Świat nie dzieli się wyłącznie na mężczyzn i kobiety. XXI wiek pozwala na coraz większą eksplorację siebie i różnorodnych tożsamości płciowych na skalę większą, niż kiedykolwiek wcześniej w historii. Coraz więcej osób określa się jako niebinarne, to określenie coraz częściej gości też w mediach, Internecie i innej przestrzeni publicznej. Być może samodzielnie też się tak identyfikujesz. Być może też znasz kogoś, kto jest osobą niebinarną i chcesz więcej zrozumieć na ten temat. Poszanowanie i akceptacja cudzej i własnej tożsamości płciowej ma ogromne znaczenie dla komfortu psychicznego.
Czym jest tożsamość płciowa?
Tożsamość płciowa to pojęcie, które odnosi się do kwestii subiektywnego odczuwania własnej płciowości przez daną osobę. Mieszą się tutaj przekonania, odczucia i poczucie przynależności płciowej. Mogą być one zgodne z płcią przypisaną przy urodzeniu, ale wcale nie muszą. Tożsamość płciowa jest oddzielna od płci biologicznej. Na płeć biologiczną składają się bowiem nie odczucia i emocje, a zestaw genów i konkretnych cech fizycznych.
Większość ludzi identyfikuje się z płcią nadaną przy urodzeniu – biologiczni chłopcy identyfikują się z mężczyznami, biologiczne dziewczynki z kobietami. Jednak są też osoby, które doświadczają poczucia braku zgodności pomiędzy przypisaną im płcią biologiczną a własną tożsamością płciową – w takich przypadkach biologiczny chłopiec może, na przykład, identyfikować się jako dziewczynka i bardzo źle reagować, gdy uważany jest przez społeczeństwo przez chłopca.
Tożsamość płciowa to bardzo złożona kwestia, do której należy podchodzić w sposób niezwykle indywidualny. Część osób identyfikuje się jako mężczyźni, mimo przypisania im płci żeńskiej przy narodzinach, inni jako kobiety, gdy przypisano im przy narodzinach płeć męską. W takich sytuacjach mówi się o transseksualności. Jednak to wcale nie wyczerpuje spektrum możliwości.
Są też osoby, które nie są w stanie zidentyfikować się wyłącznie z jedną płcią. Istnieje naprawdę wiele tożsamości płciowych, a każda cechuje osoby o unikalnych doświadczeniach i poczuciu tożsamości płciowej. Wśród tych tożsamości można wymienić:
- Agender – tym terminem opisuje się osoby, które nie identyfikują się z żadną płcią. Osoby agender nie odczuwają przynależności ani do kobiet, ani do mężczyzn, ani do innych tożsamości płciowej. Mogą się określać przez brak związku z tradycyjnym podziałem płciowym lub określać się jako osoby pozbawione konkretnej płci
- Bigender – tym terminem opisuje się osoby, które identyfikują się z dwiema różnymi płciami. Osoby bigender mogą jednocześnie identyfikować się jako mężczyzna i kobieta. Może też identyfikować się jako jedna z tych płci w zależności od kontekstu.
- Genderqueer – to słowo, które określa bardzo szerokie spektrum tożsamości płciowym. Określa wszystkie te tożsamości, które nie mieszczą się w tradycyjnym, binarnym podziale na kobiety i mężczyzn. Osoby genderqueer mogą odczuwać płynność tożsamości płciowej, tożsamości mogą się mieszać, płynnie przechodzić jedna w drugą i wystawać poza normy binarne. Osoby identyfikujące się jako niebinarne często określane są właśnie jako genderqueer.
- Genderfluid – tym terminem z kolei określa się osoby, które doświadczają zmian w odczuwaniu swojej tożsamości płciowej. Osoby identyfikujące się jako genderfluid mogą identyfikować się jako różne płcie w różnych sytuacjach, zależnie od okoliczności. Poczucie tożsamości płciowej może się u nich zmieniać i nie jest czymś stałym, zmiany mogą zachodzić gwałtownie i naturalnie.
- Pangender – to termin zarezerwowany dla osób, które identyfikują się z różnymi płciami i czują się osobami, których płciowość obejmuje cały, bardzo różnorodny zakres płci. Takie osoby odczuwają silne związki z różnymi aspektami kobiecości, męskości i wielu innych tożsamości płciowych.
Niezwykle ważne jest to, by z szacunkiem podchodzić do tożsamości płciowej wszystkich osób. Tożsamość płciowa jest bowiem bardzo ważnym elementem poczucia własnej tożsamości każdej osoby, dlatego tak ważne jest to, by była ona szanowana i uznawana przez społeczeństwo.
Osoby, które nie identyfikują się z płcią, która została im przypisana przy urodzeniu mogą odczuwać wiele problemów z własną tożsamością czy emocjami z tym związanymi. Dlatego tak ważne jest to, by pomóc im zaakceptować to, kim są, tak, by udało im się odnaleźć samych siebie i cieszyć się życiem.
Należy też zrozumieć, iż tożsamość płciowa i orientacja seksualna są niezależnymi elementami tożsamości człowieka. Osoba może identyfikować się z dowolną tożsamością płciową i równie dowolną orientacją seksualną. Osoba niebinarna, genderfluid, agender, kobiety i mężczyźni mogą identyfikować się jako osoby homoseksualne, biseksualne, heteroseksualne, aseksualne i wiele innych – tożsamość płciowa nie ma znaczenia w kwestiach orientacji seksualnej i nie należy tego ze sobą łączyć.
Tożsamość płciowa – koncept niebinarności
Niebinarność to rodzaj tożsamości płciowej, która odnosi się do osób nieidentyfikujących się wyłącznie jako mężczyźni ani wyłącznie jako kobiety. Osoby niebinarne mogą czuć, iż nie pasują do tradycyjnych, binarnych tożsamości płciowych i ich tożsamość płciowa znajduje się poza tym zakresem.
Osoba niebinarna to ktoś, kto czuje, iż nie pasuje do tradycyjnego podziału na kobiety i mężczyzn. To ktoś, kto nie akceptuje konkretnego, biegunowego modelu płciowego i nie jest w stanie identyfikować się zgodnie z tym podziałem, bo widzi się poza jego ramami. Takie osoby z reguły doświadczają różnorodnych tożsamości płciowych, które wybiegają poza kategorie „mężczyźni” oraz „kobiety”.
Osoby niebinarne mogą odczuwać swoją tożsamość płciową jako coś trwałego i niezmiennego. Mogą też korzystać z terminów, które wskazują na płynne doświadczanie tożsamości płciowej, bo doświadczają tam fluktuacji i dobrze czują się wtedy, gdy nie przypisują się nigdzie na stałe, a wszystko zależy od konkretnych sytuacji.
Każda osoba niebinarna może różnie wyrażać swoją tożsamość płciową. Może ją okazywać przez ubiór, który łamie ustalone kody kulturowe, makijaż, fryzury, biżuterię. Może też używać różnych zaimków, by podkreślić swoją tożsamość płciową i oddzielić się od binarnego podziału na kobiety i mężczyzn także w warstwie językowej.
W języku angielskim jest to o wiele łatwiejsze niż w języku polskim, który bardzo polega na rodzajach. W języku angielskim takie osoby najczęściej posługują się zaimkami they/them, co można na polski tłumaczyć jako „oni/one” choć nie jest to do końca poprawne tłumaczenie z kilku względów.
W Polsce jest trudniej, ale i z tym potrafią sobie poradzić osoby niebinarne i wszystkie inne, które nie identyfikują się z żeńską ani męską płcią. W użyciu są zaimki oni/one, co pozwala na mówienie o sobie w liczbie mnogiej – zrobiliśmy, poszłyśmy, umówiliśmy się.
Niektórzy chcą pozostać przy liczbie pojedynczej. Tutaj na pomoc mogą przychodzić „dukaizmy”. Określenie to pochodzi od pisarza Jacka Dukaja, który w swojej powieści „Lód” stworzył język istot, które w toku ewolucyjnego rozwoju i dążenia do perfekcji oderwały się od kategorii podziału płciowego. Dukaizmy polegają zatem na poszukiwaniu neutralnego zaimka, tak, by nie przypisywał on nikogo do grona kobiet lub mężczyzn. Przykładami dukaizmów będą tutaj: poszłum – zamiast poszłam/poszedłem, zrobiłum – zamiast zrobiłam/zrobiłem, widziałum – zamiast widziałem/widziałam. Zasada jest zatem prosta i widoczna – polega na używaniu litery „u”, by pozbyć się zaimka płciowego.
Niektórzy tworzą też słowa oparte na literze „o” – kojarzonej z rodzajem neutralnym w języku polskim – dziecko poszło i zrobiło. Naturalną konsekwencją tego typu słowotwórstwa jest podmiana osoby z trzeciej na pierwszą – Ja poszłom i zrobiłom.
Są też osoby, które starają się korzystać z czegoś, co określane jest już mianem „osobatywów”. Zamiast lider/liderka – osoba liderująca. Zamiast dziennikarz/dziennikarka – osoba dziennikarska, zamiast kucharz/kucharka – osoba gotująca, zamiast partner/partnerka – osoba partnerska i tak dalej. Zasada jest tu równie prosta, używa się bowiem rzeczownika „osoba” połączonego z imiesłowem lub przymiotnikiem.
Szanowanie i akceptowanie zaimków, które są preferowane przez osoby niebinarne jest bardzo ważne. Warto też na początku zapytać taką osobę o preferowane zaimki. To o wiele lepsze niż zgadywanie lub przypisywanie nieprawidłowej płci – określane jako missgenderowanie, od angielskiego określenia miss gender, które można przetłumaczyć jako „mylić płeć”.
Każda osoba niebinarna może mieć różne preferencje dotyczące zaimków – są też osoby niebinarne, które nie mają nic przeciwko używaniu wobec nich zaimków męskich lub żeńskich. Dlatego wszystko warto ustalić wcześniej, by się nie denerwować i nie sprawić komuś niechcący przykrości.
Związek z osobą niebinarną
Związek z osobą niebinarną może wyglądać bardzo różnie, dokładnie tak, jak w przypadku każdego innego związku, niezależnie od orientacji seksualnej czy tożsamości płciowej partnerów. Istnieje bowiem bardzo dużo czynników, które mają ogromny wpływ na to, jak dany związek się rozwija i jak wpływają na siebie wzajemnie partnerzy. Wszystko zależy od charakterów, wzajemnych potrzeb, preferencji i umiejętności komunikacji pomiędzy osobami partnerskimi.
Nie można jednak nie zauważyć, iż istnieje kilka aspektów, które warto wziąć pod uwagę w przypadku związku z osobą niebinarną. Zdecydowanie najważniejsza jest tutaj komunikacja – to w końcu najważniejszy związek każdego związku. Ważne jest to, by uczciwie rozmawiać o swoich tożsamościach płciowych, oczekiwaniach, potrzebach i granicach. Osoby partnerskie powinny aktywnie słuchać i być gotowymi do wsparcia się nawzajem. Tożsamość płciowa to bowiem przez cały czas bardzo delikatny temat.
Nie można zapominać również o szacunku. Poszanowanie tożsamości płciowej osoby niebinarnej jest niezwykle istotne. jeżeli osoba partnerska nie akceptuje tożsamości płciowej drugiej strony i nie chce zacząć pracować nad tym, by to zrozumieć i zaakceptować, taki związek nie ma szans powodzenia. Szacunek to okazywanie wsparcia drugiej osoby, w tym używanie wybranych zaimków.
Ważna jest też edukacja. Warto poświęcić swój czas na to, by zrozumieć różnorodne aspekty różnych tożsamości płciowych. Edukacja na temat niebinarności, zrozumienie potrzeb drugiej strony, zrozumienie skąd wypływa taka identyfikacja – to wszystko ma duże znaczenie i sprawia, iż można lepiej zrozumieć osobę partnerską.
Pod uwagę weź też wszelkie indywidualne preferencje i doświadczenia. W końcu każdy człowiek ma ich własny, unikalny zbiór. Ważne jest to, by rozmawiać o związku i wszystkich jego aspektach – to pozwoli zbudować piękny, pełny i zdrowy związek, który będzie zaspokajał potrzeby obu partnerów.
Osoba niebinarna zwłaszcza tuż po coming oucie bardzo będzie potrzebować wsparcia ze strony osoby partnerskiej. Takie wyzwanie może doprowadzić do niezrozumienia ze strony części społeczności, do braku akceptacji czy wręcz aktów dyskryminacji. Bycie wsparciem w tym trudnym okresie znaczy naprawdę bardzo wiele.
Jak zrozumieć własną tożsamość płciową i pogodzić się z nią?
Zrozumienie własnej tożsamości płciowej i zaakceptowanie jej to bardzo indywidualny proces. Może wymagać sporo czasu i refleksji nad samym sobą. Sam proces autorefleksji, zastanowienia się nad swoimi uczuciami, emocjami i przekonaniami dotyczącymi własnej płci może bardzo dużo dać. Zastanów się, jak się naprawdę identyfikujesz, co sprawia, iż czujesz się autentycznie, czujesz się naprawdę sobą.
Zdobądź też odpowiednią wiedzę o tożsamościach płciowych. Trudno będzie Ci się poprawnie zidentyfikować, jeżeli brakuje Ci odpowiedniej wiedzy. Czytaj więc książki, oglądaj filmy, rozmawiaj z ludźmi, którzy mogą mieć podobne doświadczenia. Dzięki odpowiedniej edukacji uda Ci się lepiej zrozumieć różne aspekty tego, co tworzy tożsamość płciową.
Nie bój się eksperymentować i eksplorować różnych tożsamości płciowych. Wyrażaj się na różne sposoby tak, by odkryć to, co sprawia, iż czujesz się jak najlepiej. Możesz eksperymentować ze stylem ubioru, ale też w warstwie językowej – decydując się na określone zaimki. Możesz wyrażać swoją tożsamość w przestrzeni, w której czujesz się bezpiecznie, jeżeli nie jesteś osobą gotową ujawnić się światu. Daj sobie czas, by zrozumieć siebie i znaleźć to, co wyraża Cię w pełni.
Poszukaj też wsparcia. Trudno jest radzić sobie samodzielnie z całym procesem rozumienia i godzenia się z własną tożsamością płciową. Porozmawiaj z kim komu ufasz i przed kim gotowy jesteś się otworzyć. Mogą to być też grupy wsparcia dla osób LGBTQ+ i rozmaite fundacje.
Jeśli przytłacza Cię cała sytuacja, czujesz się niepewnie i nie rozumiesz swojej tożsamości płciowej, a także czujesz, iż przyda Ci się profesjonalne wsparcie, pomyśl o podjęciu terapii. Terapeuta może Ci pomóc w procesie samopoznania. Podczas terapii masz szansę zrozumieć własną tożsamość płciową i emocje, które Ci towarzyszą.
Daj sobie na to wszystko tyle czasu, ile potrzebujesz. Pamiętaj, iż to Twoje emocje i uczucia, Twoja własna, indywidualna tożsamość płciowa i możesz potrzebować czasu, by wszystko to zrozumieć. To najzupełniej normalne.
Dziecko identyfikuje się jako osoba niebinarna. Co robić?
Jako rodzic w ciągu całego życia spotkasz się z wieloma sytuacjami, które mogą Cię zdziwić czy wręcz zaszokować. Możesz czuć się też przytłoczony, jeżeli dziecko przyzna Ci się, iż identyfikuje się jako osoba niebinarna. Jako rozsądny, kochający rodzic powinieneś otoczyć takie dziecko opieką i pomóc mu zrozumieć samego siebie, tak, jak pomagałeś zrozumieć świat.
Wysłuchaj swoje dziecko. Nie wyśmiewaj, nie bagatelizuj, nie mów, iż kłamie i wymyśla. Twoje dziecko mówi Ci o czymś bardzo dla niego ważnym – o swojej tożsamości płciowej. Wykaż się otwartością i zrozumieniem. Wspieraj swoje dziecko, uszanuj ich tożsamość płciową i zapewnij, iż zawsze będziesz służył pomocą. Cała sytuacja może być trudna dla was wszystkich, ale Twoje dziecko bardzo potrzebuje czuć to, iż przez cały czas jest kochane, bez względu na to, jak się identyfikują.
Zdobądź też odpowiednią wiedzę. To nic złego, jeżeli na początku kilka wiesz na ten temat – niebinarność, inne tożsamości płciowe – to wszystko bardzo zawiłe i szerokie zagadnienia. Jednak zawsze możesz się douczyć. Poszukaj grup wsparcia i fundacji, czytaj książki i artykuły naukowe na ten temat. Im więcej będziesz wiedzieć, tym lepiej będziesz rozumieć dziecko.
Pamiętaj, iż w tym wszystkim nie jesteś sam. Istnieją różne fundacje i organizacje dla osób LGBTQ+ i ich rodzin. Są też miejsca dla rodziców, którzy chcą lepiej zrozumieć tożsamość płciową swoich dzieci. Poszukaj wsparcia emocjonalnego, porad i informacji, dzięki którym łatwiej poradzisz sobie z całą sytuacją.
