Odleżyny stanowią poważny problem kliniczny, a powstające w wyniku ucisku trudno gojące się rany prowadzą do znacznego obniżenia jakości życia pacjentów. W profilaktyce i leczeniu odleżyn bardzo ważne jest więc, by w miarę wcześnie zidentyfikować oraz wyeliminować czynniki ryzyka ich rozwoju. W tym celu warto skorzystać z dostępnych, międzynarodowych skali.
Odleżyny – przyczyny
Odleżyny najczęściej obserwowane są u pacjentów przebywających w oddziałach geriatrycznych, neurologicznych, opiekuńczo-leczniczych oraz intensywnej terapii. Czynnikami pojawienia się tych urazów są m.in.: długotrwałe unieruchomienie, niewłaściwe odżywianie, nieczułość, np. paraliż, nietrzymanie moczu, wiek i choroby współistniejące.
Do powstawania odleżyn najczęściej prowadzi długotrwały nacisk na skórę, który ogranicza przepływ krwi do tkanek. Rany najczęściej lokalizują się w miejscach, gdzie kości są blisko skóry, czyli na łokciach, piętach, biodrach, kostkach czy kręgosłupie.
Odleżyny mogą stanowić poważny problem kliniczny – w zaawansowanych stadiach dochodzi do powstawania otwartych ran, rozwoju martwicy czy niebezpiecznych zakażeń tkanek. Warto więc wiedzieć, jak ocenić ryzyko powstania odleżyny, by móc w miarę im zapobiec. W tym celu przydatnym narzędziem w diagnostyce odleżyn są międzynarodowe skale oceny. Najczęściej stosowane są:
- skala NORTON
- skala WATERLOW
- skala DOUGLAS
- skala BRADEN
- skala CBO.
Poniżej szczegółowo omawiamy skale stosowane w ocenie ryzyka wystąpienia odleżyn.
Skala Norton
Jedną z najczęściej stosowanych skal w ocenie ryzyka powstania odleżyn jest ta opracowana przez Doreen Norton, pielęgniarkę geriatryczną. W tej skali ocenia się 5 czynników rozwoju odleżyn, pacjent może otrzymać maksymalnie 20 punktów. Im mniej punktów, tym większe zagrożenie powstania odleżyn, przy czym 14 punktów stanowi wartość graniczną i oznacza zwiększone ryzyko rozwoju odleżyn.
Skala Waterlow
Skala Waterlow stanowi rozwinięcie skali Norton. W tej skali ocenia się 10 czynników. Im więcej punktów, tym ryzyko rozwinięcia odleżyn jest większe, przy czym:
0-10 pkt. – niskie ryzyko powstania odleżyn;
11-15 pkt. – średnie ryzyko powstania odleżyn;
15-20 pkt. – wysokie ryzyko powstania odleżyn;
21 pkt. i więcej – bardzo wysokie ryzyko powstania odleżyn.
Skala Douglasa
W skali tej oprócz czynników wymienionych w skali Norton, ocenia się również dolegliwości bólowe, stan odżywienia oraz stan skóry. Maksymalnie pacjentowi można przyznać 24 punkty. Im niższa punktacja, tym większe ryzyko powstania odleżyn, przy czym 18 punktów jest wartością graniczną.
Skala Braden
W skali Braden ocenianych jest 6 czynników ryzyka w 4-stopniowej skali. Im więcej punktów, tym zagrożenie wystąpienia odleżyn jest większe. Maksymalna liczba punktów to 23, przy czym zagrożenie powstania odleżyny wzrasta, gdy wynik pacjenta wynosi poniżej 16 punktów.
Skala CBO
Skala CBO, czyli Dutch Consensus Prevention of Bedsores CBO – ocenia 10 czynników w skali od 0 do 3 pkt. Im więcej punktów, tym ryzyko rozwoju odleżyn jest większe. Maksymalna liczba punktów to 30, przy czym zagrożenie powstania odleżyn stwierdza się przy wyniku 8 punktów lub więcej.
Źródła: W. Kapała, „Pielęgniarstwo w chirurgii”, wyd. Czelej, 2006; pielęgniarki.com.pl; opiekunowie.eu
