Seplenienie to jedna z najczęstszych wad wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Choć początkowo bywa uznawane za normę rozwojową, z czasem nieprawidłowa artykulacja pewnych głosek staje się wadą, która wymaga specjalistycznej pomocy. Czym dokładnie jest seplenienie, jak je rozpoznać, jakie są jego przyczyny i w jaki sposób można wspierać dziecko w prawidłowej wymowie?
Na czym polega seplenienie?
Seplenienie, znane również jako sygmatyzm, to rodzaj dyslalii, czyli zaburzenia wymowy, objawiającego się nieprawidłową artykulacją lub całkowitym pominięciem określonych głosek. W przypadku seplenienia mamy do czynienia z trudnościami w wymawianiu głosek z grupy dentalizowanych, takich jak: ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz oraz sz, ż, cz, dż. Przykładem może być sytuacja, kiedy dziecko mówi „śukienka” zamiast „sukienka” lub „cy” zamiast „czy”. Seplenienie może przybierać różne formy, co ma związek ze sposobem realizacji niektórych głosek, i w zależności od tego wyróżniamy trzy główne typy seplenienia.
Typy seplenienia
W logopedii seplenienie klasyfikowane jest w następujące trzy grupy:
- Mogisygmatyzm (elizja) – polega na pomijaniu głosek dentalizowanych. W tym przypadku dziecko nie wymawia danych głosek w ogóle, niezależnie od ich pozycji w słowie. Przykładem może być sytuacja, gdy zamiast „czapka” dziecko mówi „apka” albo „mika” zamiast „miska”. Tego typu pominięcie może występować na początku, w środku lub na końcu wyrazów.
- Parasygmatyzm (substytucja) – polega na zastępowaniu trudniejszych głosek łatwiejszymi, często ze względu na ich podobieństwo fonetyczne. Dziecko może np. mówić „śuper” zamiast „super” lub „zwonek” zamiast „dzwonek”. zwykle głoski takie jak s, z, c czy dz są zastępowane przez ich „miękkie” odpowiedniki, czyli ś, ź, ć, dź, a sz, ż, cz i dż przez głoski proste, takie jak s, z, c czy dz.
- Sygmatyzm adekwatny – odnosi się do zniekształconego wymawiania głosek i może występować w różnych formach. Najczęstsza to seplenienie międzyzębowe, w którym język jest wysuwany między zęby, ale może występować także seplenienie wargowo-zębowe, przyzębowe, boczne, krtaniowe lub nosowe. Każda z tych odmian ma związek z innym ustawieniem narządów mowy i może wymagać indywidualnego podejścia w terapii.
Przyczyny seplenienia
Seplenienie może mieć różnorodne przyczyny. Często wynikają one z nieprawidłowej budowy anatomicznej narządów mowy, takich jak wady zgryzu czy zbyt niskie napięcie mięśni twarzy i języka, co może powodować nieprawidłowe ułożenie języka. Brak pionizacji języka oraz nieprawidłowy sposób jedzenia i oddychania także sprzyjają wystąpieniu tego zaburzenia. Dziecko może na przykład mówić niewyraźnie z powodu oddychania przez usta, co dodatkowo osłabia mięśnie ust i twarzy. W niektórych przypadkach sygmatyzm pojawia się w wyniku naśladowania mowy otoczenia, na przykład rodziców lub rówieśników.
Terapia logopedyczna przy seplenieniu
Jeśli wada wymowy utrzymuje się, wskazana jest wizyta u logopedy lub neurologopedy, którzy pomogą ocenić problem i zaproponować adekwatną terapię. Terapia logopedyczna przy seplenieniu jest złożona i obejmuje różnorodne ćwiczenia, które można wykonywać zarówno w gabinecie, jak i w domu. Celem tych ćwiczeń jest nie tylko korekcja wymowy, ale również wzmocnienie narządów mowy i wypracowanie prawidłowych nawyków artykulacyjnych.
Ćwiczenia oddechowe
Jednym z pierwszych kroków w terapii seplenienia są ćwiczenia oddechowe. Mają one na celu kształtowanie prawidłowego toru oddechowego (wdech nosem, wydech ustami), co wspiera poprawną wymowę. Przykłady takich ćwiczeń to:
- dmuchanie na lekkie przedmioty, takie jak piórka, piłeczki ping-pongowe czy bańki mydlane;
- tworzenie bąbelków w wodzie poprzez dmuchanie przez słomkę;
- „zasysanie” małych przedmiotów słomką, przenosząc je z miejsca na miejsce;
- malowanie farbami rozcieńczonymi wodą i rozdmuchiwanie farby przez słomkę;
- ćwiczenia dźwiękowe, w których dziecko naśladuje dźwięki znane z otoczenia, np. odgłos węża (sss) lub pszczoły (bzz).
Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne
Kolejnym etapem są ćwiczenia mające na celu wzmocnienie mięśni twarzy oraz usprawnienie ruchów języka, warg i policzków. Do takich ćwiczeń zalicza się m.in. oblizywanie warg (np. z musów lub miodu), przesuwanie języka po powierzchni zębów, wypychanie policzków językiem, „robienie min” czy ćwiczenie uśmiechu przed lustrem. Te zabawy pomagają poprawić sprawność języka i warg, co jest najważniejsze dla prawidłowej artykulacji głosek.
Ćwiczenia słuchowe
Umiejętność słuchowa i jej rozwój są istotne w nauce prawidłowej wymowy. Ćwiczenia słuchowe mają na celu rozwijanie uwagi słuchowej i pamięci słuchowej. W tym celu wykorzystuje się gry takie jak „głuchy telefon”, w której dziecko musi powtarzać usłyszane słowa, lub słuchanie dźwięków otoczenia (np. podczas spaceru), co rozwija zdolność rozróżniania dźwięków i ich lokalizowania.
Ćwiczenia na prawidłową artykulację
Kiedy dziecko nauczy się prawidłowego układu języka i poprawnego oddychania, można przejść do ćwiczeń ukierunkowanych na artykulację. Polegają one na powtarzaniu wzorców wymowy, aż do uzyskania poprawnych nawyków. Logopeda pokazuje dziecku prawidłową wymowę, a następnie zachęca je do powtarzania głosek i słów. Regularne powtarzanie jest kluczowe, aby wyrobić w dziecku nawyk prawidłowej wymowy.
Znaczenie współpracy z logopedą i regularności ćwiczeń
Seplenienie może być wyzwaniem, ale przy wsparciu specjalisty i regularnych ćwiczeniach, możliwe jest osiągnięcie trwałej poprawy. Logopeda pomoże dobrać odpowiednie techniki i ćwiczenia, które będą odpowiadały specyficznym potrzebom dziecka. Warto, aby rodzice, nauczyciele i terapeuci wspólnie pracowali nad utrwalaniem postępów. To, co dziecko nauczy się na zajęciach, powinno być utrwalane również w domu.
Podsumowanie
Seplenienie to najczęstszy rodzaj wady wymowy u dzieci, który często wymaga wsparcia specjalisty. Dzięki odpowiedniej terapii logopedycznej, obejmującej ćwiczenia oddechowe, artykulacyjne i słuchowe, można znacząco poprawić jakość mowy dziecka, a tym samym jego komunikację i pewność siebie w kontaktach z innymi.
