Słoniowacizna – czym jest obrzęk limfatyczny i na czym polega leczenie?

Słoniowacizna to obrzęk tkanek, który spowodowany jest zastojem limfatycznym. Powstaje na skutek wad wrodzonych lub uszkodzenia/zaczopowania pni chłonnych odpowiedzialnych za odprowadzanie limfy. Obrzęk ten jest stanem poważnym i nie należy go lekceważyć, gdyż nieleczony może doprowadzić do amputacji kończyny.

Słoniowacizna jest obrzękiem limfatycznym ostatniego stopnia i powstaje na skutek zaburzeń w odpływie chłonki, która wytwarzana jest przez węzły chłonne. Działanie chłonki polega na pochłanianiu zbędnych substancji z tkanek, np. białka. W przypadku uszkodzenia naczyń limfatycznych, substancje te nie są usuwane, a zostają wśród tkanek i między komórkami, co ma negatywny wpływ na zdrowie pacjenta.

Jakie są przyczyny słoniowacizny?

Obrzęk może mieć podłoże zarówno wrodzone, jak i nabyte.

Wrodzony obrzęk limfatyczny spowodowany jest nieprawidłowym rozwojem naczyń włosowatych – ich braku, zbyt małej ilości lub wad w ich budowie. Nieprawidłowo zbudowane naczynia włosowate nie radzą sobie z odprowadzaniem limfy, która jest produkowana przez węzły chłonne. W wyniku tego zaczyna ona zalegać w tkankach, co prowadzi do rozwoju obrzęku. Słoniowacizna może mieć również charakter genetyczny, wówczas nazywana jest chorobą Milroya.

Wtórny obrzęk limfatyczny prowadzący do słoniowacizny spowodowany jest uszkodzeniem naczyń odprowadzających limfę. Doprowadzić może do tego przewlekła niewydolność żylna, czyli zastój żylny, który powstaje na skutek wstecznego przepływu krwi w naczyniach żylnych, ich zwężenia lub niedrożności żył.

W praktyce klinicznej wyróżnia się również inne przyczyny obrzęku limfatycznego, a należą do nich np. zwichnięcia, kontuzje, infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze (prowadzące do stanów zapalnych naczyń chłonnych), choroby tkanki łącznej (reumatoidalne zapalenie stawów, twardzina układowa, łuszczycowe zapalenie stawów), powikłania pooperacyjne.

Jako najczęstszą przyczynę słoniowacizny podaje się jednak leczenie nowotworów złośliwych, np. podczas mastektomii i innych zabiegów, obejmujących usunięcie naczyń chłonnych. Prowadzi to do uszkodzenia układu limfatycznego. Często przyczynia się do tego również radioterapia.

Jak dochodzi do rozwoju słoniowacizny?

Słoniowacizna jest ostatnim stopniem obrzęku limfatycznego. Najpierw pojawia się stopień utajony obrzęku, kiedy układ limfatyczny daje sobie jeszcze radę z nadprodukcją limfy. Jednak nadmierne gromadzenie się substancji doprowadza do delikatnej opuchlizny, czyli I stopnia obrzęku limfatycznego. Następnie dochodzi do twardnienia opuchlizny (II stopień obrzęku), aż w końcu do stale powiększającego się obrzęku skóry i tkanki podskórnej, czyli słoniowacizny.

Słoniowacizna najczęściej obejmuje kończyny górne i dolne, a częściej u mężczyzn – również okolice krocza.

Jakie są objawy słoniowacizny?

Rozwój obrzęku limfatycznego jest stopniowy i prowadzi do silnego przeciążenia naczyń limfatycznych. W następnych etapach obrzęk zaczyna przyjmować zaawansowaną formę, czego efektem jest słoniowacizna.

Do objawów słoniowacizny należą:

• spora i powiększająca się opuchlizna,
• stwardniała skóra,
• grudkowate narośla,
• wybrzuszenia,
• tępe uczucia ciężkości,
• problemy z poruszaniem kończyną,
• ból (występuje rzadko).

Leczenie słoniowacizny

Leczenie słoniowacizny jest skomplikowane, a proces ten może trwać choćby do kilku miesięcy. W praktyce stosowane są m.in. specjalne kremy chroniące skórę przed infekcjami, a także leki zmniejszające obrzęk w danym obszarze. W terapii wdraża się również drenaż limfatyczny, czyli specjalny masaż mający na celu spowodowanie przemieszczania się limfy z obrzękniętego obszaru skóry do tej części, która funkcjonuje prawidłowo. Drenaż w ten sposób odprowadza również chłonkę.

W leczeniu stosowane są także specjalne bandaże oraz odzież uciskowa (kompresjoterapia), które poprawiają pracę mięśni i wspomagają przepływ limfy. Eksperci coraz częściej zalecają również rehabilitację w leczeniu słoniowacizny – ćwiczenia zalecone przez specjalistę pomagają w odprowadzeniu limfy.

W przypadku słoniowacizny obrzęk może być również nasilony do tego stopnia, iż wymagany jest zabieg chirurgiczny. Celem operacji jest wycięcie przerośniętej i obrzękniętej tkanki podskórnej. Zabieg cechuje się jednak ryzykiem wystąpienia martwicy skóry. Wówczas pomocny może okazać się zabieg mikrochirurgiczny, który polega na transplantacji naczyń limfatycznych w celu wytworzenia połączeń limfatycznych.

Źródła: transplantacja.org.pl, poradnikzdrowie.pl