Srebro koloidalne a leczenie ran – jak je stosować?

Srebro od dawna zajmuje szczególne miejsce w medycynie. Wykorzystywano je już w starożytności do odkażania ran i konserwacji wody. Wraz z rozwojem antybiotykoterapii jego rola zmalała, jednak w ostatnich latach powróciło do praktyki klinicznej w nowoczesnej formie – nanocząsteczek i jonów srebra. Wykazano, iż w leczeniu ran przewlekłych, zakażonych oraz trudno gojących się preparaty zawierające srebro wspierają oczyszczanie łożyska rany, ograniczają namnażanie drobnoustrojów i przyspieszają proces regeneracji tkanek.

Mechanizm działania srebra w terapii ran

Skuteczność srebra wynika z jego wielopoziomowego oddziaływania na drobnoustroje oraz środowisko rany. Po kontakcie z wydzieliną rany uwalniane są aktywne jony Ag⁺, które wnikają w błonę komórkową bakterii, powodując jej destabilizację i utratę integralności. Zmiana potencjału błonowego prowadzi do wycieku jonów potasu i utraty równowagi osmotycznej, co skutkuje śmiercią komórki bakteryjnej.

Srebro oddziałuje również z białkami enzymatycznymi i kwasami nukleinowymi mikroorganizmów, zaburzając procesy metaboliczne i replikację DNA. Nanocząsteczki srebra, dzięki swoim mikroskopijnym rozmiarom, wnikają w biofilm – złożoną strukturę bakterii chroniącą je przed działaniem antybiotyków i środków antyseptycznych. Rozbijając tę warstwę, srebro ułatwia dostęp komórek układu odpornościowego i umożliwia skuteczniejsze oczyszczanie rany.

Właściwości srebra nie ograniczają się wyłącznie do działania przeciwbakteryjnego. Obserwuje się także jego efekt przeciwzapalny i immunomodulujący – zmniejszenie poziomu cytokin prozapalnych (IL-1, TNF-α) oraz pobudzenie procesów ziarninowania. Srebro wspomaga również utrzymanie wilgotnego środowiska rany, które jest niezbędne do prawidłowego przebiegu gojenia.

Różnice między srebrem koloidalnym a innymi formami medycznymi

Pojęcie „srebro koloidalne” bywa używane nieprecyzyjnie. W praktyce aptecznej i kosmetycznej określa się tak zawiesiny mikroskopijnych cząstek srebra w wodzie, często o nieznanym stężeniu i braku kontroli jakości. Preparaty te nie są przeznaczone do stosowania klinicznego – mogą powodować podrażnienia, reakcje alergiczne, a choćby trwałe przebarwienia skóry (argyrię).

W leczeniu ran stosuje się natomiast kontrolowane, certyfikowane formy srebra – najczęściej w postaci jonów srebra (Ag⁺) lub nanocząsteczek srebra (AgNP), wbudowanych w strukturę opatrunku, kremu lub żelu. Wyróżniają się one określonym tempem uwalniania i zdolnością do utrzymania aktywności przeciwbakteryjnej przez kilka dni. Tylko takie formy gwarantują bezpieczeństwo i skuteczność terapeutyczną.

Zastosowanie srebra koloidalnego w różnych typach ran

Rany przewlekłe i owrzodzenia (np. kończyn dolnych, stopa cukrzycowa)

W przypadku owrzodzeń przewlekłych obserwuje się bardzo dobre wyniki stosowania jonów srebra. W artykule Licznera et al. podkreślono, iż dzięki zastosowaniu srebra udało się w wielu przypadkach uniknąć amputacji u chorych ze stopą cukrzycową. Dla ran przewlekłych cechy takie jak: długotrwałe niewygojenie, wysięk, infekcja lub biofilm, czynią je wysoce odpowiednimi do terapii z użyciem srebra. Równocześnie należy prowadzić kompleksowe leczenie – poza opatrunkiem ze srebrem również kompresję (w razie owrzodzeń żylnych), leczenie chorób podstawowych (cukrzyca, miażdżyca), ocena perfuzji kończyn i ewentualna interwencja chirurgiczna/angiologiczna.

Rany oparzeniowe i pooperacyjne

Badanie Phatanodom i wsp. wskazuje, iż opatrunki z nanocząsteczkami srebra są korzystne także w ranach oparzeniowych, gdzie ryzyko infekcji i komplikacji jest szczególnie wysokie.
W takich przypadkach srebro może wspierać szybkie gojenie i ograniczać rozwój biofilmu bakteryjnego, co w znacznym stopniu może poprawić wynik kliniczny.

Rany ostre z ryzykiem infekcji

W ranach ostrych, zwłaszcza przy dużym ryzyku infekcji (np. urazy, rany głębokie) – zastosowanie srebra może być elementem profilaktyki. Należy jednak pamiętać, iż w takich ranach standardową procedurą pozostaje oczyszczenie rany, debridement, stabilizacja tkanek i odpowiednia opieka. Srebro może być dodatkiem – nie zastępuje wszystkich innych działań.

Jak stosować srebro w leczeniu ran – wskazówki praktyczne

Wskazania do zastosowania

Na podstawie literatury i przeglądów można wyróżnić sytuacje, w których stosowanie form srebra jest uzasadnione:

• Rany z potwierdzoną lub silnie podejrzaną infekcją – zwłaszcza gdy występują wysięk, przykry zapach, opóźnione gojenie.
• Rany przewlekłe lub trudno gojące się – np. owrzodzenia kończyn dolnych (w tym w cukrzycy), odleżyny, rany pooperacyjne z powikłaniami.
• Rany z dużym wysiękiem lub z ryzykiem maceracji tkanek brzeżnych – formy ze srebrem często także wpływają korzystnie na środowisko rany (regulacja wilgotności).
• Rany, gdzie istnieje ryzyko zakażeń bakteryjnych opornych lub biofilmu – srebro może stanowić wsparcie dla standardowej terapii.

Dobór formy i opatrunku

Wybór konkretnego produktu zawierającego srebro wymaga uwzględnienia: typu rany, ilości wysięku, obecności biofilmu, stanu brzegów rany oraz planowanego czasu użytkowania opatrunku.

• Opatrunki piankowe, opatrunki z alginianu, siatkowe lub warstwowe zawierające srebro – wybór zależy od wysięku i lokalizacji.
• Ważna jest forma srebra (jonowa vs nanocząsteczki) oraz tempo uwalniania – produkty z nanocząsteczkami srebra często charakteryzują się szybszym uwalnianiem i silniejszym efektem przeciwdrobnoustrojowym.
• Kiedy wysięk jest bardzo duży – należy rozważyć opatrunek wtórny absorpcyjny razem z opatrunkiem ze srebrem.

Procedura stosowania

Poniżej przedstawiono propozycję procedury etap po etapie, dostosowanej do warunków klinicznych lub ambulatoryjnych.

1. Oczyszczenie rany – należy usunąć martwicę, wysięk oraz, jeżeli to konieczne, mechanicznie lub enzymatycznie oczyścić łożysko rany.
2. Ocena rany – wielkość, głębokość, stan tkanek (widoczne ziarninowanie, nacieki zapalne), stopień wysięku, zapach.
3. Dobór opatrunku zawierającego srebro zgodnie z powyższymi kryteriami.
4. Zakładanie opatrunku – zachować aseptykę, unikać dotykania warstwy kontaktowej, odpowiednio umocować opatrunek.
5. Monitorowanie: zmiana opatrunku zgodnie z zaleceniem producenta lub specjalisty – zwykle co kilka dni (np. 3-7 dni), choć zależnie od wysięku i stanu rany.
6. Współpraca interdyscyplinarna – w przypadku ran przewlekłych (np. stopa cukrzycowa) należy uwzględnić diabetologię, chirurgię naczyniową, pielęgniarstwo ran, leczenie zakażeń.
7. Dokumentacja i ocena efektów – czas gojenia, zmiana ilości wysięku, redukcja infekcji, poprawa jakości życia pacjenta.

Częste błędy i pułapki

• Zastosowanie opatrunku ze srebrem w ranie bez cech infekcji i bez ryzyka – może być nadmiarem, nie zawsze przynosi korzyść i może być kosztowne.
• Pozostawienie opatrunku ze srebrem zbyt długo – może prowadzić do maceracji tkanek lub niekontrolowanego uwalniania srebra.
• Niewłaściwe dobranie formy opatrunku (np. zbyt mało chłonna warstwa w ranie z dużym wysiękiem) – ogranicza skuteczność.
• Brak monitorowania i oceniania efektów – skuteczność terapii srebrnej powinna być weryfikowana i w razie braku efektów należy rozważyć zmianę strategii.

Podsumowanie

Srebro koloidalne, w swojej nowoczesnej, medycznej formie nanocząsteczek i jonów srebra, jest jednym z najważniejszych elementów współczesnej terapii ran zakażonych i przewlekłych. Działa wielokierunkowo – zwalcza drobnoustroje, redukuje stan zapalny, ogranicza wysięk i przyspiesza proces gojenia. Aby było skuteczne, musi być stosowane racjonalnie: po oczyszczeniu rany, przy obecności zakażenia lub wysokiego ryzyka infekcji, w ramach zintegrowanego postępowania zgodnego z zasadami TIME.

Bibliografia

1. Phatanodom, Korapin, and Chayanin Angthong. „Opatrunki na bazie nanocząsteczek srebra w leczeniu różnych rodzajów ran: korzyści terapeutyczne i działania niepożądane.” Polish Journal of Surgery 96.Suplement 1 (2022): 46-52
2. Liczner, Grzegorz, et al. „Leczenie owrzodzeń dzięki jonów srebra–aspekty praktyczne.” Lek w Polsce 383.4 (2023): 15-20.
3. https://www.umw.edu.pl/sites/default/files/2024-07/antysept-cale2.pdf