Współczesny styl życia, pełen stresu, zanieczyszczeń i niewłaściwej diety, sprzyja rozwojowi chorób cywilizacyjnych, takich jak nadciśnienie, cukrzyca, schorzenia neurologiczne czy przewlekłe stany zapalne. Coraz większą popularność w profilaktyce i terapii wspomagającej zyskują nowoczesne metody regeneracji organizmu, takie jak tlenoterapia hiperbaryczna oraz wodoroterapia, o których opowiada Weronika Rustecka, właścicielka Oxygenium Medica.
Czym dokładnie są tlenoterapia hiperbaryczna i wodoroterapia? Jakie są mechanizmy ich działania?
Weronika Rustecka : Tlenoterapia hiperbaryczna to metoda leczenia, w której pacjent oddycha niemal 100% tlenem w specjalnej komorze hiperbarycznej, gdzie ciśnienie jest podwyższone do 1,4 atmosfery (ATA). W takich warunkach tlen rozpuszcza się nie tylko w hemoglobinie, ale także w osoczu, limfie i płynie mózgowo-rdzeniowym, co umożliwia lepsze dotlenienie tkanek, zwłaszcza tych, do których w normalnych warunkach dostęp tlenu jest ograniczony.
Możemy wyróżnić kilka mechanizmów działania tlenoterapii hiperbarycznej, na przykład:
– Zwiększone natlenienie tkanek wynika z tego, iż tlen przenika do trudno dostępnych miejsc, wspierając regenerację komórek i gojenie ran.
– Redukcja stanów zapalnych pojawia się, gdy przyjęcie tlenu pod ciśnieniem zmniejsza stan zapalny poprzez regulację cytokin i zmniejszenie stresu oksydacyjnego.
– Neuroprotekcje i regeneracje mózgu również tu możemy wymienić, ponieważ komora hiperbaryczna poprawia funkcjonowanie mitochondriów i sprzyja neuroplastyczności, co jest istotne w terapiach neurologicznych.
– Tlenoterapia wspomaga walkę z infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi, więc niesamowicie wzmacnia układ odpornościowy, co rokuje najbardziej w sezonach chorobowych.
– Poprawia metabolizm przez wspieranie detoksykacji organizmu i regenerację układu krążenia. Dodatkowo można nadmienić, iż jest wsparciem w redukcji wagi i prawidłowym utrzymywaniu jej.
Wodoroterapia polega za to na dostarczaniu organizmowi wodoru cząsteczkowego (H₂) poprzez inhalację lub picie wody nasyconej wodorem. Wodór cząsteczkowy jest niezwykle małym i lekkim gazem, co pozwala mu swobodnie przenikać przez błony komórkowe, barierę krew-mózg oraz struktury mitochondrialne, dzięki czemu może wywierać korzystny wpływ na różne układy organizmu.
Wodór działa jako selektywny antyoksydant, neutralizując najbardziej toksyczne wolne rodniki, takie jak rodnik hydroksylowy i nadtlenoazotyn, które powodują uszkodzenia DNA, białek i lipidów w komórkach. Ochrania więc komórki przed stresem oksydacyjnym, zapobiega uszkodzeniom mitochondriów, co przekłada się na lepszą produkcję energii, wspomaga regenerację tkanek.
Jakie choroby cywilizacyjne u dzieci mogą być wspierane tlenoterapią hiperbaryczną i wodoroterapią?
Weronika Rustecka : Tlenoterapia hiperbaryczna (HBOT) może wspierać leczenie wielu chorób cywilizacyjnych i schorzeń u dzieci, w tym zaburzenia neurologiczne i rozwojowe takie jak Autyzm (ASD), gdzie poprawia funkcje poznawcze, redukuje stany zapalne w mózgu. W przypadku ADHD poprawia koncentrację, zmniejsza nadpobudliwość. Przy mózgowym porażeniu dziecięcym wspomaga regenerację układu nerwowego, w różnych uszkodzeniach mózgu (np. po urazach) przyspiesza regenerację komórek nerwowych. W chorobach układu oddechowego, takich jak astma zmniejsza stany zapalne i poprawa dotlenienia płuc.
Szczególnie teraz często mierzymy się z przewlekłymi infekcjami dróg oddechowych, w których tlenoterapia również pomaga wspomagając układu odpornościowego.
Również w zaburzeniach metabolicznych i autoimmunologicznych, np. cukrzycy typu 1 redukuje stres oksydacyjny i stany zapalne, przy otyłości wspomaga metabolizm i procesy regeneracyjne, ponieważ tłuszcz to związek tlenu, wodoru i węgla. Tlen, którym głęboko oddychamy, dociera do naszych komórek tłuszczowych i dzieli je na dwa składniki: węgiel i wodę. Im więcej tlenu dostarczymy naszym komórkom, tym więcej tłuszczu spalamy.
Wodoroterapia jest również świetnym wsparciem przy chorobach zapalnych i autoimmunologicznych, np. alergiach, astmach, cukrzycy typu 1, przy problemach metabolicznych, czyli otyłości, insulinooporności, chorobach neurodegeneracyjnych i neurologicznych, takich jak autyzm, ADHD, padaczka.
Czy tlenoterapia hiperbaryczna i wodoroterapia są w pełni bezpieczne dla dzieci? Jakie mogą wystąpić skutki uboczne?
Weronika Rustecka : Tlenoterapia hiperbaryczna jest uznawana za stosunkowo bezpieczną metodę terapeutyczną u dzieci, ale – jak każda terapia – może wiązać się z pewnymi skutkami ubocznymi. Przy odpowiednim nadzorze i przestrzeganiu zaleceń ryzyko powikłań jest jednak minimalne jednak należy wspomnieć o możliwych skutkach ubocznych tlenoterapii hiperbarycznej:
- Barotrauma ucha środkowego i zatok – spowodowana zmianami ciśnienia w komorze hiperbarycznej. Może objawiać się bólem, uczuciem zatkania uszu lub w rzadkich przypadkach uszkodzeniem błony bębenkowej, dlatego zaleca się u dzieci korzystanie z łagodnej komory hiperbarycznej ze wzrostem ciśnienia 1,3-1,5 ATA
- Zawroty głowy, zmęczenie, dezorientacja – wynikają z nagłej zmiany poziomu tlenu we krwi. Zwykle są krótkotrwałe, przeważnie po sesji w komorze obserwujemy u dzieci bardzo dobrą jakość snu.
- Zatrucie tlenem (hiperoksja) – bardzo rzadkie, ale możliwe przy długotrwałym stosowaniu wysokich dawek tlenu. Może prowadzić do drgawek lub problemów z oddychaniem. Żeby tego uniknąć i bezpiecznie korzystać z komory, nie przekraczamy godziny w komorze przy podwyższonym ciśnieniu, bardzo często rodzice z małymi dziećmi spędzają czas bez maseczek – skuteczność będzie mniejsza niż z maseczką tlenową, ale dla dziecka jest przez cały czas wystarczająca.
Podsumowując przy odpowiednim monitoringu i zastosowaniu adekwatnego ciśnienia (zwykle 1,3–1,5 ATA u dzieci) HBOT jest bezpieczna i dobrze tolerowana. Jest to również spędzony czas z rodzicem przy grach, książkach czy wspólnym oglądaniu bajek, ponieważ do komory można zabrać zarówno urządzenia elektroniczne, jak i dowolne zabawki.
Wodoroterapia (w postaci inhalacji wodoru cząsteczkowego lub picia wody wzbogaconej w wodór) jest uznawana za wyjątkowo bezpieczną metodę, ponieważ wodór jest naturalnie obecny w organizmie i nie kumuluje się w tkankach. Ma również możliwe skutki uboczne, jednak zdarzają się bardzo rzadko i są niegroźne. Wyróżniamy tu łagodne dolegliwości trawienne – u niektórych dzieci może wystąpić przejściowe wzdęcie lub lekka biegunka po spożyciu wody wodorowej. Może się pojawić również przejściowe uczucie senności lub pobudzenia – u niektórych pacjentów wodór może wpływać na układ nerwowy, regulując poziom neuroprzekaźników.
Podsumowując wodoroterapia jest bezpieczna i nie powoduje poważnych skutków ubocznych. Warto jednak stosować ją pod nadzorem specjalisty, zwłaszcza u dzieci z chorobami przewlekłymi.
Czy istnieją przeciwwskazania do stosowania tych terapii u najmłodszych pacjentów?
Weronika Rustecka : Oczywiście, mimo iż tlenoterapia hiperbaryczna jest stosunkowo bezpieczna, istnieją pewne przeciwwskazania, które mogą uniemożliwiać jej zastosowanie u najmłodszych pacjentów. Do bezwzględnych przeciwskazań możemy zaliczyć: odmę płucną spontaniczną lub pourazową, ponieważ zmiany ciśnienia w komorze hiperbarycznej mogą spowodować powiększenie pęcherzyków powietrza w płucach, co grozi ich pęknięciem i może prowadzić do zagrażającej życiu odmy prężnej. Do bezwzględnych przeciwskazań należą również wrodzone wady serca z przeciekiem prawo-lewym, mogą powodować zaburzenia w dystrybucji tlenu i prowadzić do poważnych powikłań krążeniowych, niektóre formy padaczki i drgawek niereagujących na leczenie, gdzie wysoka koncentracja tlenu może zwiększać pobudliwość neuronów i wywoływać napady drgawkowe.
Do ostatnich możemy zaliczyć ciężkie infekcje wirusowe i bakteryjne np. aktywna sepsa lub ostre zapalenie płuc, ponieważ HBOT może wpływać na metabolizm bakterii beztlenowych i zmieniać odpowiedź immunologiczną.
Do względnych przeciwwskazań możemy zaliczyć przewlekłe choroby płuc (np. astma, mukowiscydoza), ponieważ zmiany ciśnienia mogą nasilać objawy, ale w niektórych przypadkach terapia może być korzystna, niedrożność zatok i infekcje górnych dróg oddechowych mogą utrudniać wyrównanie ciśnienia w organizmie i powodować ból oraz lęk przed zamkniętymi przestrzeniami (klaustrofobia).
Wodoroterapia jest uważana za bardzo bezpieczną, ale może wymagać ostrożności u dzieci z niedociśnieniem, padaczką i chorobami autoimmunologicznymi. W obydwu przypadkach przed rozpoczęciem terapii u dzieci zaleca się konsultację z lekarzem, aby ocenić potencjalne korzyści i ryzyko.
Jakie są różnice w stosowaniu tych metod u dzieci w porównaniu do dorosłych?
Weronika Rustecka : Stosowanie tlenoterapii hiperbarycznej u dzieci różni się od jej zastosowania u dorosłych pod wieloma względami, począwszy od parametrów terapii, przez reakcję organizmu, aż po kwestie praktyczne związane z samym przebiegiem sesji.
Przede wszystkim u dzieci stosuje się niższe ciśnienie w komorze hiperbarycznej niż u dorosłych. Podczas gdy dorośli mogą być poddawani ciśnieniu wynoszącemu choćby 3 ATA w zależności od rodzaju schorzenia, u dzieci zwykle ogranicza się je do 1,3–1,5 ATA, aby zminimalizować ryzyko ewentualnych powikłań, takich jak barotrauma uszu czy zatok. Wynika to z faktu, iż trąbki Eustachiusza u dzieci są węższe i bardziej podatne na zablokowanie, co sprawia, iż mogą mieć trudności z wyrównywaniem ciśnienia.
Organizm dzieci reaguje szybciej i intensywniej na dostarczany tlen niż organizm dorosłych. Dzięki lepszej umiejętności regeneracji i wyższemu metabolizmowi młodych pacjentów efekty terapii mogą pojawiać się w krótszym czasie. Jest to szczególnie zauważalne w przypadku dzieci z zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak autyzm czy ADHD, gdzie często obserwuje się poprawę koncentracji, komunikacji czy jakości snu. Z drugiej strony, niektóre dzieci mogą początkowo doświadczać wzmożonego pobudzenia lub przejściowych zmian w zachowaniu, co wymaga dostosowania parametrów terapii.
Kolejną istotną różnicą jest czas trwania sesji. Dorośli pacjenci mogą spędzać w komorze hiperbarycznej do 90 minut, natomiast u dzieci terapia jest zwykle krótsza i trwa około 45–60 minut, aby uniknąć zmęczenia i stresu. Dla najmłodszych pacjentów sama konieczność pozostania w zamkniętej przestrzeni może być wyzwaniem, dlatego często wymaga się, aby dziecko było w towarzystwie opiekuna, co w przypadku dorosłych nie jest konieczne.
Pod względem bezpieczeństwa i skutków ubocznych dzieci są bardziej podatne na przejściowe dolegliwości związane ze zmianami ciśnienia, takie jak uczucie zatkanych uszu, bóle głowy czy przejściowe zmiany widzenia.
Podsumowując, chociaż tlenoterapia hiperbaryczna może być skuteczną metodą zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, jej dawkowanie, czas trwania oraz sposób przeprowadzania sesji muszą być dostosowane do specyficznych potrzeb najmłodszych pacjentów. Dzieci wymagają niższego ciśnienia, krótszych sesji i często obecności opiekuna, a także większej uwagi ze strony personelu, aby zapewnić im komfort i bezpieczeństwo podczas terapii.
Jak wygląda typowa sesja tlenoterapii hiperbarycznej i wodoroterapii? Czy wymaga specjalistycznego nadzoru?
Weronika Rustecka : Tlenoterapia hiperbaryczna jest przeprowadzana w specjalnych komorach hiperbarycznych, które mogą być jednoosobowe lub wieloosobowe. Sesja oczywiście wymaga nadzoru specjalisty, aby zapewnić bezpieczeństwo pacjenta i odpowiednią kontrolę ciśnienia. Zaczynamy oczywiście od:
- Przygotowania pacjenta– przed wejściem do komory pacjent musi zdjąć metalowe przedmioty, biżuterię oraz ubrania wykonane z syntetycznych materiałów, ponieważ wysoka zawartość tlenu zwiększa ryzyko pożaru. Dzieci mogą mieć na sobie bawełnianą odzież i często są wprowadzane do komory razem z opiekunem.
- Następnie jest wejście do komory i rozpoczęcie terapii– pacjent siada lub leży w komorze, a następnie stopniowo zwiększa się ciśnienie do docelowej wartości (zwykle 1,3–1,5 ATA u dzieci). Dla większej skuteczności zalecamy założenie maski tlenowej, jednak jak wcześniej wspomniałam przy sesjach z dziećmi nie jest to konieczne. Komorę zamykamy i włączamy tzw. pompowanie powodujące wzrost ciśnienia w komorze, właśnie wtedy trzeba odtykać uczy, czego uczymy przed wejściem do komory.
- Sesja trwa zwykle od 45 do 90 minut. W tym czasie pacjent oddycha czystym tlenem, co zwiększa jego przenikanie do tkanek i stymuluje procesy regeneracyjne.
- Po godzinie przystępujemy do stopniowej dekompresji. Po zakończeniu terapii ciśnienie jest stopniowo zmniejszane, aby uniknąć barotraumy. Proces ten trwa kilka minut.
Gdy pacjent wychodzi z komory może odczuwać lekkie zmęczenie lub zatkane uszy, ale objawy te gwałtownie mijają i zdarzają się rzadko.
Każda sesja tlenoterapii hiperbarycznej wymaga obecności przeszkolonego personelu medycznego. Nadzór jest szczególnie istotny w przypadku dzieci, które mogą mieć trudności z wyrównywaniem ciśnienia w uszach i zatokach. Wysokie ciśnienie i czysty tlen mogą w rzadkich przypadkach prowadzić do skutków ubocznych, takich jak barotrauma czy zatrucie tlenem, dlatego personel kontroluje przebieg terapii i reakcje pacjenta.
Wodoroterapia za to obejmuje różne metody podania wodoru cząsteczkowego, ale najczęściej stosuje się inhalacje wodorem lub picie wody nasyconej wodorem. Terapia ta nie wymaga tak ścisłego nadzoru jak HBOT, ponieważ wodór jest bezpieczny dla organizmu i nie wywołuje toksycznych efektów.
Inhalacja wodorem polega na wdychaniu mieszanki gazowej zawierającej wodór 99.75% lub Gazu Browna, czyli proporcji 33% tlenu do 66% wodoru przez maseczkę lub kaniulę nosową. Sesja trwa zwykle 30–60 minut.
Efekty zabiegu wspomaga picie wody wodorowej. Pacjent spożywa wodę wzbogaconą w wodór, która jest przygotowywana w specjalnych generatorach. Można ją pić regularnie przez cały dzień.
Wodoroterapia nie wymaga nadzoru w takim stopniu jak tlenoterapia hiperbaryczna. Inhalacje wodorem są na tyle bezpieczne, iż pacjenci mogą je wykonywać w warunkach domowych po odpowiednim przeszkoleniu. Jednak w przypadku dzieci, szczególnie tych z chorobami przewlekłymi, warto skonsultować terapię z lekarzem, aby dobrać odpowiednią dawkę i częstotliwość inhalacji lub spożywania wody wodorowej.
Jak długo powinno trwać leczenie, aby zauważyć efekty?
Weronika Rustecka : Czas trwania leczenia tlenoterapią hiperbaryczną i wodoroterapią, aby zauważyć efekty, zależy od wielu czynników, takich jak stan zdrowia pacjenta, rodzaj schorzenia oraz indywidualna reakcja organizmu na terapię.
W tlenoterapii zwykle zaleca się serię od 10 do 40 sesji, przy czym pierwsze efekty mogą być widoczne już po kilku sesjach, zwłaszcza u dzieci z zaburzeniami neurologicznymi (np. poprawa snu, koncentracji). W przypadkach urazów, trudno gojących się ran czy terapii wspomagającej regenerację organizmu, pełne efekty są zauważalne po 20–40 sesjach. W schorzeniach przewlekłych lub neurodegeneracyjnych (np. dziecięce porażenie mózgowe, autyzm) zaleca się powtarzanie cykli terapii co kilka miesięcy, aby utrwalić efekty. Im bardziej intensywny cykl, tym szybciej można zaobserwować poprawę, niezależnie od choroby.
W przypadku inhalacji wodorem pierwsze efekty mogą pojawić się już po kilku dniach lub tygodniach, np. poprawa samopoczucia, redukcja stanów zapalnych i stresu oksydacyjnego. Długoterminowe korzyści, np. poprawa funkcji neurologicznych, zmniejszenie objawów przewlekłych chorób wymagają kilkutygodniowej lub kilkumiesięcznej terapii, stosowanej regularnie. Czas trwania terapii i liczba sesji powinny być dostosowane indywidualnie, dlatego w przypadku dzieci warto skonsultować się z lekarzem, aby dobrać optymalny schemat leczenia.
