Organizm człowieka nie jest w stanie magazynować powietrza. Do nieustannej wymiany gazów między komórkami ciała a otoczeniem potrzeba więc układu oddechowego. Z czego się składa i jak działa układ oddechowy?
Budowa układu oddechowego
Elementy układu oddechowego człowieka dzielą się na części górną i dolną. Zdecydowanie bardziej rozbudowana jest druga z nich.
Górne drogi oddechowe
Do tego odcinka układu oddechowego zaliczają się 2 elementy. Są to:
- jama nosowa;
- gardło;
Przez tę część dróg oddechowych powietrze jest wprowadzane do organizmu. Służą do tego przede wszystkim nozdrza, a w mniejszym stopniu także jama ustna. W drodze do narządów z dolnej części układu oddechowego gaz ogrzewa się i nabiera wilgoci.
Dolne drogi oddechowe
Dolny odcinek układu oddechowego w całości znajduje się wewnątrz ciała człowieka. Na tę część składają się następujące narządy:
- krtań;
- tchawica;
- oskrzela;
- płuca;
- przepona.
Po przejściu przez przez gardło powietrze trafia do krtani. Jej długość wynosi od 4 cm do 6 cm. Krtań jest zbudowana z 6 chrząstek – po połowie parzystych i nieparzystych. Niżej łączy się z tchawicą, pojedynczym narządem, którego dolny odcinek rozdziela się na dwie części i tworzy oskrzela.
Dalej powietrze trafia do płuc – prawe składa się z trzech płatów, a lewe z dwóch. Wynika to z położenia serca w klatce piersiowej, przez co lewe płuco ma mniej miejsca i musi być mniejsze. Z serca do płuc odtlenowana krew trafia tętnicą płucną.
Najniżej położony odcinek układu oddechowego to przepona, czyli mięsień odpowiadający za ruch płuc.
Funkcje układu oddechowego
Układ oddechowy odpowiada za wymianę gazów. Dzięki niemu zawarty w powietrzu tlen dostaje się do komórek, bez których nie mogłyby zachodzić procesy ich wzrostu i regeneracji. Z organizmu wydalany jest dwutlenek węgla, a więc substancja szkodliwa dla człowieka, ale niezbędna do życia produkującym tlen roślinom.
Na tym jednak nie kończą się funkcje układu oddechowego. To właśnie dzięki niemu, a konkretnie znajdującym się w krtani strunom głosowym, można mówić. W tej czynności przydaje się też przepona. Przy pomocy ćwiczeń człowiek jest w stanie częściowo kontrolować jej pracę, a ćwiczenie przepony ułatwia m.in. śpiewanie.
W górnym odcinku układu oddechowego dochodzi także do przyjmowania pokarmów. W przełykanie zaangażowane jest gardło oraz mięśnie przełyku. Gdy spożywany pokarm lub płyn nie trafi z gardła do przełyku, ale do krtani dochodzi do zachłyśnięcia. W tym wypadku organizm wywołuje naturalny odruch kaszlu, aby pozbyć się “zbłąkanych” cząstek. W ten sposób organizm oczyszcza drogi oddechowe i nie pozwala przypadkiem się udusić.
Układ oddechowy – choroby i profilaktyka
Zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego bardzo często mają podłoże bakteryjne lub wirusowe. W rezultacie chora osoba ma problem zarówno z wymianą powietrza, jak i mówieniem. Najczęstsze objawy infekcji to katar, kaszel, chrypka, duszności oraz bóle klatki piersiowej.
Wielkim zagrożeniem dla zdrowia układu oddechowego są zanieczyszczenia. Wszechobecny smog, zwłaszcza w dużych miastach, coraz częściej bywa przyczyną zachorowań. Niestety, przed tym zagrożeniem trudno się uchronić. Da się jednak wyeliminować inny czynnik ryzyka, jakim jest palenie tytoniu i e-papierosów.
Profilaktyka układu oddechowego obejmuje m.in. rezygnację z wyrobów tytoniowych. Warto też jak najczęściej przebywać z dala od smogu, a więc np. spacerować po parkach, lasach czy górach. Dobrym pomysłem jest również haloterapia, czyli wdychanie powietrza w grocie solnej.
Układ oddechowy w pigułce
Ludzki układ oddechowy to skomplikowany zbiór narządów, które służą nie tylko do wymiany powietrza z otoczeniem. Zarówno w jego górnej, jak i dolnej części znajdują się organy odpowiedzialne za mowę i wykrztuszanie.
Z tych powodów tak duże znaczenie ma profilaktyka układu oddechowego. Rezygnacja z palenia papierosów i ich elektronicznych odpowiedników zwiększy szansę na uniknięcie poważnych chorób. W miarę możliwości warto też ograniczać skutki przebywania w smogu, w czym pomogą spacery na łonie natury.
Bibliografia:
1. Zintegrowana Platforma Edukacyjna Ministerstwa Edukacji Narodowej, Układ oddechowy i jego funkcje, https://zpe.gov.pl/a/uklad-oddechowy-i-jego-funkcje/DpduCQG5g, [dostęp: 25.07.2025].
2. Przychodnia Synexus, Układ oddechowy człowieka – budowa, funkcje, choroby, https://www.przychodniasynexus.pl/uklad-oddechowy-czlowieka-budowa-i-funkcje-choroby/, [dostęp: 25.07.2025].
3. Portal Fizjoterapeuty, Układ oddechowy człowieka, https://fizjoterapeuty.pl/anatomia/uklad-oddechowy.html, [dostęp: 25.07.2025].
ZOBACZ PODOBNE ARTYKUŁY
Układ oddechowy – budowa i funkcje
Wysoka gorączka – co robić i jak ją zbić?
Zapalenie zatok – co trzeba wiedzieć o objawach i leczeniu?
