Dzięki możliwościom receptury aptecznej farmaceuta ma szansę przygotować lek dopasowany nie tylko do jednostki chorobowej, ale także do wieku, rodzaju skóry oraz tolerancji pacjenta na określone substancje czynne.
Trądzik pospolity – patogeneza i cele leczenia
Trądzik pospolity to przewlekła, zapalna choroba jednostek włosowo-łojowych, najczęściej występująca w okresie dojrzewania, choć coraz częściej obserwowana jest także u osób dorosłych. Patogeneza tej dermatozy jest złożona i obejmuje kilka nakładających się procesów: nadmierne rogowacenie ujść mieszków włosowych prowadzące do powstawania mikrozaskórników, nadprodukcję łoju stymulowaną głównie przez androgeny, kolonizację gruczołów łojowych przez bakterie Cutibacterium acnes oraz rozwój miejscowej reakcji zapalnej. Te czynniki razem powodują charakterystyczne zmiany skórne, takie jak zaskórniki otwarte i zamknięte, grudki, krosty, torbiele zapalne, a w cięższych przypadkach również blizny.
Zobacz także: Trądzik – czy lek recepturowy może pomóc?
Receptura apteczna w terapii acne vulgaris
Roztwory
Rp.
Resorcini 1,0
Ac. salicylici 1,0
Glyceroli 5,0
3% Acidi borici 10,0
Ethanoli 70% ad 50,0
M.f. sol.
To klasyczny roztwór o działaniu keratolitycznym i antyseptycznym. Rezorcyna i kwas salicylowy działają złuszczająco, zmniejszając powstawanie zaskórników. Kwas borowy wspomaga działanie przeciwbakteryjne i lekko ściągające, a gliceryna łagodzi potencjalne podrażnienia.
Rp.
Liquor Jessner
Resorcini 14,0
Ac. salicylici 14,0
Ac. lactici 14,0
Ethanoli 96% ad 100,0
M.f. sol.
Mieszanka Jessnera to popularna formuła wykorzystywana zarówno w terapii trądziku, jak i w peelingach chemicznych. Kwas mlekowy i salicylowy działają keratolitycznie i komedolitycznie, a rezorcyna wzmacnia działanie przeciwbakteryjne i przeciwłojotokowe. Ze względu na wysokie stężenia substancji czynnych lek powinien być stosowany punktowo.
Sprawdź:
Linimentum Zinci, czyli puder płynny
Rp.
Chloramphenicolum 1,0
Oleum Ricini 2,0
Ethanolum 96% 5,0
Collodium 4% ad 50,0
M.f. sol.
To przykład leku do stosowania punktowego – koloidum tworzy na powierzchni skóry cienką błonę, utrzymując substancję czynną w miejscu zmiany. Chloramfenikol działa przeciwbakteryjnie, a olej rycynowy łagodzi i chroni naskórek przed nadmiernym przesuszeniem.
Maści i pasty
Rp.
Pastae Lassari
Ac. salicylici 1,0
Zinci oxidi
Tritici amyli aa 12,5
Vaselini albi ad 50,0
M.f. pastae
Pasta Lassara to jedna z najstarszych i najczęściej stosowanych past dermatologicznych. Zawiera kwas salicylowy, który działa keratolitycznie – usuwa martwy naskórek, odblokowuje ujścia gruczołów łojowych i wykazuje działanie przeciwzapalne. Tlenek cynku działa ściągająco, osuszająco i lekko przeciwbakteryjnie, a skrobia pszeniczna łagodzi podrażnienia i działa osłaniająco. Bazą jest wazelina biała, która nadaje paście konsystencję okluzyjną, zapewniającą ochronę i regenerację skóry. Pasta Lassara może być stosowana w leczeniu zlokalizowanych zmian grudkowo-krostkowych, szczególnie u pacjentów ze skórą tłustą lub łojotokową.
Czytaj również:
Tlenek cynku – adekwatności i zastosowanie
Rp.
Ichthyoli 5,0
Zinci oxydi 10,0
Talci 10,0
Vaselini albi ad 100,0
M.f. ung.
Maść z ichtiolem to doskonała opcja dla pacjentów ze zmianami zapalnymi oraz w trądziku grudkowo-krostkowym. Ichtiol działa przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie, łagodząco i delikatnie keratolitycznie. Połączenie z tlenkiem cynku i talkiem wzmacnia efekt osuszający i ściągający.
Rp.
Acidi salicylici 2,5
Sulfuris ppt. 5,0
Sapo Kalini 10,0
Vaselini flavi ad 50,0
M.f. ung.
Maść zawierająca siarkę strąconą, kwas salicylowy oraz mydło potasowe to tradycyjna i skuteczna receptura stosowana w leczeniu trądziku pospolitego, zwłaszcza u pacjentów z tendencją do łojotoku i rogowacenia naskórka. Siarka działa przeciwbakteryjnie, keratolitycznie i sebostatycznie, wspierając oczyszczanie gruczołów łojowych. Kwas salicylowy wzmacnia efekt złuszczający, przeciwdziała powstawaniu zaskórników i łagodzi stany zapalne. Dodatek mydła potasowego zwiększa adekwatności oczyszczające i delikatnie odtłuszcza skórę. Podłoże w postaci żółtej wazeliny zapewnia odpowiednią konsystencję i działanie okluzyjne.
Trądzik różowaty – patogeneza
Trądzik różowaty to przewlekła, zapalna choroba skóry, występująca głównie u osób dorosłych, szczególnie po trzydziestym roku życia. Najczęściej lokalizuje się na twarzy – w obrębie nosa, policzków, czoła i brody – i objawia się rumieniem, rozszerzonymi naczyniami, grudkami oraz krostkami. W przeciwieństwie do trądziku pospolitego, nie występują tu zaskórniki, co pozwala na łatwiejsze różnicowanie tych dwóch jednostek chorobowych.
Podłożem rosacea jest nadreaktywność naczyń krwionośnych, przewlekły stan zapalny oraz zaburzenia immunologiczne skóry. Znaczenie mają również czynniki środowiskowe, takie jak promieniowanie UV, stres, ostre potrawy, alkohol czy zmienne temperatury. Coraz częściej zwraca się też uwagę na udział nużeńca (Demodex folliculorum), którego obecność może nasilać objawy.
Receptura apteczna w terapii trądziku różowatego
Rp.
Metronidazolum 1,0
Aquae destillatae
Unguentum Eucerini aa ad 100,0
Metronidazol to lek pierwszego rzutu w leczeniu miejscowym trądziku różowatego. Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne. Może także ograniczać objawy związane z obecnością nużeńca, którego nadmierne namnażanie się bywa jednym z czynników zaostrzających przebieg choroby. Podłoże eucerynowe jest dobrze tolerowane przez skórę wrażliwą.
Czytaj także: Metronidazol- adekwatności i zastosowanie
Rp.
Sulfuris ppt. 5,0
Camphorae 1,5
Gummi arabici 1,5
Aq. Calcis ad 50,0
M.f. susp.
Zawiesina siarkowo-kamforowa z dodatkiem wody wapiennej to klasyka receptury dermatologicznej. Siarka działa keratolitycznie i łagodnie przeciwbakteryjnie, kamfora – chłodząco i przeciwświądowo. Woda wapienna łagodzi podrażnienia.
Rp.
Brimonidini tart. 0,3
Metronidazoli 1,0
Lekobaza ad 100,0
M.f. ung.
Połączenie brymonidyny i metronidazolu w jednej recepturze daje możliwość jednoczesnego ograniczenia rumienia oraz komponenty zapalnej, co może zwiększyć skuteczność terapii i komfort pacjenta.
Autor: mgr farm. Magdalena Kozdroń
Bibliografia:
- Farmakopea Polska XII, 2020.
- Jachowicz, R. (red.). Receptura Apteczna. Wydanie III. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2015. ISBN 978-83-200-4894-0.
- Szepietowski J, Kapińska-Mrowiecka M, Kaszuba A, Langner A, Placek W, Wolska H, Matusiak Ł. Trądzik zwyczajny: patogeneza i leczenie. Konsensus Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegl Dermatol. 2012;99:649–673.
- Placek, W., & Wolska, H. (2016). Trądzik różowaty – aktualne poglądy na etiopatogenezę i leczenie. Rosacea – new data on pathogenesis and treatment. Przegląd Dermatologiczny, 103, 387–399.
- https://galfarm.pl/baza-wiedzy/receptury/ (dostęp: 23.04.2025)
- Olechno K. O wykorzystaniu winianu brymonidyny, nowego surowca farmaceutycznego, w recepturze aptecznej. Recepta.pl, https://magazyn-recepta.pl/brymonidyna-wykorzystanie/ (opublikowano: 17.10.2024, dostęp: 23.04.2025)
- Olechno K. O zastosowaniu leków recepturowych w terapii trądziku. Recepta.pl, https://magazyn-recepta.pl/o-zastosowaniu-lekow-recepturowych-w-terapii-tradziku/2/ (opublikowano:11.08.2024, dostęp: 23.04.2025)
