Pierwsze lata życia dziecka są niezwykle ważne nie tylko dla stanu jego zębów mlecznych, ale także dla przyszłych zębów stałych. Zęby mleczne są słabiej zmineralizowane niż zęby stałe i próchnica u małych dzieci postępuje bardzo szybko. Nieleczona prowadzi do ropnych powikłań, bólu, konieczności zażywania przez dziecko antybiotyków, przedwczesnego usuwania zębów, problemów ze zgryzem, a choćby do poważnych zaburzeń w ogólnym stanie zdrowia dziecka. Niestety, w Polsce występuje niepokojące zjawisko wysokiej zapadalności na próchnicę i ciężkiego jej przebiegu u dzieci przedszkolnych.
Podstawową metodą zapobiegania próchnicy jest adekwatna higiena jamy ustnej, a w szczególności szczotkowanie zębów dwa razy dziennie, najlepiej pastą z fluorem. W pierwszych latach życia dziecka kształtują się jego nawyki higieniczne i wyrabia umiejętność szczotkowania zębów. Im wcześniej nauczymy dziecko adekwatnego mycia zębów, tym chętniej będzie ono robiło to w przyszłości, zgodnie z przysłowiem „czym skorupka za młodu nasiąknie…”.
O zęby dziecka powinna zacząć dbać matka już w życiu płodowym. Rodzaj i ilość pokarmów spożywanych przez kobietę ciężarną ma duże znaczenie dla rozwoju zawiązków zębów mlecznych oraz pierwszych zębów trzonowych stałych, które rozwijają się częściowo już w życiu płodowym. W diecie przyszłej mamy nie może brakować produktów bogatych w białko, wapń, fosfor i witaminę D. Naukowcy udowodnili, iż nadmierne spożywanie przez kobietę w ciąży węglowodanów osłabia formujące się przyszłe zęby dziecka.
Pierwsze wyrzynające się ząbki trzeba koniecznie czyścić, zwłaszcza iż nie są one jeszcze w pełni zmineralizowane, a więc są bardzo podatne na próchnicę.
Stomatolodzy zalecają rozpoczęcie higieny jamy ustnej u dziecka jeszcze przed pojawieniem się pierwszego ząbka. Bezzębne dziąsła niemowlęcia należy przemywać jałowym gazikiem (można go kupić w aptece), zwilżonym w letniej, przegotowanej wodzie lub naparze z rumianku.
Około pierwszego roku życia należy wprowadzić delikatne szczotkowanie zębów. W tym czasie wyżynają się zęby boczne, które posiadają bruzdy i guzki. Takie zęby można dokładnie wyczyścić jedynie szczoteczką. Szczotkować zęby dziecku należy dwa razy dziennie lub raz dziennie po ostatnim wieczornym posiłku. przez cały czas należy dodatkowo kontynuować przecieranie gazikiem zębów dziecka po pozostałych posiłkach. Dzieciom rocznym możemy pozwolić na próby samodzielnego szczotkowania zębów bez użycia pasty, które trzeba jednak traktować jako zabawę i oswajanie z tą czynnością, a nie pełne umycie zębów.
Uczmy dzieci, iż szczoteczka służy do mycia buzi, a nie innych części ciała, iż nie wolno jej gryźć, rzuć i ssać. Dzieci w tym wieku powinny używać szczoteczki tylko pod opieką dorosłych. Szczoteczka dla najmłodszych dzieci powinna być bezpieczna, tzn. mieć zaokrąglone krawędzie, zwłaszcza główkę, mieć odpowiednią wielkość (być mała), szeroki, antypoślizgowy uchwyt wygodny dla rączki malucha, ale także dla ręki rodzica, mieć miękkie włosie o zaokrąglonych końcach. Ważne jest, by była kolorowa i przyciągała uwagę dziecka i tym samym zachęcała je do mycia zębów.
Dzieci lubią szczoteczki z wizerunkiem postaci z bajek. Podczas kupowania szczoteczki zwróćmy też uwagę, by była higienicznie i szczelnie zapakowana. w tej chwili preferuje się wcześniejsze wprowadzenie szczotkowania zębów pastą z fluorem w wyższym stężeniu (1000 ppm), choćby u dzieci po pierwszym roku życia. Wynika to z faktu, iż dopiero pasta o wyższym stężeniu fluoru gwarantuje jego profilaktyczny wpływ na zęby, a przez to dodatkowo zabezpiecza delikatne ząbki dziecięce przed próchnicą. Jednak stosując pastę z fluorem u maluchów należy przestrzegać pewnych zasad: nakładać niewielką ilość pasty, wcierać pastę we włosie szczotki, aby dziecko jej nie połykało. Każde samodzielne szczotkowanie powinno odbywać się pod nadzorem rodziców w przyjaznej atmosferze w formie zabawy a nie nakazów.
Dobrze działa element zabawy, połączony z zabiegami higienicznymi, np. śpiewanie piosenki, szczotkowanie przy muzyce z kasety itp. Warto jednak pamiętać, iż trzeba być konsekwentnym, aby utrwalić w dziecku prawidłowe nawyki higieniczne codziennego szczotkowania zębów rano i wieczorem. Informacje o szczotkowaniu powinny być przekazane językiem prostym i zrozumiałym dla malucha. Dla dzieci we wczesnym okresie przedszkolnym istotny jest przykład ze strony dorosłych. Dziecko powinno obserwować rodziców szczotkujących zęby. Uważa się, iż do piątego, a choćby szóstego roku życia dziecka rodzice powinni nadzorować i poprawiać wykonywane przez nie szczotkowanie.
Dziecko powinno odbyć pierwszą wizytę u stomatologa dziecięcego po pojawieniu się pierwszych ząbków. Podczas wizyty lekarz nie tylko sprawdzi stan jamy ustnej, ale udzieli także wskazówek dotyczących higieny i diety malucha. Wczesny i niepołączony z bólem kontakt dziecka ze stomatologiem wpłynie na lepszy stan zębów dziecka w przyszłości i zapobiegnie powstaniu u niego lęku przed wizytą w gabinecie dentystycznym – dentofobii. Około trzeciego roku życia, wtedy kiedy dziecko ma już wyrżnięte wszystkie zęby mleczne powinno się zabrać dziecko do ortodonty. jeżeli ortodonta nie stwierdzi zaburzeń zgryzu, to następną wizytę należy odbyć wtedy, gdy dziecko będzie miało cztery siekacze stałe górne i dolne (tzw. jedynki i dwójki), czyli około ósmego roku życia.
Powyższe zasady pozwolą nam prawidłowo zadbać o higienę jamy ustnej naszego dziecka co przyczyni się do zminimalizowania rozwoju próchnicy i powszechnie występującego strachu przed wizytą w gabinecie dentystycznym.
