Układ żylny tworzą żyły głębokie i powierzchowne, które połączone są perforatorami. W anatomii człowieka naczynia żylne odpowiadają za transport krwi ubogiej w tlen do serca. Poznaj rolę żył powierzchownych – dowiedz się, jak są zbudowane i jakie mają znaczenie dla krążenia krwi w kończynie dolnej.
Układ żylny kończyny dolnej – podział i budowa
Układ żylny kończyny dolnej dzieli się na układ głęboki i powierzchowny. Te dwa systemy są ze sobą ściśle powiązane dzięki żyłom przeszywającym (perforatorom), które kierują krew z żył powierzchownych do głębokich. Zdecydowana większość krwi żylnej odpływa z kończyny dolnej właśnie przez układ żył głębokich, jednak układ powierzchowny pełni funkcję wspomagającą i odciążającą. [1]
Budowa ściany żyły
Pod względem histologicznym ściana żyły składa się z trzech warstw, analogicznie jak w tętnicach:
- błony wewnętrznej,
- środkowej,
- zewnętrznej.
W porównaniu do tętnic, żyły mają cieńsze ściany, słabiej rozwiniętą warstwę mięśniową i więcej włókien sprężystych w warstwie zewnętrznej. Cecha ta sprawia, iż ściany żył są bardziej wiotkie i podatne na rozciąganie. Dzięki temu mogą pełnić funkcję zbiornika krwi. Obecne w żyłach zastawki zapobiegają cofaniu się krwi i ułatwiają jej powrót. Najwięcej zastawek znajduje się w żyłach kończyn dolnych, w których ciśnienie hydrostatyczne jest największe. [2]
Znaczenie żył powierzchownych kończyny dolnej
Około 10% krwi żylnej kończyny dolnej odpływa przez układ powierzchowny. Żyły powierzchowne znajdują się w tkance podskórnej i nie są otoczone mięśniami. To odróżnia je od żył głębokich, które przebiegają w sąsiedztwie mięśni i korzystają z ich pracy jako pompy mięśniowej. [1]
Główne żyły powierzchowne
Najważniejszymi naczyniami powierzchownymi kończyny dolnej są żyła odpiszczelowa (v. saphena magna) i żyła odstrzałkowa (v. saphena parva). Obie żyły łączą się czasem między sobą i z układem głębokim poprzez żyły przeszywające i łączące, tworząc wspólny system odprowadzania krwi. [3]
Lokalizacja żyła odpiszczelowej (v. saphena magna) i jej funkcje
Żyła odpiszczelowa to najdłuższa żyła kończyny dolnej. Zaczyna się na przyśrodkowej stronie stopy, biegnie wzdłuż przyśrodkowej strony goleni i uda, a następnie uchodzi do żyły udowej tuż poniżej pachwiny. Po drodze zbiera krew z licznych mniejszych naczyń, m.in. z okolicy kolana, goleni i pachwiny. Uczestniczy w odpływie krwi z powierzchownych tkanek przyśrodkowej części kończyny. [3]
Lokalizacja żyły odstrzałkowej (v. saphena parva) i jej funkcje
Żyła odstrzałkowa zaczyna się po bocznej stronie stopy i biegnie ku górze wzdłuż tylnej powierzchni łydki. Kończy się w dole podkolanowym, gdzie uchodzi zwykle do żyły podkolanowej. Może też mieć zmienny przebieg – czasem łączy się z żyłą odpiszczelową przez żyłę Giacominiego. Zbiera krew z tylno-bocznej części podudzia i pośrednio z uda. [3]
Mechanizmy przepływu krwi w sieci żył kończyn dolnych
Prawidłowy przepływ krwi w żyłach kończyn dolnych wynika z różnicy ciśnień i pracy tzw. pompy mięśniowej. W spoczynku ciśnienie w żyle głębokiej – piszczelowej tylnej – jest niższe niż w powierzchownej żyle odpiszczelowej. Dzięki temu możliwe jest zasysanie krwi z powierzchni do głębi. Gdy mięśnie goleni się kurczą, ściskają otaczające żyły głębokie, wypychając krew ku górze. Zastawki żylne zapobiegają cofaniu się krwi, dlatego po rozluźnieniu mięśni nie wraca ona w dół. Ten mechanizm porusza krew „porcjami” w kierunku serca. Dodatkowym wsparciem są ruchy w stawach, zwłaszcza skokowym oraz ucisk na sploty żylne stopy. [1]
Patofizjologia przepływu żylnego
Prawidłowy przepływ krwi w żyłach kończyn dolnych odbywa się w kierunku serca – m.in. dzięki pracy mięśni łydek oraz obecności zastawek żylnych. Zastawki otwierają się, gdy krew płynie do góry i zamykają, gdy mięśnie się rozkurczają, zapobiegając cofaniu się krwi. Gdy zastawki nie działają prawidłowo, dochodzi do tzw. refluksu – wstecznego przepływu krwi.
Przyczyny niewydolności zastawek dzieli się na dwie główne grupy:
- pierwotne – związane z wadliwą budową zastawek;
- wtórne – wynikające najczęściej z uszkodzeń po przebytych zakrzepach, które czasowo zamykają światło żyły i uszkadzają jej wewnętrzne struktury.
Niewydolność dotyczy także żył przeszywających, które łączą układ żył powierzchownych z układem głębokim. W przypadku ich dysfunkcji krew cofa się z żył głębokich do powierzchownych, powodując żylaki na nogach. [1]
Artykuł na zlecenie marki Diosminex
Bibliografia:
[1] Jawień, A., Migdalski, A., Ciecierski, M. (2004). Fizjologia i patofizjologia odpływu żylnego. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 7(8), 33-35.
[2] Sokołowska-Pituchowa J., Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, s. 44-45
[3] Marek Krzanowski, Aleksandra Plichta, Anatomia. Technika badania – Żyły powierzchowne kończyny dolnej, Atlas ultrasonografii naczyń, Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/zakrzepica/praktykakliniczna/diagnostyka_obrazowa/18000,anatomia-technika-badania-zyly-powierzchowne-konczyny-dolnej,1 [Dostęp online: 20.06.2025]
