Nutraceutyki to substancje czynne biologicznie, które łączą w sobie wartości odżywcze oraz aktywność farmakologiczną. Zaliczamy do nich między innymi żywność funkcjonalną, wyizolowane składniki aktywne (w postaci np. suplementów diety) czy też napary ziołowe. Umiejętne i świadome wykorzystywanie tych substancji może wspomagać leczenie farmakologiczne, opóźniać lub hamować rozwój chorób cywilizacyjnych bądź tych związanych z wiekiem.
Jednymi z najpoważniejszych wyzwań cywilizacji są zaburzenia związane ze starzeniem się społeczeństwa. Zaburzenia pamięci i demencje to bez wątpienia plaga XXI wieku. Do rozwoju zaburzeń pamięci nie prowadzą tylko i wyłącznie choroby ośrodkowego układu nerwowego (jak na przykład choroba Alzheimera), ale także choroby sercowo-naczyniowe czy też choroby metaboliczne.
Za rozwój większości patologii odpowiadają wolne rodniki oraz procesy zapalne, które kumulują się w organizmie człowieka wraz z wiekiem pod wpływem takich czynników jak zanieczyszczenie środowiska, stres, przetworzona żywność, palenie papierosów. Jednym ze sposobów na ograniczenie aktywności wolnych rodników lub procesów zapalnych jest spożywanie produktów spożywczych bogatych w związki o aktywności farmakologicznej.
Do najpowszechniej występujących nutraceutyków należą karotenoidy, flawonoidy, stilbeny, lignany, fitosterole, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Związki te występują w produktach roślinnych, takich jak czerwone i zielone warzywa, warzywa strączkowe, owoce jagodowe, czerwone winogrona, siemię lniane, orzechy, ryby i owoce morza.
Spożywanie tych produktów w codziennej diecie bardzo wspomaga utrzymywanie równowagi biologicznej organizmu. Działanie związków uzupełnia się wzajemnie, w wielu wypadkach spożywanie określonej grupy produktów dostarcza więcej niż jednej substancji aktywnej. Większość wymienionych związków to silne przeciwutleniacze, które „wymiatają” wolne rodniki, w ten sposób zapobiegając na przykład tworzeniu się blaszek miażdżycowych czy też niszczeniu zdrowych komórek organizmu.
Do najsilniejszych przeciwutleniaczy należą karotenoidy (warzywa czerwone i zielone), flawonoidy (cebula, jabłka, jagody, warzywa strączkowe), stilbeny (czerwone winogrona) i lignany (siemię lniane). Związki te wykazują również silne adekwatności przeciwzapalne. Obok działania antyutleniającego oraz przeciwzapalnego substancje te mogą wywierać szereg innych aktywności biologicznych.
Wśród flawonoidów oraz lignanów można znaleźć związki, które nazywamy fitoestrogenami. Są to substancje naśladujące żeńskie hormony płciowe, które mogą łagodzić wiele dolegliwości związanych z brakiem estrogenów. Z kolei niektóre z karotenoidów działają ochronnie na narząd wzroku, zapobiegając lub łagodząc niektóre schorzenia, jak na przykład jaskrę. Fitosterole znajdujące się na przykład w orzechach, wypierając cholesterol, zapobiegają miażdżycy, natomiast niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (zwłaszcza omega-3) stabilizują błony komórkowe, wpływając korzystnie na aktywność neuronów i pracę mózgu. Zawarty we wszystkich owocach i warzywach błonnik pokarmowy wspiera prawidłowy skład flory bakteryjnej przewodu pokarmowego, co przekłada się na prawidłowe funkcjonowanie wszystkich narządów, w tym układu nerwowego.
Tak więc odpowiednio skomponowana dieta w znacznym stopniu przyczynia się do spowolnienia rozwoju chorób cywilizacyjnych, zapobiega gromadzeniu się wolnych rodników oraz procesów zapalnych. To z kolei przekłada się na lepszą pracę mózgu oraz spowolnienie lub zahamowanie rozwoju demencji. W zdrowej, prawidłowo skomponowanej diecie oprócz substancji odżywczych, czyli białek, tłuszczów i cukrów (przez które należy rozumieć przede wszystkim węglowodany złożone), makro- oraz mikroelementów i witamin, powinny być dostarczane nutraceutyki oraz błonnik pokarmowy. Wszystkie te związki znajdują się na przykład w produktach pełnoziarnistych, kaszach, warzywach wszelkiego rodzaju, nasionach i owocach. Całość uzupełniają ryby oraz owoce morza bogate w kwasy omega-3. Jednocześnie podstawą zdrowego trybu życia oraz wzmocnieniem prozdrowotnych adekwatności diety jest aktywność fizyczna oraz pełnowartościowy sen. Ten harmonijny trójkąt w znacznym stopniu zmniejsza lub opóźnia ryzyko rozwoju demencji.
Tekst: dr hab. Joanna Monika Wierońska
Link do nagrania: Przez żołądek do mózgu – czyli jak poprawić pamięć
