Standard opieki laktacyjnej

termedia.pl 5 dni temu

Zdjęcie: 123RF

Czym, zgodnie z nowymi przepisami, jest standard opieki laktacyjnej? Czy podawanie preparatów do początkowego żywienia niemowląt odbywa się wyłącznie na zlecenie lekarzy? Co z matkami, które podjęły decyzje o niekarmieniu dzieci w sposób naturalny?

Rozporządzenie ministra zdrowia z 23 października 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej opublikowano 6 listopada – jest w nim sporo o opiece laktacyjnej.

W „Menedżerze Zdrowia” wyjaśniamy zagadnienie.

Standardowa opieka laktacyjna obejmująca promocję i przygotowanie do karmienia piersią kobiet w ciąży oraz udzielanie porad polegających na zapobieganiu i rozwiązywaniu problemów związanych z laktacją u kobiet w okresie laktacji i karmienia piersią jest zadaniem położnej. W przypadku wystąpienia problemów z laktacją lub karmieniem piersią, które wykraczają poza zakres kompetencji położnej, informuje ona kobietę będącą w okresie laktacji lub karmiącą piersią o konieczności skontaktowania się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej albo położnikiem, albo neonatologiem, a także przekazuje lekarzowi informacje o ocenie sytuacji oraz kontakt do siebie.
Opieka laktacyjna jest sprawowana zgodnie z decyzją matki dotyczącą sposobu żywienia dziecka.
Opieka laktacyjna świadczona przez położną podstawowej opieki zdrowotnej na etapie ciąży obejmuje przygotowanie kobiety w ciąży do karmienia piersią przez edukację w zakresie znaczenia odpowiednio długiego karmienia piersią dla optymalnego rozwoju dziecka, wartości zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych wynikających z karmienia piersią, czynników ryzyka przedwczesnego przerwania karmienia piersią dla dziecka i matki oraz związanych z tym kosztów, znaczenia inicjacji karmienia piersią podczas kontaktu matki z noworodkiem skóra do skóry, ewentualnych problemów laktacyjnych związanych z fizjologiczną budową piersi, a także przebiegu poprawnego karmienia piersią, w tym oceny jego jakości.
Opieka laktacyjna na etapie porodu obejmuje:

umożliwienie i obserwację nieprzerwanego kontaktu matki z noworodkiem skóra do skóry, także przy cięciu cesarskim, o ile stan matki i noworodka na to pozwalają,
zachęcanie matki do przebywania z noworodkiem w bliskim kontakcie, co umożliwi lepszą obserwację dziecka i reagowanie na chęć ssania piersi przez dziecko (czuwanie i zwiększona aktywność, otwieranie ust, odruch szukania),
częste przystawianie dziecka do piersi, a także obserwowanie matki i noworodka oraz kontrolowanie pozycji przy piersi i dobrego przystawienia, a w razie potrzeby zaoferowanie pomocy i skorygowanie nieprawidłowości,
w przypadku oddzielenia dziecka od matki ze wskazań medycznych – udzielenie wyjaśnień dotyczących znaczenia i roli siary w rozwoju dziecka i pobranie, za zgodą matki, siary, która jest następnie niezwłocznie przekazywana do podania noworodkowi, o ile nie ma ku temu przeciwwskazań medycznych lub jest odpowiednio zabezpieczana do późniejszego podania.

Opieka laktacyjna na oddziale położniczym, realizowana przez osoby sprawujące opiekę nad matką i noworodkiem, obejmuje zapewnienie warunków prawidłowej laktacji i odżywiania noworodka przez:

dostarczenie matce informacji spójnych i zgodnych z aktualną wiedzą na temat laktacji w zakresie korzyści i zasad karmienia piersią lub mlekiem kobiecym,
ocenę stanu gruczołów piersiowych i brodawek po wcześniejszym poinformowaniu kobiety o przebiegu badania i po uzyskaniu od niej zgody,
przeprowadzenie instruktażu matki w zakresie prawidłowej pozycji i sposobu przystawienia noworodka do piersi uwzględniającego informację, iż we wczesnym okresie karmienia piersią należy podejmować próby przystawienia noworodka do piersi do kilkunastu razy na dobę, a o ile noworodek nie budzi się, należy go budzić do karmienia po 3–4 godzinach, licząc od początku ostatniego karmienia, z wyjątkiem pierwszej doby życia noworodka, gdy wybudzanie nie jest wymagane,
zachęcanie matki do przebywania z noworodkiem w bliskim kontakcie, co umożliwi lepszą obserwację dziecka i reagowanie na chęć ssania piersi przez dziecko (czuwanie i zwiększona aktywność, otwieranie ust, odruch szukania), oraz do częstego przystawiania dziecka do piersi,
dokonywanie w pierwszych dniach po urodzeniu dziecka bieżących obserwacji przystawiania go do piersi – z zachowaniem komfortu matki i dziecka oraz wskaźników skutecznego i nieskutecznego karmienia (w szczególności liczby karmień, stolców i mikcji na dobę, przyrostu masy ciała, ubytku masy ciała), których wyniki osoba sprawująca opiekę odnotowuje w dokumentacji medycznej; w przypadku stwierdzenia przez osobę sprawującą opiekę nieskutecznego karmienia piersią należy zdiagnozować problem na podstawie badania podmiotowego i przedmiotowego, z uwzględnieniem czynników ryzyka opóźnienia laktogenezy II, i wdrożyć postępowanie zgodnie z aktualną wiedzą na temat laktacji w celu umożliwienia skutecznego nakarmienia noworodka mlekiem matki przez ssanie piersi, a o ile nie jest to możliwe – odciągniętym mlekiem matki; należy przy tym uwzględnić prawidłowy dobór metody dokarmiania, który zgodnie z aktualną wiedzą nie zwiększy ryzyka pojawienia się problemów ze ssaniem piersi i laktacją; diagnozę i przeprowadzone postępowanie osoba sprawująca opiekę odnotowuje w dokumentacji medycznej,
jeżeli jest taka potrzeba – przeprowadzenie instruktażu manualnego pozyskiwania pokarmu, a w szczególności siary dla noworodka,
niestosowanie w okresie stabilizowania się laktacji smoczków w celu uspokajania noworodka oraz butelek ze smoczkiem,
w przypadku oddzielenia matki i dziecka – informowanie o możliwości stymulacji laktacji, zapewnienie każdej potrzebującej matce sprzętu do skutecznego pozyskiwania mleka kobiecego oraz przeprowadzenie instruktażu korzystania ze sprzętu,
zalecenie noworodkowi, który nie ma dostępu do mleka matki biologicznej, w szczególności noworodkowi przedwcześnie urodzonemu, w tym o znacznej niedojrzałości, który nie może być karmiony mlekiem matki biologicznej, podawania mleka z banku mleka kobiecego; rekomendowane jest prowadzenie działań na rzecz stymulacji laktacji u matki noworodka,
nieprowadzenie w podmiocie wykonującym działalność leczniczą sprawującym opiekę nad kobietami w ciąży, po porodzie i noworodkami działań reklamowych i marketingowych związanych z reklamą preparatów do początkowego żywienia niemowląt i przedmiotów służących do karmienia niemowląt, aby zmniejszyć ryzyko przedwczesnej rezygnacji z karmienia piersią,
udzielanie wsparcia przez położne sprawujące opiekę nad matką i noworodkiem w trakcie jej pobytu w szpitalu w zależności od potrzeb kobiety przez 24 godziny na dobę; położną w sprawowaniu opieki laktacyjnej na oddziale położniczym wspiera edukator do spraw laktacji,
podawanie preparatów do początkowego żywienia niemowląt wyłącznie na zlecenie lekarzy i zgodnie z podjętą decyzją matki, po wcześniejszym udzieleniu jej porady o takim żywieniu, która powinna obejmować informacje o odpowiednim stosowaniu preparatu do początkowego żywienia niemowląt, w tym objętości i częstotliwości podawanych porcji dostosowanych do wieku i etapu rozwoju dziecka, jak również o:

możliwych negatywnych skutkach dla karmienia piersią w przypadku częściowego karmienia dzięki butelki oraz trudnościach w powrocie do karmienia piersią, o ile zostanie podjęta decyzja o żywieniu preparatami do początkowego żywienia niemowląt,
czynnikach ryzyka dla dziecka i czynnikach ryzyka dla matki wynikających z niekarmienia piersią i żywienia preparatami do początkowego żywienia niemowląt,
możliwych konsekwencjach społecznych i ekonomicznych stosowania preparatów do początkowego żywienia niemowląt,

podawanie noworodkowi preparatu do początkowego żywienia niemowląt bez wyrażenia zgody matki wyłącznie w sytuacji, gdy ze względu na stan zdrowia matki i brak możliwości kontaktu z ojcem uzyskanie zgody nie jest możliwe, a wymaga tego stan zdrowia dziecka,
zapewnienie wsparcia w karmieniu piersią w sytuacjach niosących ryzyko trudności laktacyjnych przez zapewnienie warunków do odpowiednio częstego karmienia noworodka (w szczególności w sytuacji porodów przez cięcie cesarskie i żółtaczki u noworodka),
omówienie i udokumentowanie wszelkich wątpliwości dotyczących karmienia piersią przez edukatora do spraw laktacji lub położną przed wypisaniem matki i noworodka ze szpitala.

Opieka laktacyjna nad kobietą w połogu i jej dzieckiem w miejscu zamieszkania albo pobytu realizowana przez położną podstawowej opieki zdrowotnej i odnotowana w dokumentacji medycznej obejmuje:

ocenę stanu gruczołów piersiowych i brodawek u kobiety w połogu, ocenę laktacji,
zachęcanie do karmienia piersią,
udzielanie porady laktacyjnej, z uwzględnieniem oceny anatomii i fizjologii piersi matki i jamy ustnej dziecka, oceny techniki karmienia, umiejętności ssania piersi i skuteczności karmienia oraz czynników ryzyka niepowodzenia w laktacji,
pomoc w rozwiązywaniu problemów związanych z laktacją,
prowadzenie edukacji zdrowotnej z zakresu odżywiania matki karmiącej, wskazywanie korzyści z karmienia piersią, rozwiązywanie problemów związanym z laktacją i zapobieganie im,
ocenę odżywiania dziecka, w tym – sposobu karmienia (karmienie wyłącznie piersią, odciąganym mlekiem matki, preparatem do początkowego żywienia niemowląt, karmienie mieszane), przebiegu karmienia (częstość karmienia, długość karmienia, wielkość porcji pokarmu, chęć ssania piersi, nasycenie dziecka) oraz obecności zaburzeń czynnościowych jelitowych (ulewanie pokarmu), pomiar masy ciała noworodka lub niemowlęcia i ocenę przyrostu albo spadku masy ciała,
informowanie o możliwości uzyskania przez matkę karmiącą wsparcia po zakończeniu wizyt patronażowych w zakresie karmienia piersią i poradnictwa laktacyjnego przez położną podstawowej opieki zdrowotnej.

Opieką laktacyjną zgodnie z indywidualną sytuacją i zgodnie z aktualną wiedzą na temat laktacji obejmuje się również kobiety w sytuacjach poronienia, urodzenia dziecka martwego, niezdolnego do życia, zgonu noworodka.
Matce, która podjęła decyzję o niekarmieniu dziecka w sposób naturalny, należy udzielić informacji o metodach hamowania laktacji zgodnie z aktualną wiedzą na temat laktacji, doborze akcesoriów do karmienia oraz sposobie ich używania i preparatach do początkowego żywienia niemowląt, w tym o sposobie ich przygotowania i podawania.

Nowelizacja rozporządzenia dotycząca standardu opieki okołoporodowej będzie obowiązywać od 7 maja 2026 r.

Więcej o standardzie: