Zespół jelita drażliwego (irritable bowel syndrome – IBS) to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób przewodu pokarmowego, definiowana jako obecność bólu brzucha i/lub dyskomfortu w połączeniu ze zmianą rytmu wypróżnień (obecnie diagnozowana według IV Kryteriów Rzymskich). Mimo iż nie zagraża życiu, to jednak powoduje niekiedy znaczne upośledzenie jego jakości, co sprawia, iż pożądane są skuteczne opcje leczenia – a tych, w kontekście silnych i dobrej jakości dowodów, brakuje.
Zaledwie około 12 proc. pacjentów szuka pomocy medycznej w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej, a jak wskazują dane literaturowe, częstość występowania IBS waha się od 10 do 15 proc. populacji ogólnej. Być może jest to związane z brakiem jednej, konkretnej opcji leczenia o udowodnionej skuteczności. Brytyjscy eksperci nie tylko w trakcie kongresu, ale i na łamach „The Lancet” pokazali, iż wysoką efektywnością wykazuje się znana od wielu lat amitryptylina.
Badanie o akronimie ATLANTIS przeprowadzono w 55 przychodniach ogólnych w Wielkiej Brytanii i objęto nim osoby dorosłe z IBS dowolnego podtypu i utrzymującymi się objawami (wynik w skali IBS-SSS co najmniej 75 punktów w każdej domenie) pomimo zmian w diecie i zastosowania terapii pierwszego rzutu. Uczestnicy charakteryzowali się prawidłową morfologią i stężeniem CRP, ujemnymi wynikami badań serologicznych w kierunku celiakii i brakami dowodów na myśli samobójcze. Średni wynik IBS-SSS u wszystkich uczestników wynosił na początku badania 272,8.
Uwaga: skala IBS-SSS ocenia nasilenie objawów w kilku domenach – takich, jak ból brzucha, liczba dni z bólem brzucha, wzdęcia, tolerancja rytmu wypróżnień i jakość życia związana z IBS. Każda jest oceniana w skali od 0 do 100, a łączna liczba punktów mieści się w zakresie od 0 do 500. W ten sposób wynik poniżej 175 oznacza łagodną, 175–300 umiarkowaną i powyżej 300 ciężką postać choroby.
463 pacjentów zostało losowo przydzielonych w stosunku 1:1 do grupy otrzymującej doustną amitryptylinę w małych dawkach (10 mg raz na dobę) ze stopniowym zwiększaniem dawki w ciągu 3 tygodni (do maksymalnej dawki 30 mg raz na dobę) lub do grupy placebo; postępowanie prowadzono przez 6 miesięcy. Wykazano, iż po tym czasie amitryptylina okazała się istotnie skuteczniejsza od placebo, uzyskano różnicę w punktacji IBS-SSS pomiędzy grupami wynoszącą 27 punktów (średnia punktacja 170,4 versus 200,1). Podobną zależność uzyskano już po 3 miesiącach leczenia (poprawa w IBS-SSS o 23,3 pkt). Ponadto zauważono, iż osoby przyjmujące amitryptylinę zgłaszały złagodzenie objawów o 70 proc. częściej niż osoby, które przyjmowały placebo. Co ważne z praktycznego punktu widzenia, nie wykazano żadnego negatywnego wpływu na zdolność do pracy lub podejmowania aktywności społecznych.
Badanie ATLANTIS jest największym badaniem dotyczącym stosowania małej dawki amitryptyliny w leczeniu IBS.
Opracowanie: lek. Damian Matusiak
