Zmiany skórne należą do najczęstszych objawów towarzyszących różnym chorobom – od banalnych infekcji wirusowych po stany zagrożenia życia. W praktyce medycznej wyróżnia się wiele typów wysypek, które różnią się morfologią, lokalizacją, dynamiką oraz znaczeniem klinicznym. Dwa istotne typy to wysypka plamista (rumieniowa) oraz wysypka wybroczynowa (petechialna). Choć na pierwszy rzut oka mogą wyglądać podobnie, różnią się mechanizmem powstawania, reakcją na ucisk i możliwymi przyczynami. Umiejętność ich różnicowania jest niezbędne w szybkiej diagnozie i decyzji o dalszym postępowaniu. W artykule przedstawiamy dokładne różnice między tymi wysypkami, przykłady chorób, którym towarzyszą, oraz sytuacje wymagające pilnej interwencji.
Czym jest wysypka plamista?
Wysypka plamista, inaczej rumieniowa, to zmiany skórne charakteryzujące się obecnością czerwonych plam, które są wynikiem rozszerzenia naczyń włosowatych w skórze adekwatnej. Tego typu wysypka ma zwykle płaski charakter, a jej cechą diagnostyczną jest to, iż blednie pod wpływem ucisku – zjawisko to określane jest mianem objawu diaskopii. Plamy mogą mieć różną średnicę – od kilku milimetrów do kilku centymetrów – i różną intensywność zabarwienia, od bladoróżowej po ciemnoczerwoną.
Wysypka plamista jest zwykle nieswędząca i niebolesna, ale może towarzyszyć jej podwyższona temperatura ciała, osłabienie, złe samopoczucie czy inne objawy infekcji. Może występować na całym ciele lub lokalnie, np. na kończynach, twarzy, tułowiu. W zależności od przyczyny może mieć charakter samoograniczający się (np. w infekcjach wirusowych) lub utrzymywać się przez dłuższy czas.
Charakterystyczna jest również różnorodność wyglądu – wysypka może być drobnoplamista, zlewająca się, rozsiana lub symetryczna, a czasem towarzyszą jej inne zmiany skórne, takie jak grudki czy pęcherzyki. W ocenie klinicznej niezwykle ważne jest uwzględnienie kontekstu wystąpienia – czy była poprzedzona gorączką, kontaktem z alergenem, przyjęciem leku, czy też ma charakter przewlekły.
Najczęstsze przyczyny wysypki plamistej
Wysypka plamista może być objawem wielu stanów chorobowych – od łagodnych i samoograniczających się infekcji po reakcje alergiczne i choroby autoimmunologiczne. Najczęstsze przyczyny to:
- Infekcje wirusowe – to zdecydowanie najczęstsza przyczyna plamistej wysypki, zwłaszcza u dzieci. Wysypka plamista pojawia się m.in. w przebiegu:
- Odry – plamisto-grudkowa, zaczyna się za uszami i rozprzestrzenia na całe ciało.
- Różyczki – drobnoplamista, łagodniejsza niż w odrze, z tendencją do ustępowania po kilku dniach.
- Rumienia zakaźnego (parwowirus B19) – rumień „z policzkiem spoliczkowanego dziecka”.
- Mononukleozy zakaźnej – po podaniu aminopenicylin może wystąpić charakterystyczna, rozlana wysypka plamisto-grudkowa.
- Reakcje alergiczne i polekowe – objawiają się symetryczną, często swędzącą wysypką plamistą lub plamisto-grudkową. Najczęściej są wynikiem nadwrażliwości na:
- antybiotyki (np. penicyliny, cefalosporyny),
- leki przeciwzapalne (NLPZ),
- barwniki spożywcze i konserwanty,
- kosmetyki lub środki chemiczne.
- Choroby bakteryjne – jak np. płonica (szkarlatyna), gdzie wysypka ma postać drobnoziarnistej, czerwonej, zlokalizowanej głównie w okolicach pachwin, szyi, pach i wewnętrznej strony ud.
- Choroby autoimmunologiczne – np. toczeń rumieniowaty układowy (SLE), który może objawiać się wysypką w postaci tzw. „motyla” na twarzy i plam rumieniowych na skórze narażonej na słońce.
Czym jest wysypka wybroczynowa?
Wysypka wybroczynowa (petechialna) to zmiany skórne spowodowane krwawieniem do skóry na skutek uszkodzenia naczyń krwionośnych. Krwinki czerwone wydostają się poza światło naczyń, tworząc czerwono-fioletowe plamki, które nie bledną po uciśnięciu – jest to najważniejsza cecha odróżniająca tę wysypkę od rumieniowej.
Wybroczyny są zwykle drobne (średnica do 2 mm), rozmieszczone punktowo, mogą być liczne i zlewać się w większe obszary. W miarę upływu czasu przybierają kolor brunatny lub żółtawy, aż do całkowitego wchłonięcia. Wysypka wybroczynowa może być zlokalizowana miejscowo (np. na kończynach dolnych) lub uogólniona. Pojawienie się tego typu zmian może wskazywać na poważne zaburzenia krzepnięcia, infekcje o ciężkim przebiegu lub choroby hematologiczne.
Wysypka petechialna jest zawsze objawem alarmowym. Jej obecność, zwłaszcza u dziecka z gorączką, powinna skłaniać do pilnej diagnostyki w kierunku m.in. posocznicy meningokokowej czy ostrej białaczki. Nie wolno jej lekceważyć.
Najczęstsze przyczyny wysypki wybroczynowej
Wysypki wybroczynowe mają różnorodne tło, najczęściej związane z zaburzeniami krzepnięcia, infekcjami lub chorobami naczyń. Do najczęstszych przyczyn należą:
- Zakażenia bakteryjne o ciężkim przebiegu, takie jak:
- posocznica meningokokowa – wybroczyny są jednym z pierwszych objawów, pojawiają się zwykle na kończynach dolnych, a następnie mogą objąć całe ciało. Choroba postępuje bardzo gwałtownie i wymaga natychmiastowej hospitalizacji.
- zakażenia pneumokokowe, H. influenzae – również mogą przebiegać z wysypką wybroczynową.
- Małopłytkowość (trombocytopenia) – spadek liczby płytek krwi poniżej normy, np. w przebiegu:
- idiopatycznej plamicy małopłytkowej (ITP),
- białaczek,
- zespołów mielodysplastycznych,
- tocznia układowego,
- polekowych reakcji hematologicznych.
- Zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC) – powikłanie ciężkich infekcji, urazów, nowotworów; towarzyszy mu skaza krwotoczna i obecność mnogich wybroczyn.
- Zapalenia naczyń (vasculitis) – np. plamica Schonleina-Henocha, gdzie zmiany wybroczynowe występują głównie na kończynach dolnych i pośladkach, często z towarzyszącym bólem brzucha, krwiomoczem i zapaleniem stawów.
- Czynniki mechaniczne – wybroczyny mogą pojawić się także po intensywnym kaszlu, wymiotach lub urazach, zwykle w okolicy twarzy i szyi.
Jak odróżnić wysypkę plamistą od wybroczynowej?
Różnicowanie wysypek opiera się na dokładnym badaniu fizykalnym oraz obserwacji ich zachowania pod wpływem nacisku. Najważniejsze różnice:
- Diaskopia (ucisk przez szkiełko) – jeżeli zmiana blednie, to wysypka jest plamista. jeżeli nie – wybroczynowa.
- Kolor i kształt zmian – plamista jest bardziej różowoczerwona, wybroczynowa ciemnoczerwona lub fioletowa.
- Mechanizm powstawania – plamista to wynik stanu zapalnego lub alergii, wybroczynowa – wynik uszkodzenia naczyń i krwawienia.
- Znaczenie kliniczne – plamiste zmiany zwykle są łagodne, wybroczynowe mogą być objawem choroby zagrażającej życiu.
W praktyce warto pamiętać, iż u niektórych pacjentów (np. z infekcjami wirusowymi) mogą wystąpić jednocześnie oba typy wysypek – wymaga to kompleksowej oceny klinicznej.
Wysypka jako objaw choroby – kiedy iść do lekarza?
Nie każda wysypka wymaga pilnej interwencji, ale niektóre zmiany skórne mogą świadczyć o poważnych problemach zdrowotnych. Zawsze warto skonsultować się z lekarzem, jeśli:
- wysypka wybroczynowa pojawia się u dziecka z gorączką,
- wysypka rozprzestrzenia się gwałtownie i towarzyszy jej pogorszenie stanu ogólnego,
- występują dodatkowe objawy: sztywność karku, senność, krwawienia z nosa, dziąseł, siniaki bez urazu,
- wysypka pojawiła się po rozpoczęciu leczenia nowym lekiem.
W takich sytuacjach konieczna jest szybka diagnostyka laboratoryjna: morfologia krwi z rozmazem, liczba płytek, parametry krzepnięcia (INR, APTT, fibrynogen), a także poszukiwanie przyczyny podstawowej.
Podsumowanie
Wysypki skórne są cennym objawem diagnostycznym, ale wymagają uważnej obserwacji i umiejętności różnicowania. Wysypka plamista jest zwykle łagodna i często towarzyszy infekcjom wirusowym lub reakcjom alergicznym. Wysypka wybroczynowa, przeciwnie – może być objawem poważnych chorób i wymaga pilnej diagnostyki i leczenia.
Znajomość różnic między tymi wysypkami może uratować życie, szczególnie u dzieci, gdzie każda wybroczyna powinna być traktowana jako sygnał alarmowy. Rodzice i opiekunowie powinni wiedzieć, jak wygląda wysypka, która blednie po ucisku, a która nie – i kiedy niezwłocznie udać się do lekarza.
Bibliografia
