Trauma w okresie dzieciństwa i jej przejawy u nastolatków

Zaburzenia związane ze stresem traumatycznym dają się powiązać z innymi zaburzeniami, jakie rozwijają się właśnie wskutek doznanych traum. Innymi słowy, chcąc pomóc dziecku, które przejawia wiele zachowań problemowych, posiada wiele diagnoz psychiatrycznych, trzeba sprawdzić, czy w jego życiu nie wystąpiły sytuacje traumatyczne. Dzięki temu można ocenić, czy aktualne zachowanie dziecka nie jest reakcją na nierozpoznane triggery, które przywołują doznaną w dzieciństwie traumę. Warto przy tym pamiętać, iż bodźce, które mogą w dziecku lub nastolatku wywoływać ponowne przeżywanie traumy, są często nieuświadomione. Nastolatek może nie być w pełni świadomy, dlaczego np. tak agresywnie reaguje na podniesiony głos i sytuacje braku kontroli, dopóki nie połączy tego z doświadczeniem z przeszłości, kiedy w dzieciństwie był wielokrotnie przemocowo traktowany i przymuszany do zrobienia różnych rzeczy wbrew sobie.

Trauma właśnie tym się objawia, iż jest wielokrotnie, ciągle na nowo odtwarzana i przeżywana, ilekroć mózg zidentyfikuje dany bodziec lub sytuację jako podobną do tej, kiedy wystąpiło pierwotne zdarzenie traumatyzujące. Dane doświadczenie jest traumatyczne wtedy, gdy wywołuje u osoby w nim uczestniczącej uczucie obezwładniającej bezradności, połączonej z przerażeniem. Może to być pojedyncze, wstrząsające zdarzenie, jak np. wypadek, śmierć lub choroba bliskiej osoby, albo wiele sytuacji, których dziecko doświadcza na co dzień, jak np. doświadczanie przemocy psychicznej lub fizycznej, bycie świadkiem przemocy wobec innych osób, dorastanie w rodzinie, w której występuje problem alkoholowy. Mózg, żeby poradzić sobie z tym cierpieniem, doprowadza do dysocjacji, czyli stanu pozornego oderwania od cierpienia, nie-czucia, stania jakby obok siebie. Na poziomie neuronalnym dochodzi do dezaktywacji obszarów mózgu odpowiedzialnych m.in. za świadomość, pamięć i samokontrolę. Dlatego tak trudno osobom po traumie przypomnieć sobie, co tak naprawdę się wydarzyło. Poza tym wiele traum pochodzi z okresu wczesnego dzieciństwa, kiedy hipokamp, odpowiedzialny za pamięć zdarzeń, pozostało niewystarczająco rozwinięty, co powoduje, iż nie możemy pamiętać w sposób deklaratywny tego, co się wydarzyło. Trudne, traumatyczne wspomnienia pozostają nieuświadomione, ale aktywne – umysł reaguje bowiem na wszystko, co mu przypomina o przeżytej traumie.

Trauma powoduje, iż organizm wchodzi w stan permanentnego czuwania i wyczulenia na zagrożenie. Jest to widoczne u nastolatków i dzieci reagujących nieadekwatnie na pozornie obojętny bodziec. Nagłe trzaśnięcie drzwiami, jakiś zapach lub kroki na schodach mogą doprowadzić do stanu paniki, a czyjeś nieprzychylne słowo lub spojrzenie może wywołać bardzo agresywną reakcję. Nadmierna czujność wywołana traumą widoczna jest też wtedy, gdy dziecko często nie może zasnąć, ogólnie źle śpi, często się budzi, ma koszmary senne, w snach pojawia się ten sam motyw, łatwo się przestrasza, ma nieuzasadnione lęki, jest nerwowe, często martwi się, iż coś złego się wydarzy, jest rozdrażnione, bywa agresywne, przez co pakuje się w kłopoty m.in. w szkole.

Straumatyzowana młodzież ma trudności z koncentracją uwagi i pamięcią. Dzieci mogą mieć kłopot z przypomnieniem sobie, w jaki sposób spędziły dzień lub o czym rozmawiały. Mózg jest w stanie dużego pobudzenia i koncentruje siły na wyszukiwaniu potencjalnych zagrożeń. Dzieci często czują w takiej sytuacji, iż są „inne” od reszty, iż nie pasują do swojego otoczenia. Mogą temu towarzyszyć objawy psychosomatyczne, np. uczucie częstego zmęczenia, bóle głowy i brzucha. Cierpienie, które przeżywają dzieci po traumach, prowadzi do tego, iż poszukując ulgi dużo łatwiej podejmują one różnego rodzaju zachowania ryzykowne, w tym picie alkoholu i używanie narkotyków. Innym częstym objawem są samookaleczenia, które stają się jednym ze sposobów na odczucie ulgi lub na wywołanie jakichkolwiek uczuć i wyrwanie się ze stanu zamrożenia. Trauma wiąże się też z popadaniem w depresję i występowaniem myśli samobójczych wśród dzieci i młodzieży. Straumatyzowane dzieci cierpią z powodu doświadczeń z przeszłości. Aby uzyskać równowagę, potrzebują wsparcia dorosłych, a także w wielu przypadkach – psychoterapii.