Proteinian srebra – adekwatności i mechanizm działania

Proteinian srebra jest organicznym kompleksem białkowym zawierający w swoim składzie od 7,5% do 8,5% srebra. Związek ma działanie antyseptyczne, ściągające i przeciwzapalne. Wykazuje skuteczność wobec wielu bakterii Gram+ oraz Gram- i tworzy na uszkodzonej powierzchni ciała ochronny film. Stanowi substancje bezpieczną i nie drażni skóry. Znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach medycyny i jest używany w leczeniu stanów zapalnych zatok, gardła, ucha spojówek, a także cewki moczowej i pęcherza.

Nazwa polska: Białczan srebra, Proteinian srebra, Protargol, Prorgol

Nazwa łacińska: Argentum proteinicum, Protargolum, Prorgolum

Proteinian srebra- historia i zastosowanie w przeszłości

Srebro należy do metali szlachetnych i wchodzi w skład grupy miedziowców układu okresowego. Jest pierwiastkiem mało reaktywnym, o masie 107,87 u i liczbie atomowej wynoszącej 47. Łaciśnka nazwa argentum wywodzi się z indoeuropejskiego arg-u-ro, co znaczy błyszczący metal. W przyrodzie występuje jako srebro rodzime i może być obecne w minerałach, takich jak argentyt czy chlorargyryt. Uzyskiwane jest w Kanadzie, Meksyku, Peru, Stanach Zjednoczonych, Australii czy Polsce przy okazji wydobycia rud miedzi, niklu, złota lub ołowu. Srebro w połączeniu z komponentem białkowym tworzy związek o nazwie protargol, który zaliczany do wykazu B substancji leczniczych. Substancja stanowi organiczny kompleks, który chętnie wykorzystywany jest w medycynie oraz farmacji.

Samo srebro było znane i stosowane w już w starożytności. Hipokrates prawdopodobnie wykorzystywał je do leczenia wrzodów i przyspieszenia gojenia się ran. W późniejszych latach pierwiastek był używany w terapii chorób zakaźnych, takich jak kiła i rzeżączka, a także podawany w infekcjach mózgu, epilepsji, chorobach psychicznych, uzależnieniach od nikotyny i zapaleniu żołądka. W czasie epidemii dżumy, wywoływanej przez bakterie z rodzaju Yersinia pestis, małe dzieci prawdopodobnie ssały srebrne łyżeczki, co miało zapobiegać zarażeniu. Z kolei marynarze wrzucali do beczek z wodą i winem monety, aby wydłużyć napojom okres przydatności do spożycia. Pomimo tego, iż srebro w postaci różnych soli jest używane do dziś, to jednak największą popularnością cieszyło się w XIX i XX wieku. Farmakopea Polska III, wydana pod koniec lat 50-tych ubiegłego stulecia, podaje informację dotyczącą doustnego podania proteinianu srebra. Zgodnie ze stanem ówczesnej wiedzy, protargol w rzadkich przypadkach był stosowany wewnętrznie i wykorzystywany w leczeniu nieżytu jelit u dzieci.

Przeczytaj również: Azotan srebra – własciwości i zastosowanie w recepturze

Wygląd i adekwatności fizykochemiczne

Według FP VI proteinian srebra przyjmuje postać żółtobrunatnych, błyszczących łusek lub żółtobrunatnego proszku. Substancja bardzo łatwo rozpuszcza się w wodzie, tworząc koloidalne roztwory o zasadowym odczynie i praktycznie nie rozpuszcza się w etanolu 760 g/l. Protargol zawiera nie mniej niż 7,5% i nie więcej niż 8,5% srebra i posiada prawie niewyczuwalny zapach. Związek na początku ma mdły smak, który po czasie staje się metaliczny. Pod wpływem światła proteinian srebra ulega rozłożeniu, dlatego powinien być przechowywany w ciemnym miejscu i w szczelnie zamkniętym pojemniku.

Proteinian srebra- mechanizm działania i zastosowanie

Proteinian srebra ma adekwatności odkażające oraz przeciwzapalne. Skutecznie zwęża drobne naczynka i redukuje nadmierną wrażliwości, a przy tym nie drażni tkanek choćby zastosowany w wysokich stężeniach. Oprócz tego tworzy na zmienionej chorobowo powierzchni skóry i błon śluzowych ochronny film. Prorgor wykazuje skuteczność wobec szczepów Staphylococcus aureus oraz mikroorganizmów z rodzaju Streptococcus, Pseudomonas i Escherichia.

Duża aktywność związku wynika z różnorodnych adekwatności jego komponentów. Zjonizowane srebro, poprzez wiązanie się z białkami drobnoustrojów, ma zdolność do wywoływania zmian w strukturze ścian i błon komórkowych bakterii. Mechanizm działania polega na utrudnieniu wymiany gazowej poprzez reakcję jonów z grupami tiolowymi obecnymi na powierzchni komórek mikoroorganizmów. Dodatkowo srebro ma zdolność do wiązania się z DNA i RNA, co w konsekwencji hamuje replikację i namnażanie się bakterii. Oprócz tego jony zaburzają gospodarkę wodną grzybów i utrudniają ich rozmnażanie. Dla odmiany proteinowy składnik związku ma zdolność do oddziaływania z białkami, przez co działa ściągająco. Dodatkowo może zmniejszać ilość wydzieliny, której nadprodukcja ma miejsce na przykład w stanach zapalnych zatok przynosowych.

Substancja znajduje zastosowanie w laryngologii, dermatologii, okulistyce czy w urologii. Używana jest do hamowania stanów zapalnych zatok, gardła, ucha środkowego, spojówek, cewki moczowej czy pęcherza. Dodatkowo białczan srebra wykorzystywany jest w leczeniu nieżytu nosa i różnorodnych schorzeń skórnych. Pomimo szerokiej aktywności przeciwdrobnoustrojowej substancja nie sprawdza się w infekcjach pochodzenia wirusowego.

Zobacz także: Zakażenia bakteryjne ran

Proteinian srebra- przeciwwskazania i działania niepożądane

Proteinian srebra stosuje się zewnętrznie jako środek odkażający i przeciwbakteryjny w następujących stężeniach:

· Maści: do 10%

· Roztwory do irygacji: do 2,0%

· Krople do oczu: 0,5-1,5 %

· Krople do nosa: 1,0 %

Obecnie protargol oraz inne związki srebra nie są podawane wewnętrznie, z uwagi na duże ryzyko kumulowania się metalu w organizmie. Taka sytuacja może doprowadzić do wystąpienia argyrią, inaczej zwanej srebrzycą. Choroba objawia się zmianą koloru skóry na sino-szary lub lekko fioletowy, która może obejmować choćby całą powierzchnię ciała i być nieodwracalna. Samo srebro nie jest toksyczne, jednak może tworzyć różnorodne i niekiedy szkodliwe związki.

Proteinian srebra- niezgodności recepturowe

Proteinian srebra wykorzystywany jest w recepturze aptecznej do sporządzania leków przeznaczonych do użytku zewnętrznego. Występuje zarówno w preparatach prostych, jak i złożonych. Stosowany jest jako składnik maści, roztworów do irygacji, a także kropel do oczu czy nosa. Prorgol jest chętnie używany w recepturze, jednak stanowi substancję, która wymaga umiejętnego i przemyślaniego wykorzystania. Związek stwarza duże ryzyko wystąpienia niezgodności, które mogą doprowadzić do utraty adekwatności leczniczych lub estetycznego wyglądu preparatu. Pierwsze trudności pojawiają się już podczas sporządzania roztworów wodnych proteinianu srebra. Proces nie należy do najłatwiejszych, pomimo tego, iż substancja dobrze rozpuszcza w wodzie.

Wykonanie maści z powyżej recepty rozpoczyna się od dokładnego odważenia substratów i sporządzenia wodnego roztworu proteinianu srebra. W tym celu pomocne może okazać się użycie parownicy, która poprzez zwiększenie obszaru rozpuszczalnika znacząco przyspiesza proces. Sproszkowany prorgol rozsypuje się na maksymalnej powierzchni płynu i pozostawia się do rozpuszczenia. Następnie otrzymany koloid, charakterystyczny dla związków srebra, bez wcześniejszego sączenia stopniowo wkręca się w wazelinę. Całość rozciera się do momentu otrzymania maści o jednolitej konsystencji.

Przeczytaj również: Niezgodności w recepturze aptecznej

Proteinian srebra tworzy w wodzie brunatne roztwory, których adekwatności mogą być przyczyną występowania kolejnych trudności, podczas przygotowywania leków recepturowych. Otrzymane koloidy, pod wpływem różnych czynników, mogą one ulegać koagulacji, która polega na wytrąceniu się nanocząstek srebra w postaci osadu. W efekcie może dochodzić do redukcji działania przeciwbakteryjnego związku i częściowej lub całkowitej utraty aktywności preparatów leczniczych. Jednym rodzajów koagulacji jest wysolenie, które polega na powstaniu opalizacji, zmętnienia lub wytrącenia się fazy rozproszonej. Stopień wysolenia zależy natomiast od użytych składników oraz od odczynu roztworu. Wśród substancji, które powodują koagulację proteinianu srebra można wyróżnić: siarczan cynku, kwas borny, kwas solny, alkaloidy szczególnie chlorowodorek morfiny i kokainy, czy niektóre konserwanty. Prorgol ulega wytrąceniu także pod wpływem roztworu chlorowodorku efedryny.

Prawidłowe wykonanie kropli do nosa z powyższej recepty wymaga rozdzielenia składników do dwóch buteleczek. W jednej należy wydać roztwór efedryny, natomiast w drugiej roztwór prorgoru z glicerolem. Sporządzenie wspólnej mieszaniny spowodowałoby wytrącenie się srebra i utratę adekwatności leczniczych preparatu.

Wykonanie leku z powyższej recepty rozpoczyna się od sporządzenia roztworu izoosmotycznego, który w tym wypadku nie sprawia trudności podczas rozpuszczania prorgoru. W kolejnym etapie związek zawiesza się w płynie i delikatnie miesza. W tym miejscu warto jednak wspomnieć, iż proteinian srebra ulega wytrąca się pod wpływem chlorku sodu, który bardzo często pełni funkcję substancji izotonizującej. Sposobem na uniknięcie powstania niezgodności, jest wykorzystanie jako rozpuszczalnika właśnie 5% roztworu glukozy w przypadku w kropli do nosa lub 1,6% roztworu azotanu potasu w kroplach do oczu.

Oprócz tego białczan srebra może wytrącić się z czopków sporządzanych na bazie oleju kakaowego. Wykonanie preparatu polega na wcześniejszym sporządzeniu koloidalnego roztworu protargolu, który następnie emulguje się w podłożu. W celu łatwiejszego połączenia składników konieczne jest dodanie niewielkiej ilości lanoliny.

Sporządzenie maści rozpoczyna się od rozpuszczenia białczanu srebra w kilku kroplach wody. Również w tym wypadku konieczny jest dodatek lanoliny, która umożliwia bezpośrednie zemulgowanie otrzymanej mieszaniny w parafinie.

1. Farmakopea Polska VI. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Warszawa 2002

2. Związki srebra w lecznictwie – adekwatności, zastosowanie i trudności recepturowe. Aptekarzpolski.pl Dostęp na dzień 28.09.2023 https://www.aptekarzpolski.pl/receptura/zwiazki-srebra-w-lecznictwie-wlasciwosci-zastosowanie-i-trudnosci-recepturowe/2/

3. Proteinian srebra. Karta charakterystyki substancji. 4. Proteinian srebra. Amara.pl. Dostęp na dzień 28.09.2023 https://amara.pl/katalog-produktow/substancje-do-receptury-aptecznej/substancje-do-receptury-aptecznej-sypkie/srebra-proteinian/

5. Zastosowanie związków srebra w recepturze aptecznej. Recepta.pl Dostęp na dzień 28.09.2023 https://magazyn-recepta.pl/zastosowanie-zwiazkow-srebra-w-recepturze-aptecznej/