Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia z zespołem Aspergera – jak ją przeprowadzić?

Przewodnik dla nauczycieli, terapeutów i specjalistów pracujących z uczniem z Zespołem Aspergera

W pracy pedagoga specjalnego jedną z kluczowych procedur wspierających skuteczne planowanie działań edukacyjnych i terapeutycznych jest wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia (WOFU). W przypadku uczniów z Zespołem Aspergera, ten proces nabiera szczególnego znaczenia – wymaga bowiem nie tylko rzetelnej diagnozy, ale również uważności, empatii i umiejętności współpracy interdyscyplinarnej.

W artykule wyjaśniamy:

• Czym jest wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia?
• Jak przeprowadzić ją krok po kroku?
• Na co zwrócić uwagę w przypadku uczniów z Zespołem Aspergera?
• Jakie narzędzia i formularze warto wykorzystać?

Czym jest wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia (WOFU)?

Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia to interdyscyplinarna diagnoza funkcjonalna, prowadzona przez zespół specjalistów: pedagoga specjalnego, psychologa, logopedę, terapeutę SI, nauczyciela wiodącego i – w razie potrzeby – innych profesjonalistów.

Jej celem jest:

• określenie mocnych stron i trudności ucznia w różnych sferach funkcjonowania (poznawczej, społecznej, emocjonalnej, komunikacyjnej, motorycznej),
• zaplanowanie indywidualnych działań edukacyjnych, terapeutycznych i wychowawczych,
• opracowanie IPET-u, WOPFU, zaleceń do pracy.

Jak przeprowadzić WOFU? Krok po kroku

🔹 1. Zebranie danych i analiza dokumentacji

• Opinia/orzeczenie z poradni psychologiczno-pedagogicznej.
• Dotychczasowe arkusze obserwacji, wyniki badań, notatki z zajęć.

🔹 2. Obserwacja funkcjonowania ucznia w różnych sytuacjach

• Na lekcji, na przerwie, podczas zajęć specjalistycznych.
• W interakcji z rówieśnikami i dorosłymi.
• Uwaga na sygnały sensoryczne, strategie unikania, trudności w komunikacji niewerbalnej.

🔹 3. Przeprowadzenie wywiadu z rodzicami

• Jak wygląda codzienne funkcjonowanie dziecka w domu?
• Jakie są jego zainteresowania, potrzeby sensoryczne, sposoby radzenia sobie z trudnościami?

🔹 4. Ocena psychologiczna i pedagogiczna

• Narzędzia standaryzowane (np. Kwestionariusz Connersa, PEP-R).
• Testy poznawcze i funkcjonalne.
• Arkusze do obserwacji zachowań i stylu uczenia się.

🔹 5. Konsultacje zespołu specjalistów

• Spotkanie zespołu oceniającego.
• Omówienie wyników obserwacji, testów, opinii.
• Wypracowanie wspólnych wniosków i rekomendacji.

Na co zwrócić uwagę przy ocenie ucznia z Zespołem Aspergera?

Uczeń z Zespołem Aspergera może funkcjonować dobrze poznawczo, ale jego trudności ujawniają się w subtelnych aspektach relacji i emocji. Dlatego w WOFU warto zwrócić szczególną uwagę na:

• Sposób komunikowania się (np. dosłowność, trudności z rozumieniem metafor, brak gestykulacji).
• Zachowania rutynowe i strategie regulowania napięcia.
• Funkcjonowanie społeczne: inicjowanie kontaktów, reakcje na zmiany w otoczeniu.
• Percepcję sensoryczną: nadwrażliwości lub niedowrażliwości (np. na hałas, światło, dotyk).
• Styl poznawczy: silna koncentracja na wybranych tematach, trudność w zadaniach wymagających elastyczności myślenia.

Narzędzia, które warto wykorzystać

✔️ Skala ADOS-2 (w placówkach, które dysponują odpowiednimi uprawnieniami)
✔️ Profil Psychoedukacyjny PEP-R lub PEP-3
✔️ Kwestionariusze funkcjonowania społeczno-emocjonalnego
✔️ Arkusze obserwacji przygotowane przez zespół szkoły specjalnej lub poradnię
✔️ Skale oceny komunikacji i umiejętności życiowych (np. VB-MAPP, SCQ)

Współpraca z rodzicami – klucz do sukcesu

Rodzice dziecka z Zespołem Aspergera to niezastąpione źródło wiedzy o jego codziennym funkcjonowaniu. Włączanie ich w proces WOFU pozwala uzyskać szerszy kontekst oraz zaplanować działania zgodne z potrzebami ucznia także poza szkołą.

Dobrym narzędziem do pracy z rodziną jest Arkusz dialogu edukacyjno-wychowawczego, który zawiera pytania o mocne strony dziecka, wyzwania dnia codziennego i oczekiwania wobec szkoły.

Efekt końcowy – baza do IPET-u i pracy zespołowej

Dobrze przeprowadzona wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia staje się:

• podstawą do opracowania IPET-u,
• punktem wyjścia do doboru odpowiednich metod dydaktycznych i terapeutycznych,
• źródłem cennych wskazówek dla wszystkich nauczycieli pracujących z uczniem.

Podsumowanie

Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia z Zespołem Aspergera nie jest jednorazową procedurą. To proces obserwacji, analizy i współpracy, który prowadzi do realnego wsparcia dziecka – nie tylko w sferze edukacyjnej, ale i emocjonalno-społecznej.

Jak pisał Hans Asperger:

„Dzieci te mają swoje miejsce wśród nas. Ich wyjątkowość to nie deficyt, ale dar, który wymaga zrozumienia i troski.”

Poniżej znajdują się przykładowe arkusze obserwacji.

Poniżej znajduje się przykładowa czytelna i praktyczna checklista WOFU (Wielospecjalistycznej Oceny Funkcjonowania Ucznia) – szczególnie przydatna przy pracy z uczniami z Zespołem Aspergera. Możesz ją wykorzystać jako narzędzie robocze podczas obserwacji, analiz i spotkań zespołu.

Checklista: Wielospecjalistyczna Ocena Funkcjonowania Ucznia (WOFU)

Imię i nazwisko ucznia:
Data obserwacji:
Obserwator/Specjalista:

OBSZAR POZNAWCZY

• Koncentruje uwagę na zadaniach przez dłuższy czas
• Rozumie polecenia słowne i pisemne
• Potrafi rozwiązywać proste problemy logiczne
• Wykazuje zainteresowanie konkretnymi tematami
• Ma trudności z generalizowaniem wiedzy

OBSZAR EMOCJONALNY

• Adekwatnie reaguje emocjonalnie na sytuacje szkolne
• Ma trudność z rozpoznawaniem i nazywaniem emocji
• Przejawia oznaki lęku, napięcia, frustracji
• Korzysta z własnych strategii samoregulacji
• Potrzebuje wsparcia w trudnych emocjonalnie sytuacjach

OBSZAR SPOŁECZNY

• Nawiązuje i utrzymuje kontakt z rówieśnikami
• Inicjuje zabawy lub rozmowy
• Respektuje zasady i normy społeczne
• Potrzebuje pomocy w interpretacji zachowań innych osób
• Przejawia trudności w pracy grupowej

KOMUNIKACJA

• Posługuje się mową werbalną adekwatnie do sytuacji
• Rozumie wypowiedzi innych (także metafory i konteksty)
• Korzysta z komunikacji alternatywnej/wspomagającej (jeśli dotyczy)
• Reaguje na pytania, udziela odpowiedzi
• Utrzymuje kontakt wzrokowy podczas rozmowy

FUNKCJONOWANIE SENSORYCZNE

• Reaguje nadwrażliwie na dźwięki, zapachy, światło
• Poszukuje określonych wrażeń zmysłowych (np. dotykania, bujania)
• Występują strategie unikania (np. zakrywanie uszu, wycofywanie się)
• Potrafi skupić się mimo bodźców zewnętrznych
• Potrzebuje przerw sensorycznych w ciągu dnia

MOTORYKA I SAMODZIELNOŚĆ

• Sprawność motoryki dużej (chodzenie, bieganie, koordynacja)
• Sprawność motoryki małej (pisanie, wycinanie, manipulacja)
• Dostosowuje tempo pracy do wymagań
• Potrafi samodzielnie zadbać o potrzeby fizjologiczne
• Potrzebuje wsparcia przy organizacji własnej pracy

WNIOSKI I REKOMENDACJE:

…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………..

📎 FAQ

Czy WOFU jest obowiązkowa dla wszystkich ucznia z orzeczeniem?
Tak – zgodnie z przepisami, wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia jest wymagana dla wszystkich dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.

Jak często należy aktualizować WOFU?
Zaleca się dokonywać przeglądu WOFU przynajmniej raz w roku szkolnym, a także przy istotnych zmianach w funkcjonowaniu ucznia.

Czy można używać własnych arkuszy obserwacyjnych?
Tak – pod warunkiem, iż są one zgodne z celami WOFU i zawierają obserwacje w kluczowych obszarach (społecznym, poznawczym, emocjonalnym, motorycznym, komunikacyjnym).