Wewnętrzny krytyk w coachingu: jak radzić z autosabotażem Klienta?
Mimo determinacji Klienta, który chce odnieść sukces, niejednokrotnie wewnętrzny krytyk wkracza na pierwszy plan. Coach powinien wiedzieć, po jakie narzędzia wtedy sięgać.
Klienci przychodzą na coaching, aby otrzymać wsparcie w osiągnięciu swoich celów i przezwyciężaniu wyzwań. Ale głos wewnętrzny powtarzający: „To się nie uda”, „Nie masz talentu”, „Nie zasługujesz na to”, może znacząco utrudnić postępy i stanowić poważną przeszkodę w drodze do osiągnięcia sukcesu.
Wewnętrzny krytyk – skąd się wziął
Tak jak w przypadku wielu zjawisk psychologicznych, przyczyn powstania wewnętrznego krytyka, zwanego również gremlinem, może być wiele. Poniżej przedstawiam parę przykładów. Natomiast warto pamiętać, iż istnieje o wiele więcej możliwych przyczyn pojawienia się wewnętrznego krytyka. Zrozumienie, co może leżeć u źródła niewspierających głosów może ułatwić ich późniejszą racjonalną ocenę.
Wychowanie i doświadczenia z dzieciństwa
Poszukiwania źródła powstania naszego wewnętrznego towarzysza można rozpocząć, cofając się do dzieciństwa. Niezaprzeczalny jest fakt, iż sposób wychowywania i relacje z rodzicami mają znaczący wpływ na kształtowanie samooceny dziecka.
Środowisko, gdzie cała uwaga jest skoncentrowana na niedoskonałościach i piętnowaniu błędów, może być solidnym fundamentem do ujawnienia się wewnętrznego krytyka. Z tego powodu, gdy dzieci otrzymują więcej uwagi od rodziców w przypadku popełnienia błędu niż w momencie, gdy odnoszą sukces, może zrodzić w nich przekonanie, iż są nieakceptowane i nieudolne.
Kolejną przyczyną powstania negatywnych autonarracji może być stawianie przez rodziców zbyt wysokich oczekiwań i nierealistycznych celów. Niemożność spełnienia tego, czego oczekują rodzice, może w konsekwencji przyczynić się do zakodowania przez dziecko informacji: „Nie jesteś wystarczająco dobry”.
Brak wsparcia emocjonalnego od opiekunów i doceniania wysiłków to kolejna przyczyna powstania uczucia niedowartościowania u dziecka. Nieotrzymanie żadnego potwierdzenia swoich wartości i umiejętności, kotwiczy je w przekonaniu, iż jest bezwartościowe.
Krytyczne otoczenie
Przebywanie w środowisku, gdzie z każdej strony mamy do czynienia z negatywnymi informacjami zwrotnymi (od znajomych, nauczycieli czy przełożonych) jest doskonałą pożywką dla wewnętrznego krytyka. Z czasem może się zrodzić silna potrzeba dążenia do perfekcjonizmu. Dlaczego? Bo osoby poddawane nieustającej presji wierzą, iż tylko w ten sposób mogą uzyskać akceptację innych. Zaczynają więc stawiać sobie poprzeczkę coraz wyżej, a jeżeli popełnią choćby drobny błąd, mają silne poczucie porażki.
Nieustanne porównywanie się z innymi
Naturalne jest, iż spotykamy osoby, które w naszej opinii są od nas bardziej atrakcyjne i lubiane, mają lepsze wykształcenie, wyżej się wspięły na ścieżce kariery etc. Natomiast w momencie, gdy zaczynamy określać swoją wartość na podstawie tego, jak wypadamy na tle tych osób, otwieramy szeroko drzwi dla naszego gremlina.
Wewnętrzny krytyk: jak go rozpoznać?
Zauważenie i rozpoznanie wewnętrznego krytyka jest istotnym elementem pracy coachingowej. Głos, który powtarza takie zdania jak: „Nie jestem wystarczająco dobry” bądź „Nie poradzę sobie z daną sytuacją”, może mieć znaczący wpływ na zachowanie Klienta i na jego proces podejmowania decyzji. (O rodzajach wewnętrznego krytyka można przeczytać tutaj).
Istotne jest, aby coach wsparł Klienta w zrozumieniu, skąd pochodzi jego wewnętrzny krytyk oraz jak wpływa na jego życie. Rozpoznanie gremlina u Klienta może znacząco mu pomoc chociażby w procesie uświadomienia swoich słabości i ograniczeń w budowaniu pewności siebie, która jest kluczowa do osiągnięcia sukcesu w różnych sferach życia.
5 wskazówek co może pomóc w rozpoznaniu wewnętrznego krytyka u Klienta:
- Uważne słuchanie wewnętrznego dialogu Zachęć klienta do skoncentrowania swojej uwagi na swoich myślach i wewnętrznym dialogu. Poproś go, aby wsłuchał się w to, co mówi do sobie w różnych sytuacjach życiowych. O jakim charakterze są te komentarze? Czy są negatywne, krytyczne, bardziej samosądujące? Możesz poprosić Klienta o zapisaniu tych myśli na kartce bądź w dzienniku coachingowym.
- Identyfikacja wzorców myślowych Istotne jest rozpoznanie, jakie występujące powtarzające się wzorce myślowe towarzyszące wewnętrznemu krytykowi. Czy Klient nieustannie porównuje się do innych? Czy ujawnia oczekiwania perfekcjonisty bądź nadmiernie skupia się na swoich ograniczeniach? Czy stale obwinia się za popełnione błędy? Ważne jest nie tylko rozpoznanie, jakie wzorce myślowe towarzyszą Klientowi, ale również wsparcie go w uświadomieniu, jak one wpływają na jego codzienne funkcjonowanie.
- Analiza źródeł wewnętrznego krytyka Jak już wspomniano wcześniej, wartościowa w procesie może okazać się próba zbadania źródła powstania wewnętrznego krytyka. Jest wielce prawdopodobne, iż Klient znajdował się przed dłuższy okres (bądź wciąż się znajduje) w krytycznym i niewspierającym dla niego środowisku. Być może Klient nigdy nie był doceniany za swoje wysiłki i osiągnięcia (bądź w niewystarczającym stopniu)? Dodatkowo warto przyjrzeć się, jakie wydarzenia lub relacje wzmacniały albo wciąż wzmacniają te wewnętrzne komunikaty.
- Badanie emocji i ciała Kolejnym działaniem, które może być wspierające dla Klienta, to pomoc w uświadomieniu swoich emocji i reakcji ciała w różnych sytuacjach. Zrozumienie swoich emocji oraz tego, jak myśli wpływają na nie, może być istotnym krokiem w procesie wykrycia obecności gremlina (o zarządzaniu emocjami pisałam na Portalu tutaj).
- Refleksja nad pozytywnymi doświadczeniami Poproś Klienta, aby maksymalnie się skupił na wszystkich pozytywnych doświadczeniach i sukcesach w swoim życiu. Obserwuj Klienta. Czy z łatwością przychodzi mu spisanie listy osiągnięć? Być może każdy sukces przypisuje komuś innemu albo czynnikom zewnętrznym, lekceważąc przy tym swój wkład? Nieumiejętność akceptacji swojego sukcesu może być kolejnym wskaźnikiem obecności wewnętrznego krytyka.
Krytyk Wewnętrzny – jak go oswoić?
W zależności od tego, jak bardzo zakorzeniony i uparty jest wewnętrzny krytyk naszego Klienta, jego oswojenie może chwilę potrwać. Na szczęście istnieje wiele ćwiczeń, które mogą ten proces wspomóc.
Wizualizacja
Jedno z najprostszych i nieocenionych ćwiczeń to wizualizacja wewnętrznego krytyka i narysowanie go. Nadanie mu jakiejś postaci i zabawnych atrybutów może pomóc w jego oddemonizowaniu. Następnie zapytaj Klienta, co ma ochotę zrobić z narysowana postacią. Fizyczne zniszczenie kartki może okazać się uwalniającym rytuałem.
Rozpoznanie potrzeb stojących za wewnętrznym krytykiem
Warto uświadomić siebie, iż konsekwentne trwanie w pewnym działaniu, jest prawdopodobnie uwarunkowane tym, iż zostaje zaspokojona jakaś potrzeba. Zachęć Klienta do poszukania odpowiedzi na pytania: Jakie korzyści daje mu słuchanie swojego wewnętrznego krytyka? Co zyskuje? Jakie potrzeby dzięki temu zaspokaja? Z drugiej strony możesz poprosić Klienta o wypisanie wszystkich negatywnych skutków jego słuchania. W ten sposób powstaje tabela korzyści i strat.
Gdy już Klient uświadomi sobie, co zyskuje, podporządkowując się tym negatywnym autonarracjom, warto popracować nad znalezieniem innych, bardziej wspierających sposobów zaspokojenia tych potrzeb.
Technika „jak gdyby”
Kolejnym narzędziem, który może okazać się bardzo skuteczne, jest technika „jak gdyby”, stworzona przez Miltona Ericksona.
Pierwszym krokiem jest poproszenie Klienta o wyodrębnienie, jaką etykietę najczęściej mu przykleja jego wewnętrzny krytyk. Przykładowo „Jesteś głupia. Nie masz nic mądrego do powiedzenia, nikt nie chce Cię słuchać”. W psychologii mówimy o zjawisku, które nazywa się samospełniającym się proroctwem. Polega na tym, iż to, co myślimy np. o nas samych, determinuje nasze zachowania, przez co dostarczamy sobie dowodów na to, iż nasze przekonanie jest słuszne. Przekładając to na wcześniejszy przykład: osoba, która słucha tego niewspierającego głosu, automatycznie nie angażuje się w żadne dyskusje. Z perspektywy innych ludzi może wydawać się osobą zdystansowaną i wycofaną. To powoduje, iż inni niechętnie wchodzą z nią w interakcje. W ten sposób ona uzyskuje potwierdzenie, iż to, co myśli, jest prawdą.
Technika „jak gdyby” polega na tym, iż prosimy Klienta o to, aby założył sobie ze będzie zachowywał się tak, „jak gdyby nie był głupi i miał wiele mądrych rzeczy do powiedzenia”. Warto określić też czas, kiedy to zrobi. Lepiej, żeby to było szybciej, np. podczas najbliższego spotkania w pracy. W konsekwencji Klient buduje nowe doświadczenia, które dostarczają mu innych informacji na swój temat niż te, które powtarza mu jego gremlin.
Zrozumienie i transformacja wewnętrznego krytyka stanowi fundamentalny kamień milowy w podróży Klienta ku samoświadomości, wzmacnianiu poczucia własnej wartości i osiąganiu sukcesów.
Podsumowanie
Rozpoznanie wewnętrznego krytyka i praca nad nim jest niezwykle wartościowym i ważnym elementem procesu coachingowego. Dzięki temu otwierają się przed Klientem drzwi do osobistego rozwoju, zwiększa się jego samoświadomość, a on sam zdobywa narzędzia do budowania bardziej wspierających wzorców myślowych i postaw.
Praca z wewnętrznym krytykiem wymaga czasu, cierpliwości i zaangażowania zarówno Coacha, jak i Klienta. Przeistoczenie gremlina z wroga na sojusznika bywa niezwykle trudnym zadaniem. Jednak dzięki współpracy z Coachem, Klient może nauczyć się, jak go oswoić, budując przy tym bardziej wspierający wewnętrzny dialog.
Bibliografia:
- A. Adamowicz, J. Godecka „Jak uciszyć wewnętrznego krytyka i uwierzyć w siebie”, Wydawnictwo Muza SA 2020.
- S. Andreasa „Kontrolowanie Wewnętrznego Krytyka. Efektywne ćwiczenia praktyczne”, Wydawnictwo Sensus 2015.
- http://www.tam.opole.pl/baza-wiedzy/psycholog-artykuy/217-psycholog-wyjania-twoj-wewnetrzny-krytyk.
