Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) często wiążą się z poważnymi trudnościami w regulacji emocji oraz nasilonymi objawami drażliwości, które mogą znacząco wpływać na funkcjonowanie jednostki i jej otoczenia. Czy jakieś leki są w stanie pomóc w redukcji tych objawów?
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) — częstość występowania
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ang. autism spectrum disorder, ASD) to niejednorodna grupa zaburzeń rozwojowych. Charakteryzują się one trudnościami w zakresie komunikacji oraz interakcji społecznych, a także występowaniem ograniczonych, powtarzalnych zachowań, zainteresowań i aktywności. Objawy pojawiają się zwykle we wczesnym dzieciństwie. Częstość występowania ASD w populacji ogólnej szacuje się na około 1,4%.
Dysregulacja emocjonalna w ASD — drażliwość u osób w spektrum autyzmu
W ASD często obserwuje się również dysregulację emocjonalną i drażliwość. Oznacza to trudności w adekwatnym i skutecznym regulowaniu emocji, a także obniżoną kontrolę nad reakcjami emocjonalnymi. Osoby z ASD mogą reagować nadmiernie na bodźce, mieć skłonność do gwałtownych zmian nastroju, wybuchów złości, agresji lub zachowań autoagresywnych. Objawy te mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie i stanowić poważne obciążenie zarówno dla samych osób z ASD, jak i ich otoczenia.
W odpowiedzi na te wyzwania, naukowcy przeprowadzili przegląd systematyczny oraz metaanalizę. Miały one na celu ocenę skuteczności farmakoterapii w łagodzeniu tych objawów.
Skuteczność farmakoterapii w ASD — badanie
Naukowcy przeprowadzili systematyczny przegląd literatury oraz metaanalizę wcześniej opublikowanych badań. Chcieli ocenić wpływ farmakoterapii na dysregulację emocjonalną i drażliwość u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Przeszukano główne bazy danych naukowych – PubMed, Web of Science, Cochrane oraz Ovid/PsycINFO – obejmując prace opublikowane do początku 2021 roku. Analizie poddano zarówno streszczenia, jak i pełne teksty artykułów. Dodatkowo manualnie sprawdzano bibliografie wybranych prac, aby uwzględnić wszystkie istotne badania.
Do analizy włączono wyłącznie randomizowane badania kontrolowane, w których porównywano działanie leku z placebo. Uwzględnione badania musiały dotyczyć uczestników z formalnie rozpoznanym ASD, oceniać drażliwość i trudności w regulacji emocji dzięki zwalidowanych narzędzi psychometrycznych (najczęściej stosowano podskalę drażliwości kwestionariusza Aberrant Behavior Checklist – ABC-I) oraz zawierać wystarczające dane umożliwiające porównanie efektów interwencji i placebo.
Na podstawie wyników tych badań przeprowadzono metaanalizę, która pozwoliła na oszacowanie ogólnej skuteczności leków w ASD. Dodatkowo sprawdzono, czy efekty farmakoterapii różniły się w zależności od rodzaju stosowanego leku, wieku uczestników lub innych cech badanych populacji.
Spektrum autyzmu: najwyższa skuteczność leków przeciwpsychotycznych
Na podstawie analizy 45 badań klinicznych obejmujących łącznie 2856 osób z ASD, wykazano, iż interwencje farmakologiczne są ogólnie skuteczniejsze niż placebo w łagodzeniu objawów drażliwości i dysregulacji emocji. Najwyższą skuteczność odnotowano w przypadku leków przeciwpsychotycznych, szczególnie arypiprazolu i rysperydonu. Szacuje się, iż u około 25% osób leczonych tymi preparatami dochodziło do wyraźnej redukcji objawów.
Leki stosowane w terapii ADHD — zarówno stymulanty, jak i niestymulanty — również wykazały skuteczność. Była ona jednak nieco mniejsza niż w przypadku leków przeciwpsychotycznych. Wyniki sugerują, iż mogą stanowić wartościową alternatywę terapeutyczną, szczególnie u pacjentów z ASD, u których współwystępują objawy charakterystyczne dla ADHD.
Z kolei inne grupy leków, takie jak stabilizatory nastroju, neuropeptydy czy leki moczopędne, nie wykazały większej skuteczności niż placebo.
Dysregulacja emocji i padaczka w ASD
Skuteczność leczenia farmakologicznego była wyższa u osób, które na początku terapii prezentowały znaczny poziom drażliwości oraz trudności w regulacji emocji. W przypadkach łagodniejszych objawów efektywność interwencji była wyraźnie niższa. Wskazuje to, iż farmakoterapia może być najbardziej pomocna dla tych, którzy zmagają się z poważniejszymi trudnościami emocjonalnymi.
Naukowcy zwrócili również uwagę na wpływ współwystępującej padaczki. Wyższy odsetek osób z epilepsją w grupie badanej korelował z niższą skutecznością leczenia farmakologicznego. Może to wskazywać na potrzebę bardziej zindywidualizowanego podejścia terapeutycznego u pacjentów z ASD i chorobami współistniejącymi.
Leki w ASD: obawy i nadzieje
Chociaż leki przeciwpsychotyczne, takie jak arypiprazol i rysperydon, okazują się skuteczne w redukcji drażliwości i problemów z regulacją emocji u osób z ASD, ich stosowanie nie jest pozbawione ryzyka. Do najczęstszych działań niepożądanych należą przyrost masy ciała (szczególnie po rysperydonie) oraz akatyzja — uczucie wewnętrznego niepokoju i potrzeba ciągłego poruszania się — które może wystąpić po arypiprazolu.
Stąd nierzadko optymalną opcją farmakoterapii w ASD będą leki powszechnie stosowane u osób z ADHD. Choć w badaniu wykazały nieco niższą skuteczność od leków przeciwpsychotycznych, działania niepożądane są znikome.
Warto pamiętać, iż farmakoterapia nie jest jedyną drogą. Równie istotną rolę odgrywają oddziaływania psychospołeczne, takie jak terapia behawioralna, treningi umiejętności społecznych czy wsparcie rodziny. Mogą one uzupełniać leczenie farmakologiczne lub – w niektórych przypadkach – stanowić skuteczną alternatywę.
Dlatego decyzja o włączeniu leków powinna być podejmowana indywidualnie — z uwzględnieniem korzyści, możliwych skutków ubocznych, a także preferencji pacjenta. Analiza dostępnych danych pozwala lepiej zrozumieć, w jakim stopniu leki mogą wspierać osoby z ASD w radzeniu sobie z emocjonalną dysregulacją i zachowaniami trudnymi. Potrzebne są jednak dalsze badania, które pozwolą lepiej zrozumieć, komu i kiedy leki mogą przynieść największą korzyść. Nadzieją pozostaje rozwój coraz bardziej precyzyjnych, dopasowanych do potrzeb terapii, które będą nie tylko skuteczne, ale też bezpieczne.
Wyniki badania opublikowano w czasopiśmie Journal of the American Academy Child & Adolescent Psychiatry.
