Spektrum autyzmu u dziewczynek i kobiet – cicha strona autyzmu

Kiedy rozmawiam z dorosłymi kobietami, które dopiero po latach otrzymały diagnozę spektrum autyzmu, często słyszę od nich zdanie: „Gdybym wiedziała wcześniej, moje życie wyglądałoby inaczej”. To zdanie powtarza się tak często, iż nie może być przypadkiem.

Autyzm u dziewczynek i kobiet jest często niewidzialny. Nie dlatego, iż nie istnieje, ale dlatego, iż dziewczynki uczą się bardzo wcześnie, jak „maskować” swoje trudności i dopasowywać się do oczekiwań otoczenia. W efekcie latami pozostają nierozpoznane, a diagnoza pojawia się dopiero wtedy, gdy dochodzi do załamania psychicznego, depresji czy poważnych trudności w dorosłym życiu.

Dlaczego tak trudno rozpoznać autyzm u dziewczynek?

Tradycyjne kryteria diagnostyczne powstały w oparciu o badania prowadzone głównie na chłopcach. To, co przez lata opisywano jako „typowe objawy autyzmu”, w rzeczywistości było „męską twarzą autyzmu”.

Tymczasem dziewczynki:

• potrafią naśladować rówieśniczki i kopiować ich zachowania,

• uczą się odpowiednich gestów, min i zwrotów, choćby jeżeli nie czują ich w sposób naturalny,

• starają się być „grzeczne” i „niewidoczne”,

• ukrywają swoje napięcie, a emocje wybuchają dopiero w domu.

Tony Attwood opisuje ten mechanizm jako camouflaging – maskowanie objawów, które pozwala dziewczynce „przetrwać” w środowisku społecznym kosztem ogromnego wysiłku psychicznego.

Różnorodność funkcjonowania – od wysoko funkcjonujących do dzieci ze sprzężeniami

Mówiąc o spektrum autyzmu, musimy pamiętać, iż to bardzo szeroki zakres funkcjonowania.

• Dziewczynki wysoko funkcjonujące – mówią płynnie, często mają świetne wyniki w nauce, rozwijają intensywne pasje (np. literatura, konie, sztuka). Jednak w relacjach społecznych czują się zagubione, przeżywają samotność i niezrozumienie.

• Dziewczynki ze znacznymi trudnościami – mogą nie rozwinąć mowy, korzystają z komunikacji alternatywnej, wymagają codziennego wsparcia.

• Dziewczynki z autyzmem sprzężonym – obok cech ASD mogą mieć niepełnosprawność intelektualną, epilepsję czy inne zaburzenia rozwojowe.

To pokazuje, iż nie ma jednej „twarzy” autyzmu u dziewcząt – każda z nich przeżywa go inaczej.

Maskowanie a koszty psychiczne

Maskowanie przez lata może sprawiać wrażenie, iż dziewczynka dobrze sobie radzi. Jednak wewnętrznie wiąże się z ogromnym napięciem i stresem. W literaturze coraz częściej opisuje się zjawisko „wypalenia autystycznego” (autistic burnout) – przewlekłego stanu wyczerpania, depresji i utraty umiejętności, wynikającego z długotrwałego życia ponad swoje możliwości adaptacyjne.

Powikłania późnej diagnozy

Brak rozpoznania w dzieciństwie niesie ze sobą poważne konsekwencje:

• zaburzenia lękowe – chroniczny stres, próby dopasowania się i perfekcjonizm prowadzą do uogólnionego lęku, napadów paniki, fobii społecznych,

• depresja – poczucie samotności, niezrozumienia i braku akceptacji,

• zaburzenia odżywiania – szczególnie anoreksja, często współwystępująca u nastolatek w spektrum,

• samookaleczenia i myśli samobójcze – dramatyczny sposób radzenia sobie z napięciem i poczuciem braku sensu,

• trudności w dorosłości – brak wsparcia w dzieciństwie skutkuje problemami w pracy, w relacjach i w poczuciu własnej wartości.

Dlaczego dziewczynki potrzebują innego spojrzenia w terapii?

Dziewczynki w spektrum często:

• są perfekcjonistkami,

• odczuwają silny lęk przed oceną,

• mają problem z wyrażaniem emocji wprost,

• doświadczają większej presji społecznej (np. w zakresie wyglądu, zachowania).

Dlatego terapia powinna uwzględniać nie tylko rozwój umiejętności społecznych, ale też pracę nad akceptacją siebie, regulacją emocji i budowaniem poczucia własnej wartości.

Co mogą zrobić rodzice?

1. Obserwować nie tylko oczywiste objawy – subtelna nieśmiałość, perfekcjonizm czy wycofanie też mogą być sygnałem.

2. Nie bagatelizować trudności – choćby jeżeli córka ma dobre oceny i jest „grzeczna”, nie znaczy to, iż wewnętrznie nie cierpi.

3. Zgłosić się na diagnozę – rzetelne badanie psychologiczne i psychiatryczne pomoże zrozumieć sytuację dziecka.

4. Zapewnić bezwarunkową akceptację – dziecko w spektrum najbardziej potrzebuje poczucia bezpieczeństwa i zrozumienia.

Podsumowanie

Autyzm u dziewczynek jest często „niewidzialny” dla otoczenia. Maskowanie, perfekcjonizm i ogromny wysiłek włożony w dopasowanie się sprawiają, iż diagnoza przychodzi zbyt późno. A wtedy pojawiają się powikłania: lęk, depresja, zaburzenia odżywiania, a choćby kryzysy suicydalne.

Wczesna diagnoza i terapia dają szansę na lepsze życie – zrozumienie siebie, rozwój mocnych stron i budowanie satysfakcjonujących relacji.

Jako psycholożka i psychoterapeutka wspieram dziewczynki od 6. roku życia oraz dorosłe kobiety, które chcą lepiej zrozumieć siebie i swój sposób funkcjonowania.

Bibliografia

• Attwood, T. (2007). The Complete Guide to Asperger’s Syndrome. Jessica Kingsley Publishers.

• Attwood, T., & Garnett, M. (2022). Exploring Depression, and Beating the Blues: A CBT Self-Help Guide to Understanding and Coping with Depression in Asperger’s Syndrome [ASD-Level 1]. Jessica Kingsley Publishers.

• Attwood, T., & Grandin, T. (2019). Different… Not Less. Future Horizons.

• Lai, M.-C., Lombardo, M. V., & Baron-Cohen, S. (2015). Autism. The Lancet, 383(9920), 896–910.

• Gould, J., & Ashton-Smith, J. (2011). Missed diagnosis or misdiagnosis? Girls and women on the autism spectrum. Good Autism Practice, 12(1), 34–41.

• Hull, L., Petrides, K. V., & Mandy, W. (2020). The Female Autism Phenotype and Camouflaging: A Narrative Review. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 7, 306–317.