Wypalenie autystyczne – co to jest i dlaczego warto o nim mówić

Wypalenie autystyczne – co to jest i dlaczego warto o nim mówić

Wypalenie autystyczne (ang. autistic burnout) „to zespół (syndrom) wynikający z chronicznego stresu życiowego i niedopasowania pomiędzy oczekiwaniami a możliwościami przy braku odpowiedniego wsparcia, charakteryzujący się wszechogarniającym, długotrwałym (zwykle > 3 miesiące) zmęczeniem, utratą funkcji oraz zmniejszoną tolerancją na bodźce” (Raymaker i in., 2020).

Objawy

Badania jakościowe wskazują na charakterystyczne symptomy, które odróżniają wypalenie autystyczne od klasycznego wypalenia zawodowego czy depresji. Osoby w spektrum doświadczają chronicznego, głębokiego zmęczenia — nie tylko fizycznego, ale również emocjonalnego i poznawczego. Często pojawia się także utrata wcześniej posiadanych umiejętności, takich jak planowanie, funkcje wykonawcze czy radzenie sobie z codziennymi zadaniami. Opisywane jest to jako „znikanie” kompetencji, które wcześniej były dostępne. Występuje też wyraźnie zmniejszona tolerancja na bodźce, objawiająca się zwiększoną wrażliwością na hałas, światło czy dotyk. Wielu badanych doświadcza wycofania społecznego lub ograniczenia aktywności, co bywa zarówno konsekwencją narastających symptomów, jak i formą radzenia sobie (Higgins i in., 2021).

Przyczyny i mechanizmy

Najczęściej wskazywane przyczyny i mechanizmy wypalenia autystycznego obejmują kilka wzajemnie powiązanych czynników. Jednym z najważniejszych jest maskowanie, czyli camouflaging, polegające na tłumieniu naturalnych reakcji i dostosowywaniu zachowania do oczekiwań otoczenia neurotypowego. Wymaga to ogromnego, długotrwałego wysiłku, który z czasem kumuluje się i może prowadzić do kryzysu. Kolejnym czynnikiem jest niedopasowanie między wymaganiami środowiska a zasobami osoby autystycznej — gdy oczekiwania społeczne lub zawodowe przewyższają dostępne wsparcie, ryzyko wypalenia rośnie. istotną rolę odgrywa również długotrwały stres sensoryczny i społeczny: środowisko projektowane z myślą o osobach neurotypowych często generuje ciągłe obciążenia związane z nadwrażliwością na bodźce oraz koniecznością stałego przetwarzania informacji i adaptowania się. Brak odpowiedniego wsparcia oraz niska świadomość spektrum autyzmu w otoczeniu potęgują te trudności — nierozpoznane potrzeby, brak adaptacji środowiskowej czy ignorowanie sygnałów ostrzegawczych mogą prowadzić do narastającego przeciążenia. Badania pokazują również, iż wypalenie autystyczne ma często charakter cykliczny lub przewlekły, a osoby mogą doświadczać powtarzających się epizodów (Mantzalas i in., 2022; Strzelecki, 2025).

Możliwe formy wsparcia

Interwencje i możliwe formy leczenia, choć wciąż badane, obejmują kilka obiecujących kierunków. Jednym z nich jest okresowe zmniejszenie obciążeń poprzez czasowe ograniczenie aktywności generujących przeciążenie. Wskazuje się również na korzyści z terapii wspierających funkcje wykonawcze i regulację sensoryczną. Istotną rolę może odgrywać modyfikacja warunków pracy lub nauki. Prowadzone są także prace nad narzędziami pomiarowymi, takimi jak Autistic Burnout Severity Items (ABSI), które mają ułatwić identyfikację wypalenia i dobór odpowiednich interwencji (Strzelecki, 2025).

Podsumowanie

Wypalenie autystyczne to coraz lepiej poznane, ale przez cały czas mało zbadane zjawisko. Badania pokazują, iż może znacząco wpływać na życie osób autystycznych – m.in. poprzez utratę umiejętności, pogorszenie zdrowia psychicznego i wydłużony czas rekonwalescencji. najważniejsze jest to, iż nie jest to po prostu „zmęczenie” ani typowe wypalenie zawodowe czy depresja – wymaga specyficznego zrozumienia i podejścia.

autor: Karolina Szczepańska

W naszym Centrum realizujemy:

• badanie spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży
• badanie spektrum autyzmu u dorosłych
• Trening Umiejętności Społecznych dla dzieci i młodzieży
• Trening Umiejętności Społecznych dla dorosłych
• Psychoedukację dla rodziców dzieci z diagnozą spektrum

Bibliografia

• Higgins, J.M., Arnold, S.R., Weise, J., Pellicano, E. & Trollor, J.N. (2021). Defining autistic burnout through experts by lived experience: Grounded Delphi method investigating #AutisticBurnout. Autism: the international journal of research and practice, 25(8), 2356–2369. https://doi.org/10.1177/13623613211019858
• Mantzalas, J., Richdale, A. L., & Dissanayake, C. (2022). A conceptual model of risk and protective factors for autistic burnout. Autism Research, 15(6), 976-987.Investigating autistic burnout (#AutBurnout): Final Report. Arnold, S., Higgins, J., Weise, J., et al. (2022). Autism CRC. (autismcrc.com.au)
• Raymaker, D.M., Teo, A.R., Steckler, N.A., Lentz, B., Scharer, M., Delos Santos, A., Kapp, S.K., Hunter, M., Joyce, A., & Nicolaidis, C. (2020). ,,Having All of Your Internal Resources Exhausted Beyond Measure and Being Left with No Clean-Up Crew”: Defining Autistic Burnout. Autism in adulthood: challenges and management, 2(2), 132–143. https://doi.org/10.1089/aut.2019.0079
• Strzelecki, D. D. (2025). Wypalenie autystyczne–raport z badań wstępnych. Journal of Modern Science, 61(1), 618-642.