastępowania Agresji
- konsultacje psychologiczne dla dzieci
- psychoterapię indywidualną młodzieży
autor: Daria Ziemba- psycholog, arteterapeuta, certyfikowany trener umiejętności społecznych
bibliografia:
- Andrews, M. (2012). Exploring Play for Early Childhood Studies. London: Sage
- Dziewiątkowska-Kozłowska, K. (2022). Problematyka zabawy w rozwoju dzieci przedszkolnych w świetle literatury przedmiotu. Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna, 1 (19), 111–122
- Stern, A. (2017). Zabawa. O uczeniu się, zaufaniu i życiu pełnym entuzjazmu. Gliwice: Wydawnictwo Element
- Sosnowska- Bilewicz, E. (2017). Zabawa w biegu życia dziecka. W: B. Bilewicz-Kuźnia (red.), Zabawa i zabawka. Konteksty, wartości, znaczenia,( s.143-156). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
- Wygotski, L. S. (2002). Zabawa i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka. W: A. Brzezińska, M.Marchow (red.). Wybrane prace psychologiczne, t.2: Dzieciństwo i dorastanie, (s. 67-88). Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka
