Wirusy są nieprzewidywalne, nigdy nie wiadomo, gdzie i kiedy się uaktywnią.
Na Reunion, francuskiej wyspie u wschodnich wybrzeży Afryki, odnotowano w tym roku około 51 tys. przypadków gorączki chikungunya (do maja 2025 r.) i na razie nie widać końca tej epidemii. W 14 krajach wystąpiło już około 220 tys. zakażeń i 80 zgonów z powodu choroby przenoszonej przez komary.
Tropikalny wirus w Europie. Gorączka chikungunya w Polsce
Wirus chikungunya jest przenoszony przez komary rodzaju Aedes, gatunki Aedes albopictus czy Aedes aegypti, charakterystyczne dla strefy klimatu gorącego, inwazyjne w Europie i obecne w basenie Morza Śródziemnego. Te same gatunki komarów przenoszą także inne wirusy jak Denga czy Zika. W Polsce jeszcze ich nie ma… na razie.
– Sytuacja może ulec zmianie, gdyż w regionie południowym naszego kraju potwierdzono stanowiska innych pokrewnych inwazyjnych gatunków komarów rodzaju Aedes – mówi prof. dr hab. med. Katarzyna Sikorska, specjalistka chorób zakaźnych i chorób wewnętrznych z Kliniki Chorób Tropikalnych i Pasożytniczych, Krajowego Ośrodka Medycyny Tropikalnej w Gdyni.
– W Polsce pojawiają się pojedyncze przypadki gorączki chikungunya, importowane ze strefy tropikalnej, natomiast tysiące zakażeń na wyspie Reunion teoretycznie może skutkować wzrostem ich liczby w innych regionach – dodaje prof. dr hab. med. Katarzyna Sikorska.
Ocieplenie klimatu zachęca komary do wędrówek. Więcej siedlisk w Europie
Bez wątpienia, jedną z głównych przyczyn rozprzestrzeniania się wirusa chikungunya są zmiany klimatyczne. – Monitoring siedlisk komarów Aedes w XXI wieku, prowadzony przez naukowców zajmujących się badaniem rozprzestrzeniania się tych gatunków stawonogów, wskazuje, iż ich siedlisk w Europie jest coraz więcej. Komary mają coraz lepsze warunki do przetrwania, bo zimy są coraz łagodniejsze – mówi prof. dr hab. med. Katarzyna Sikorska z Krajowego Ośrodka Medycyny Tropikalnej w Gdyni.
Z tego właśnie powodu występują już lokalne zakażenia, choć na razie nie jest ich dramatycznie dużo i dotyczą głównie państw basenu Morza Śródziemnego.
– Są uważnie śledzone przez służby europejskie monitorujące zagrożenia patogenami tropikalnymi. Zmiany klimatyczne i związane z tym zmiany środowiska sprawiają, iż możemy być świadkami zmian w epidemiologii występowania chorób wektorowych, w tym przenoszonych przez komary – uważa prof. dr hab. med. Katarzyna Sikorska.
Jak można zakazić się wirusem? Objawy gorączki chikungunya
Człowiek może zarazić się przez ugryzienie komara, który ma wirus chikungunyawe we krwi. Bezpośrednie zakażenie z człowieka na człowieka nie jest możliwe. Chociaż…
– Ekstremalnie można rozważać zakażenie związane z przetaczaniem krwi, przeszczepieniem narządu, gdy dawca jest osobą w trakcie wiremii, czyli w okresie namnażania się wirusa. Ale ten okres jest zwykle krótkotrwały i przemijający – zauważa prof. Katarzyna Sikorska.
Gorączka chikungunya charakteryzuje się silnymi dolegliwościami bólowymi stawów, towarzyszącymi innym tzw. objawom grypopodobnym, występującym w wielu infekcjach wirusowych – gorączce, bólom głowy, bólom mięśni czy wysypce.
– Jednak w odróżnieniu od innych wirusów przenoszonych przez komary, dla epidemii chikungunya charakterystyczna jest masowość zakażeń objawowych z typowymi nasilonymi dolegliwościami ze strony układu kostno-stawowego, ułatwiającymi rozpoznanie. W przypadku innych chorób wirusowych, jak kleszczowe zapalenie mózgu czy gorączka Zachodniego Nilu, nierzadko osoba zakażona ma łagodne objawy samoograniczające się, a tylko część chorych rozwinie poważne powikłania neurologiczne – wyjaśnia prof. Katarzyna Sikorska.
Gorączkę chikungunya zidentyfikowano w połowie XX wieku w krajach afrykańskich, a po kilkudziesięciu latach rozprzestrzeniła się na obszarach Ameryki Płd., Karaibach, Ameryki Środkowej. Duże ogniska epidemiczne pojawiły się w tym roku w Brazylii i w Argentynie. Skąd wiemy, czy przypadki tej tropikalnej choroby wystąpiły w Polsce i u ilu osób?
– Choroba chikungunya jest objęta ustawowym obowiązkiem zgłaszania, więc jeżeli ją podejrzewamy lub rozpoznajemy w oparciu o obserwację kliniczną i wyniki badań laboratoryjnych, musi to być odnotowane w rejestrze – mówi prof. Katarzyna Sikorska.
Denga zagraża nam bardziej. Też przenoszą ją komary
Podstawą bezpieczeństwa w krajach tropikalnych i rejonach o złych warunkach sanitarnych jest zasada: „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Dlatego wyjeżdżając do państw gorących i wilgotnych, tam, gdzie są korzystne warunki do wylęgu komarów, trzeba chronić się dzięki repelentów (środki odstraszające komary) zawierających DEET lub ikarydynę. Warto stosować też moskitiery, siatki w oknach i drzwiach.
– Znacznie większym zagrożeniem niż wirus chikungunya jest w tej chwili zakażenie wirusem Denga, którego liczba przypadków globalnie jest zdecydowanie większa – ostrzega prof. Katarzyna Sikorska.
Skuteczną profilaktyką jest szczepionka przeciwko gorączce chikungunya (nazwa handlowa IXCHIQ), zawierająca atenuowaną formę wirusa, "osłabioną" w laboratorium, by nie wywoływać poprzez podanie aktywnej choroby. Podana człowiekowi „uczy” układ odpornościowy rozpoznawania wirusa CHIKV, co pozwala na produkcję specyficznych przeciwciał, które inaktywują wirusa.
– Na razie szczepionka jest dopuszczona do obrotu w Unii Europejskiej, ale w Polsce z pewnością też się pojawi. Jest to szczepionka żywa, jednodawkowa, jednak nie stosuje się jej u osób w wieku 65+ i u osób z ciężkimi zaburzeniami odporności – zastrzega prof. Katarzyna Sikorska.
I dodaje, by osoby podróżujące do państw tropikalnych zawczasu skontaktowały się z lekarzem medycyny podróży. Bo to właśnie z nim możemy omówić zagrożenia dla naszego zdrowia, związane z miejscem, do którego się wybieramy. I na tej podstawie ustalić, jakie formy profilaktyki są najlepsze dla nas, byśmy ochronili się przed różnymi patogenami, nie tylko wirusami przenoszonymi przez komary.
Na koniec prof. Katarzyna Sikorska ma pocieszającą wiadomość: – Na szczęście choroby wirusowe w większości przypadków przebiegają tak, iż dochodzi do ich samoograniczenia i ostatecznie człowiek zdrowieje.
