W ostatnich latach coraz więcej szkół, poradni i terapeutów korzysta z dwóch programów rozwijających kompetencje społeczno-emocjonalne: TUS (Trening Umiejętności Społecznych) oraz TZA (Trening Zastępowania Agresji).
Obie metody pomagają dzieciom i młodzieży lepiej funkcjonować w relacjach, regulować emocje i reagować adekwatnie w sytuacjach trudnych. Rodzice przychodzący do nas na konsultacje kwalifikujące do grupy, nie zawsze mają pewność co do formy, która bardziej wesprze ich dziecko. Częstotliwość tych wątpliwości, a także ostrożność w ich podejściu do grup TZA, zainspirowały mnie do napisania tego artykułu, który, mam taką nadzieję, rozwieje te wątpliwości. Chciałabym również zaznaczyć, iż obie formy kierowane są zarówno do dzieci, młodzieży, jak i dorosłych, tutaj skupię się jednak głównie na oddziaływaniu wobec dzieci i młodzieży.
Krótki rys historyczny
Sama geneza obu form terapii grupowej już znacząco się różni. Korzenie TUS sięgają lat 60. i 70. XX wieku, kiedy psychologowie tacy jak Albert Bandura podkreślali, iż dzieci uczą się zachowań społecznych głównie przez obserwację i modelowanie. Na podstawie tych założeń powstały pierwsze programy Social Skills Training (SST) – treningi rozwijające komunikację, empatię i współpracę, które w kolejnych latach rozwijały się, były uzupełniane i uatrakcyjniane. Natomiast TZA (ART – Aggression Replacement Training), ma dokładnie określonych twórców: Arnold P. Goldstein i Barry Glick stworzyli go w latach 80. w USA jako odpowiedź na rosnącą przemoc w szkołach, ośrodkach wychowawczych i placówkach resocjalizacyjnych. Program miał być prosty, powtarzalny i skuteczny, był poddawany licznym ewaluacjom, a na początku był kierowany do placówek resocjalizacyjnych.
Założenia i struktura zajęć
Założenia TZA to pogląd, iż agresja nie znika sama — musi zostać zastąpiona innymi kompetencjami. Założeniami TUS jest przekonanie, iż rozwój i zmiana zachowań odbywa się w trakcie modelowania i uczenia się przez obserwację. TUS koncentruje się na nauce zachowań prospołecznych, komunikacji, rozumieniu emocji poprzez zabawę, odgrywanie sytuacji i ma strukturę dość luźną – terapeuci mają tu dużą swobodę. TZA to spójny, zamknięty program podzielony się na 3 moduły: umiejętności prospołecznych, kontroli złości i wnioskowania moralnego. Zarówno TUS, jak i TZA wykorzystują modelowanie – ale TZA robi to dużo bardziej „krok po kroku”.
Na zajęciach TUS pracujemy blokami, ale każde spotkanie ma stałe zamknięcie i otwarcie. Zaczynamy rundką, przechodzimy do wprowadzenia do tematu, następnie wykonujemy ćwiczenia, odgrywamy sytuacje, w których ćwiczymy daną umiejętność. W drugiej części zajęć jest zabawa lub gra, jako forma utrwalająca poznane umiejętności, a także rozładująca napięcie, następnie całość zamykamy rundką ewaluującą przebieg zajęć.
Na zajęciach TZA omawiamy realizację tzw.”raportu”, stanowiącego pracę osobistą uczestnika treningu (po każdych zajęciach trenujący mają za zadanie ćwiczyć umiejętność poza grupą), następnie omawiamy kroki nowej umiejętności, po czym odbywa się modelowy pokaz trenerów. Po zamodelowaniu przez trenerów przychodzi pora na modelowanie danej sytuacji przez uczestników. Następuje omówienie tego, jak z sytuacją poradził sobie trenujący, a na koniec korekcja lub przejście do kolejnego ćwiczenia. Pod koniec zajęć trenujący otrzymują raport. Podsumowując, TUS jest ważnym elementem szerzej rozumianego wsparcia terapeutycznego, rozwijającym kompetencje społeczne u osób z trudnościami relacyjnymi i emocjonalnymi. W zależności od grupy obejmuje m.in.:
- rozumienie emocji,
- komunikację werbalną i niewerbalną,
- współpracę,
- rozwiązywanie konfliktów,
- empatię,
- budowanie relacji,
- reagowanie na sytuacje trudne.
Trening przebiega w atmosferze bezpieczeństwa i akceptacji. Zajęcia są elastyczne, często oparte na zabawie, ruchu, scenkach społecznych i pracy w kręgu.
TZA zaś, to program korekcyjny o jasnych, stałych procedurach, którego celem jest redukcja agresji oraz uczenie alternatywnych sposobów reagowania. Składa się z trzech filarów:
- Trening Umiejętności Prospołecznych
– uczenie konkretnych zachowań krok po kroku (np. proszenia o pomoc, radzenia sobie z presją grupy). - Trening Kontroli Złości
– identyfikowanie sygnałów złości, hamowanie impulsów i stosowanie narzędzi samokontroli. - Wnioskowanie Moralne
– dyskusje o dylematach moralnych, odpowiedzialności, konsekwencjach czynów.
Zajęcia mają charakter powtarzalny i przewidywalny – każdy komponent przebiega według stałego scenariusza.
Odbiorcami zajęć TUS są dzieci i młodzież z trudnościami społecznymi (ASD, ADHD, lęk, problemy relacyjne), natomiast TZA dzieci i młodzież reagujący agresją, mający problemy z kontrolą złości.
Kiedy stosować TUS, a kiedy TZA?
Wybierz TUS, jeśli:
- dziecko ma trudności w relacjach,
- unika kontaktów społecznych,
- nie radzi sobie z emocjami w grupie,
- potrzebuje wsparcia w komunikacji.
Wybierz TZA, jeśli:
- dziecko reaguje agresją lub impulsywnie,
- pojawiają się konflikty, wybuchy, bójki,
- ma trudność z przewidywaniem konsekwencji,
- nie potrafi powstrzymać reakcji w sytuacjach trudnych.
Choć TUS i TZA mają wiele punktów stycznych, ich cele i zastosowanie są odmienne.
Najważniejsze jest dobranie odpowiedniej metody do potrzeb dziecka. Ostatecznie nie istnieje „lepszy” program – istnieje program bardziej odpowiadający na problem, z którym zgłasza się rodzina. Zachęcamy do umówienia się na konsultację, żeby ocenić jaka forma byłaby najbardziej odpowiednia.
Prowadzimy Trening Umiejętności Społecznych dla dzieci i młodzieży oraz dla dorosłych.
Prowadzimy Trening Zastępowania Agresji dla dzieci i młodzieży oraz dla dorosłych.
Więcej o Treningu Zastępowania Agresji (TZA) we Wrocławiu w artykułach:
- Trening Zastępowania Agresji TZA dla dorosłych
- Trening Zastępowania Agresji TZA dla dzieci i młodzieży
- Czym jest Trening Zastępowania Agresji (TZA)?
- Komponenty TZA – trening umiejętności prospołecznych
- Komponenty TZA – trening kontroli złości
- Komponenty TZA – trening wnioskowania moralnego
- Monity – ich znaczenie i rola w treningu kontroli złości (moduł TZA)
autor: Magdalena Dworaczek
bibligrafia:
- Bentkowska Dorota Węglarz Joanna, Trening umiejętności społecznych dzieci i młodzieży, Gdańsk 2021
- Goldstein A. P., Glick, B., Gibbs, J. C., Art Program zastępowania agresji, Warszawa 2018.
- McGinnis E., Goldstein A., Skillstreaming. Kształtowanie młodego człowieka. Nowe strategie i perspektywy nauczania umiejętności prospołecznych, Warszawa 2001.
