Rak trzustki – objawy wczesne, diagnostyka i leczenie

zdrowie.med.pl 1 miesiąc temu

Zdjęcie: Objawy wczesne raka trzustki są trudne do wykrycia, co wpływa na wysoką śmiertelność

Rak trzustki należy do najgroźniejszych nowotworów, często nazywanym „cichym zabójcą”. Choć nie jest najczęstszym nowotworem (zajmuje około 12. miejsce na świecie pod względem zachorowań), stanowi jedną z głównych przyczyn zgonów z powodu chorób nowotworowych. Dlaczego tak się dzieje? Przede wszystkim dlatego, iż wczesne objawy raka trzustki są niecharakterystyczne i łatwe do przeoczenia, co powoduje, iż diagnoza następuje zwykle w zaawansowanym stadium choroby. W tym artykule przybliżymy symptomy, metody diagnostyki oraz możliwości leczenia tego nowotworu.

Rak trzustki – co to za choroba?

Rak trzustki to nowotwór złośliwy rozwijający się w trzustce – narządzie położonym głęboko w jamie brzusznej, za żołądkiem. Trzustka pełni dwie najważniejsze funkcje w organizmie: wydziela enzymy trawienne oraz hormony regulujące poziom cukru we krwi (insulin i glukagon). Gdy komórki trzustki ulegają transformacji nowotworowej, powstaje guz, który z czasem rośnie, naciekając okoliczne tkanki i dając przerzuty do innych narządów. Najczęściej (w około 60-70% przypadków) nowotwór lokalizuje się w głowie trzustki, rzadziej w trzonie i ogonie. Ten rodzaj raka charakteryzuje się wyjątkową agresywnością – gwałtownie się rozwija i daje przerzuty do wątroby, otrzewnej i płuc.

Statystyki są niepokojące – zapadalność na ten nowotwór systematycznie rośnie na całym świecie. Od lat 90. odnotowano globalnie ponad dwukrotny wzrost liczby zachorowań. Co więcej, prognozy wskazują, iż około 2030 roku rak trzustki może stać się choćby drugą najczęstszą przyczyną zgonów nowotworowych w krajach rozwiniętych. Do głównych czynników ryzyka rozwoju raka trzustki należą palenie tytoniu, przewlekłe zapalenie trzustki, otyłość, cukrzyca oraz predyspozycje genetyczne, takie jak mutacje w genach BRCA1/2 czy zespół rodzinnej polipowatości gruczolakowatej FAP.

Objawy wczesne raka trzustki

Wczesne rozpoznanie raka trzustki jest niezwykle trudne, ponieważ wczesne objawy raka trzustki zwykle są niespecyficzne lub nie ma ich wcale. Choroba często rozwija się „po cichu” przez miesiące, zanim pojawią się wyraźniejsze symptomy. Warto jednak znać potencjalne sygnały ostrzegawcze, które mogą sugerować problem z trzustką. Na początku choroby pacjenci mogą odczuwać przewlekłe zmęczenie bez wyraźnej przyczyny, dyskomfort w jamie brzusznej, uczucie pełności, problemy trawienne i niestrawność, utratę apetytu oraz nieuzasadnioną utratę wagi. Często te wczesne objawy raka trzustki są bagatelizowane i przypisywane stresowi, zmęczeniu lub problemom dietetycznym. Jednak ich uporczywość powinna skłonić do konsultacji lekarskiej.

Pytanie „czy trzustka boli?” jest często zadawane przez pacjentów. Odpowiedź brzmi: tak, choć we wczesnym stadium ból może być subtelny. Jak boli trzustka we wczesnej fazie nowotworu? zwykle jest to tępy, niewyraźny ból w górnej części brzucha, pobolewanie pleców, szczególnie w okolicy międzyłopatkowej, oraz dyskomfort, który początkowo pojawia się sporadycznie, a później staje się bardziej stały.

Rak trzustki może natomiast dawać objawy skórne już we wczesnym stadium, szczególnie gdy guz jest zlokalizowany w głowie trzustki i uciska drogi żółciowe. Do najważniejszych należą świąd skóry (szczególnie dłoni i stóp), zmiany koloru stolca (jasne, odbarwione stolce), ciemniejszy kolor moczu oraz początki zażółcenia skóry (wczesna żółtaczka). Innym istotnym wczesnym sygnałem może być nagłe pojawienie się cukrzycy typu 2 u osoby bez wyraźnych czynników ryzyka lub trudności w ustabilizowaniu poziomu cukru u osób już chorujących na cukrzycę.

Objawy zaawansowanego raka trzustki

Gdy choroba postępuje, objawy chorej trzustki stają się bardziej wyraźne i uciążliwe. Klasyczna triada objawów zaawansowanego raka trzustki obejmuje ból brzucha promieniujący do pleców (staje się intensywny, stały i trudny do uśmierzenia standardowymi lekami przeciwbólowymi), znaczącą utratę masy ciała (wynikającą zarówno z zaburzeń trawienia, jak i wyniszczenia organizmu przez proces nowotworowy) oraz żółtaczkę mechaniczną (zażółcenie skóry i białkówek oczu, świąd skóry). Dodatkowo mogą występować nudności i wymioty, brak łaknienia, biegunki tłuszczowe (jasne, tłuste stolce o nieprzyjemnym zapachu), powiększenie pęcherzyka żółciowego (objaw Courvoisiera), zakrzepica żylna (objaw Trousseau) oraz ogólne wyniszczenie organizmu.

Jak gwałtownie postępuje rak trzustki? Niestety, ten nowotwór charakteryzuje się bardzo szybkim rozwojem. Od momentu pojawienia się wyraźnych objawów do znacznego zaawansowania choroby może minąć zaledwie kilka miesięcy.

Diagnostyka raka trzustki

Wczesne wykrycie raka trzustki zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Niestety, nie istnieją w tej chwili skuteczne badania przesiewowe umożliwiające masowe wykrywanie tego nowotworu we wczesnym stadium. Diagnostyka jest zwykle inicjowana, gdy pojawiają się już objawy kliniczne. Jak więc zbadać trzustkę?

Odpowiedzią są przede wszystkim zaawansowane techniki obrazowania. Tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej z kontrastem to złoty standard w diagnostyce raka trzustki – pozwala uwidocznić zmianę, ocenić naciekanie naczyń i obecność przerzutów. Rezonans magnetyczny (MRI) z cholangiopankreatografią daje doskonały obraz dróg żółciowych i trzustki. Endosonografia (EUS) to ultrasonografia endoskopowa, która umożliwia bardzo dokładne obejrzenie trzustki od strony światła przewodu pokarmowego i pobranie wycinków do badań.

Kolejną formą diagnozy mogą być markery nowotworowe. W diagnostyce laboratoryjnej pomocne mogą być Marker CA 19-9 (często podwyższony w raku trzustki, choć nie jest wystarczająco swoisty ani czuły jako narzędzie przesiewowe) lub inne testy biochemiczne – pomagające ocenić funkcję wątroby i dróg żółciowych. Pomóc może przykładowo test oparty na oznaczaniu mikroRNA w egzosomach z krwi. Ostateczne rozpoznanie to biopsja. Diagnozę ustala się na podstawie badania histopatologicznego materiału pobranego podczas biopsji cienkoigłowej pod kontrolą EUS lub TK albo badania operacyjnie usuniętej zmiany

Leczenie raka trzustki

Leczenie raka trzustki wymaga wielodyscyplinarnego podejścia, a wybór metody zależy od stopnia zaawansowania choroby w momencie rozpoznania.

Leczenie chirurgiczne

Operacja stanowi jedyną potencjalną szansę na wyleczenie, jednak kwalifikuje się do niej zaledwie 15-20% pacjentów, u których guz jest ograniczony do trzustki i nie nacieka kluczowych naczyń ani nie daje przerzutów.

Najczęściej wykonywane zabiegi to pankreatoduodenektomia (operacja Whipple’a) – usunięcie głowy trzustki wraz z częścią dwunastnicy, pęcherzykiem żółciowym i przewodami żółciowymi, stosowana przy guzach głowy trzustki oraz resekcja dystalna trzustki – stosowana przy guzach trzonu i ogona trzustki. Po zabiegu konieczna jest często suplementacja enzymów trzustkowych i hormonów (insuliny).

Chemioterapia

U większości chorych, u których rak trzustki jest nieresekcyjny, standardem postępowania jest chemioterapia ogólnoustrojowa. Stosuje się kombinacje leków, takie jak protokół FOLFIRINOX (5-fluorouracyl, irynotekan i oksaliplatyna) czy schemat gemcytabina z nab-paklitakselem. Chemioterapia nie daje wyleczenia, ale może wydłużyć przeżycie i złagodzić objawy.

Radioterapia i leczenie wspomagające

W wybranych przypadkach stosuje się również:

Radioterapię (np. przy bólu spowodowanym naciekaniem splotów nerwowych),
Leczenie przeciwbólowe,
Suplementację enzymów trzustkowych,
Leczenie przeciwzakrzepowe,
Wsparcie psychologiczne.

Terapie eksperymentalne

Prowadzone są badania nad nowymi metodami leczenia, takimi jak terapie celowane molekularnie, immunoterapia czy szczepionki mRNA personalizowane.

Rak trzustki – rokowania i przeżycia

Rokowania raka trzustki są niestety niekorzystne. Jest to jeden z najgorzej rokujących nowotworów złośliwych. Statystyki pokazują, iż mediana przeżycia od diagnozy wynosi zaledwie około 6 miesięcy, a pięcioletnie przeżycie dotyczy tylko około 5-6% chorych.

Ile się żyje z rakiem trzustki? Odpowiedź zależy od stadium choroby w momencie rozpoznania. W przypadku bardzo wczesnego wykrycia i możliwości radykalnej operacji, pięcioletnie przeżycie może sięgać 20-25%, ale przy miejscowo zaawansowanym raku, mediana przeżycia wynosi około 6-11 miesięcy. Przy chorobie przerzutowej, mediana przeżycia to zaledwie 3-6 miesięcy

Rokowania raka trzustki są niekorzystne z kilku powodów:

Późne wykrywanie (u około 80% pacjentów rozpoznanie następuje, gdy rak jest już miejscowo zaawansowany lub daje przerzuty);
Wysoka agresywność biologiczna nowotworu;
Oporność na większość dostępnych terapii;
Tendencja do szybkiego nawrotu choćby po pozornie radykalnym leczeniu.

Najnowsze badania i perspektywy leczenia

Mimo ponurych statystyk, nauka nie ustaje w poszukiwaniu skuteczniejszych metod wykrywania i leczenia raka trzustki. Jednym z przełomowych kierunków jest opracowanie testów diagnostycznych umożliwiających wykrycie choroby w fazie bezobjawowej. W 2024 roku ogłoszono wyniki badania, w którym test oparty na oznaczaniu mikroRNA w egzosomach z krwi rozpoznał z wysoką czułością wczesnego raka trzustki. W połączeniu z klasycznym markerem CA 19-9 osiągnięto dokładność wykrycia rzędu 97% dla wczesnych zmian. Prowadzone są również badania przesiewowe u osób z grup wysokiego ryzyka, np. w ramach programu New Onset Diabetes Study, w którym obserwuje się 10 tysięcy pacjentów z nowo powstałą cukrzycą.

W obszarze terapii postęp dokonuje się poprzez badanie:

Terapii celowanych molekularnie,
Immunoterapii,
Szczepionek mRNA personalizowanych – w 2023 roku opublikowano wyniki badania, w którym szczepionka oparta o indywidualne neoantygeny guza wywołała silną odpowiedź limfocytów T u połowy zaszczepionych pacjentów po operacji raka trzustki,
Inhibitorów szlaków sygnałowych istotnych w raku trzustki (np. inhibitory mutacji KRAS).

tm, Zdjęcie Tim Miroshnichenko z Pexels

FAQ: najczęstsze pytania pacjentów

Czy trzustka boli?

Tak, trzustka może boleć, choć we wczesnym stadium raka ból może być niewyraźny lub przerywany. W zaawansowanym stadium ból staje się intensywny, stały i promieniuje do pleców. Jest to charakterystyczny ból „opasujący” tułów.

Jak gwałtownie postępuje rak trzustki?

To, jak gwałtownie postępuje rak trzustki, to najważniejsze pytanie dla pacjentów i ich rodzin. Niestety, jest to jeden z najszybciej rozwijających się nowotworów. Od momentu pojawienia się wyraźnych objawów do znacznego zaawansowania choroby może minąć zaledwie kilka miesięcy. Dlatego tak ważne jest, aby nie bagatelizować niepokojących symptomów i gwałtownie zgłosić się do lekarza.

Jakie badania krwi wykrywają raka trzustki?

Nie istnieje pojedynczy test krwi, który z całkowitą pewnością wykryłby raka trzustki. Marker CA 19-9 może być podwyższony, ale nie jest specyficzny tylko dla raka trzustki. Obiecujące są badania nad testami opartymi na mikroRNA w egzosomach krwi, które w połączeniu z CA 19-9 osiągają dokładność wykrycia rzędu 97% dla wczesnych zmian, ale wciąż to metoda eksperymentalna.

Jakie są pierwsze objawy nowotworu trzustki?

Objawy wczesne nowotworu trzustki są najczęściej niespecyficzne i mogą obejmować: przewlekłe zmęczenie, dyskomfort w jamie brzusznej, problemy trawienne, utratę apetytu i wagi bez wyraźnej przyczyny. U części pacjentów pojawia się również nowo rozpoznana cukrzyca lub świąd skóry.

Gdzie zlokalizowany jest ból przy raku trzustki?

Ból przy raku trzustki najczęściej lokalizuje się w górnej części brzucha (nadbrzuszu) i promieniuje do pleców, tworząc charakterystyczny „opasujący” wzór. We wczesnym stadium może być niewyraźny, natomiast w zaawansowanym – intensywny i trudny do uśmierzenia.

Rak trzustki stanowi jedno z największych wyzwań współczesnej onkologii. Jego skryty przebieg, późne wykrywanie i ograniczone możliwości leczenia sprawiają, iż wyniki terapii od dekad poprawiają się jedynie nieznacznie. Niemniej, obecne badania dają pewne podstawy optymizmu – rośnie zrozumienie czynników ryzyka i biologii tego nowotworu, powstają pierwsze prototypy testów wczesnego wykrywania oraz innowacyjne terapie.

Jeśli zauważysz u siebie niepokojące objawy, takie jak przewlekłe problemy trawienne, niewyjaśniony ból brzucha, utratę wagi czy zażółcenie skóry – nie zwlekaj z konsultacją lekarską. Wczesne wykrycie raka trzustki, choć trudne, znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie.

O autorze:

Dr Jan Pielak, specjalista chorób wewnętrznych z wieloletnim doświadczeniem. Absolwent Uniwersytetu Medycznego w Warszawie oraz Uniwersytetu w Monachium. Łączy wiedzę naukową z praktycznym podejściem do zdrowia, pomagając pacjentom w naturalnym wspieraniu organizmu.

Bibliografia: