Pomimo iż autyzm posiada współcześnie konkretne kryteria diagnostyczne, diagnoza kliniczna często bywa trudna. Pierwsze objawy ASD pojawiają się już w dzieciństwie, natomiast dzieci rozwijają się w różny sposób i niektóre sygnalizują je już w pierwszym roku życia, a niektóre pomiędzy drugim a trzecim. Problemem staje się także fakt, iż określone symptomy, przypisywane osobom w spektrum, pokrywają się z innymi, współistniejącymi, dając nieoczywisty obraz i niepewność poprawności diagnozy.
Objawy spektrum autyzmu, które mogą się pokrywać z innymi zaburzeniami to:
- zaburzenia lękowe
- głuchota
- zaburzenia obsesyjno – kompulsywne
- zaburzenia rozwoju mowy i języka
- hiperleksja – dzieci z tą przypadłością, otrzymują często diagnozę autyzmu, ADHD lub fobii.
ADHD I ASD
W przypadku ADHD kryteria diagnostyczne ASD pokrywają się w ok. 50%. Symptomy, jakie łączą oba zaburzenia to zaburzenia koncentracji, nadruchliwość, impulsywność, a także labilność emocjonalna. Punkty wspólne to także: atypowe zachowania, wybitne uzdolnienia w jakiejś konkretnej dziedzinie, zwiększona wrażliwość sensoryczna, gwałtowne reakcje, przekraczanie przyjętych norm społecznych czy depresja. Natomiast różnice można dostrzec w rutynowości, planowaniu, kontakcie wzrokowym z innymi osobami czy spontaniczności.
Osobom z diagnozą ADHD zdarza się, iż mówią bardzo szybko, ekspresyjnie i głośno, natomiast osobom w spektrum ciężej wyrazić emocje czy okazać swoje myśli gestykulacją. Pomimo widocznych różnic, przez istnienie punktów wspólnych pomiędzy ADHD a ASD, bywa, iż już na etapie dzieciństwa dzieci są błędnie zdiagnozowane. Aby postawić trafną diagnozę, należy udać się do specjalisty, który specjalizuje się w obu zaburzeniach.
DZIECIŃSTWO – jak funkcjonuje dziecko w spektrum?
Pierwsze dostrzegalne różnice są zauważalne w dzieciństwie. Dziecko nie szuka interakcji z rodzicami i nie reaguje na ich sygnały (jak kontakt wzrokowy czy wołanie jego imienia).
Sprawia także wrażenie obojętnego na obecność rodziców, opiekunów. Ma stały wyraz twarzy, a gdy jest podnoszone, staje się sztywne.
W późniejszych latach, dziecko bawi się w inny sposób niż jego rówieśnicy. zwykle jest to samotna zabawa, polegająca na powtarzalnym ruchu wkładania i wyciągania jakiegoś przedmiotu, wprawiania go w ruch lub brania go do buzi.
RELACJE
Mimo, iż osoby w spektrum sprawiają wrażenia, jakby nie potrzebowały wokół siebie ludzi, jest to mylne przekonanie. Nawiązywanie relacji jest utrudnione, ponieważ nie mają rozwiniętej mimiki oraz nie patrzą w oczy rozmówcom. Nie rozumieją, iż elementem interakcji społecznych jest właśnie kontakt wzrokowy. W toku swojego życia, zwykle nabywają tę umiejętność poprzez naśladownictwo. Natomiast samo rozpoczęcie rozmowy, wybranie odpowiedniego tematu oraz podtrzymanie konwersacji jest dla nich trudne.
Nawiązywanie relacji osób w spektrum jest specyficzne i przebiega w indywidualny sposób. Często mówi się, iż osoby z ASD, w relacjach mogą być wykorzystywane i stawać się ofiarami przemocy. Ten temat jest coraz częściej nagłaśniany.
Istnieją nieliczne badania poświęcone relacjom seksualnym i romantycznym dorosłych osób w spektrum autyzmu. Na ogół były przeprowadzane w placówkach opiekuńczych, kiedy próbowano udaremniać ich zachowania autostymulacyjne. Jedną z badaczek w latach 80. XX wieku była Patricia Howlin.
Badanie polegało na spotkaniach z grupą 60 dzieci (ok. 6-7 lat) oraz ich obserwacji. Po 20 latach ponownie się z nimi spotykano. Na podstawie obu obserwacji w grupie dziecięcej a potem dorosłej, wysnuto wnioski, iż osoby w spektrum bardzo często w wieku dorosłym wciąż mieszkały z rodzicami. Nie posiadały także stałego partnera (tylko 33% z 60 osób deklarowało posiadanie przyjaciół a 17% było w związkach romantycznych).
STEREOTYPIE
Już od dzieciństwa osoby w spektrum wskazują stereotypowe zachowania, które z czasem ewoluują. Badaczki, dzięki którym powstał termin ,,spektrum autyzmu”, Lorna Wing i Judy Gould, wprowadziły także ,,triadę zaburzeń”, która umożliwiła lepszą diagnozę.
WIDZENIE I POSTRZEGANIE ŚWIATA
Z reguły osoby w spektrum odczuwają silny lęk, poczucie niezrozumienia. Mogą się ,,stimować” lub prezentować echolalie podczas silnych, negatywnych emocji. Na przykład mogą powtarzać jakiś ruch lub dźwięk, żeby się uspokoić. Często też można zaobserwować tiki, w postaci mimowolnych ruchów ciała.
Osoby w spektrum nie lubią doznawać więcej niż jednego bodźca równocześnie (ostre światła, głośny dźwięk, tłum ludzi). jeżeli się tak zdarzy, może wywołać to silny lęk oraz panikę.
Dobrymi praktykami zachowania wobec osoby w spektrum jest:
- Bycie cierpliwym.
- Szanowanie potrzeb i doświadczeń osób autystycznych.
- Unikanie przenośni, ironii i sarkazmu.
- Bycie wyrozumiałym. Osoby w spektrum mówią to co myślą oraz czują. W ten sposób często nie wiedzą, iż mogą kogoś urazić swoimi słowami i czynami. W takich sytuacjach warto nakreślić nasze granice i wyartykułować, co dokładnie sprawiło nam ból i dlaczego.
- Opieranie się na faktach a nie przypuszczeniach.
- Bycie ciekawym postrzegania świata przez drugą osobę.
- Jasne formułowanie swoich oczekiwań, na przykład: ,, jutro przyjadę o 10:00”, a nie ,,jutro będę koło południa”
- Bycie wspierającym i oferującym pomoc. Akceptowanie osoby w spektrum taką, jaka jest, co bardzo umacnia relację.
- Informowanie o potencjalnych zmianach. Ma to na celu ograniczenie do minimum lęku.
- Bycie ufnym wobec ufności drugiej strony. Osoby w spektrum potrzebują czasu, przez traumy na przestrzeni życia oraz poczucie bycia nie wysłuchanym w przeszłości.
Jeśli chodzi o pomieszczenia, jak można zadbać, aby osoba w spektrum czuła się komfortowo to:
- Odpowiednie natężenie światła.
- Wydzielenie bezpiecznej, indywidualnej przestrzeni do uspokojenia oraz indywidualnej pracy.
- Zaopatrzenie w wyciszające słuchawki.
W naszym Centrum realizujemy:
- diagnozę spektrum autyzmu u dzieci i młodzieży
- diagnozę spektrum autyzmu u dorosłych
- Trening Umiejętności Społecznych dla dzieci i młodzieży
- Trening Umiejętności Społecznych dla dorosłych
- Socjoterapia
- Trening Zastępowania Agresji
- Trening Umiejętności Wychowawczych
- psychoedukację dla rodziców dzieci z diagnozą spektrum
autor: Kamila Foremny
bibliografia:
- Sedgewick F. (2024). Autyzm. Miłość, przyjaźń, relacje. Compernicus Center Press, 13-37. Szamania L. (2015). Etiologia zaburzeń spektrum autyzmu – przegląd koncepcji, Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 11, 93-123.
- Winczura, B. (2018). Wczesne rozpoznawanie zaburzeń ze spektrum autyzmu – symptomy ryzyka, diagnoza wstępna, badania przesiewowe. Czasopismo Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 22, 73-100.
- Winczura, B. (2018). Zaburzenia współwystępujące z autyzmem – uwarunkowania rozwojowe, symptomy kliniczne i dylematy diagnostyczne, Uniwersytet Wrocławski, Instytut Pedagogiki 47, 243-263.
