Proste zajęcia plastyczne dla dzieci z ASD rozwijające komunikację i ekspresję emocji

Zajęcia rewalidacyjne i arteterapeutyczne dla uczniów ze spektrum autyzmu

Twórczość plastyczna to nie tylko zabawa – to język, którym dzieci z autyzmem często komunikują swoje emocje, potrzeby i świat wewnętrzny. Dzieci ze spektrum autyzmu mogą mieć trudności z werbalizacją uczuć, ale poprzez sztukę zyskują narzędzie wyrazu, które jest dla nich naturalne, bezpieczne i dostępne.

W tym artykule przedstawiamy prosty scenariusz zajęć plastycznych, który wspiera rozwój komunikacji i umiejętności emocjonalnych u dzieci z ASD. Zajęcia można realizować indywidualnie lub w małych grupach.

🎨 Cele zajęć

• Rozwijanie ekspresji emocji poprzez działania plastyczne
• Wspieranie komunikacji niewerbalnej i werbalnej
• Ułatwienie rozpoznawania i nazywania emocji
• Budowanie poczucia sprawstwa i pewności siebie
• Rozwijanie motoryki małej i koordynacji ręka-oko

🧩 Potrzebne materiały

• Kolorowy papier, gazety, skrawki tkanin
• Farby, kredki, pastele, flamastry
• Lustra (małe, manualne)
• Kartki formatu A4 lub większe
• Nożyczki, klej, brokat, naklejki z emocjami
• Kartoniki z narysowanymi/napisanymi emocjami (radość, złość, smutek, strach)

🖌️ Przebieg zajęć

1. Wprowadzenie – Jak się dziś czuję? (5–10 minut)

Nauczyciel lub terapeuta pokazuje dzieciom karty z emocjami i pyta:

„Jaką masz dziś minę?”, „Jak się dziś czujesz?”, „Czy to radość? Złość?”

Dziecko wybiera kartonik i może pokazać emocję na swojej twarzy, popatrzeć w lustro, spróbować nazwać ją słowem lub gestem.

💡 Dla dzieci niemówiących można przygotować alternatywne sposoby wskazywania – np. obrazki, piktogramy, tablice wyboru.

2. Zadanie główne – Maska emocji (20 minut)

Instrukcja:

„Stwórz maskę, która pokaże Twoją emocję – możesz użyć kolorów, materiałów, symboli. Pokaż, jak czujesz się dzisiaj albo jak chciałbyś się czuć.”

Dziecko tworzy maskę z papieru – może być to buzia uśmiechnięta, pełna łez, zamyślona, z zębami jak w złości – według własnego uznania.

Pytania pomocnicze:

• Jakiego koloru użyjesz do pokazania tej emocji?
• Co ta emocja robi w Twoim ciele?
• Czy chcesz ją pokazać innym?

Dziecko nie musi nic mówić – samo tworzenie i pokazanie pracy to forma komunikatu.

3. Rozmowa o pracy – Co stworzyłem/am? (10 minut)

Dziecko może pokazać swoją pracę i – jeżeli chce – opowiedzieć o niej:

„To jest moja maska smutku. Kiedy jestem smutny, mam niebieską minę.”

Zadaniem terapeuty jest empatyczne odzwierciedlenie i akceptacja wypowiedzi, nie ich ocenianie. Dla dzieci, które nie mówią, można zaproponować opowieść na podstawie obrazka:

„Widzę tu duże oczy i niebieskie tło – może to maska ciszy?”
Dziecko może potwierdzić lub zaprzeczyć.

4. Zakończenie – Emocjonalne koło kolorów (5 minut)

Na koniec każde dziecko wybiera jeden kolor z palety i przykleja go na wspólną planszę zatytułowaną: „Jak się dziś czuliśmy”.

🌱 Wskazówki terapeutyczne

• Nie poprawiaj pracy dziecka – każda forma wyrazu jest adekwatna.
• Unikaj pytań oceniających („Dlaczego tak to zrobiłeś?”), zamiast tego pytaj: „Co chcesz mi pokazać przez ten kolor?”
• Używaj technik podążania za dzieckiem, modelowania i parafrazy.

📚 Inspiracje teoretyczne

Zajęcia bazują na podejściu arteterapeutycznym i komunikacyjno-emocjonalnym, zgodnym z założeniami terapii TEACCH, porozumienia bez przemocy (NVC) i psychologii pozytywnej. Jak pisze Cathy Malchiodi:

„Sztuka to język emocji – pozwala mówić, zanim dziecko nauczy się słów.”
— Cathy A. Malchiodi, „Art Therapy and the Brain”

🧠 Dlaczego to działa?

Dzieci z ASD często mają trudność z używaniem języka do opisywania uczuć, ale ich mózgi doskonale przetwarzają obraz, kolor i symbol. Dzięki twórczości plastycznej mogą uczyć się rozumienia siebie, nawiązywania relacji i rozwijania samoświadomości – krok po kroku, bez presji.

FAQ – Najczęściej zadawane pytania

Czy każde dziecko z ASD może uczestniczyć w takich zajęciach?
Tak – wystarczy dostosować materiały i komunikaty do możliwości dziecka. Można też prowadzić zajęcia indywidualne.

Co zrobić, gdy dziecko nie chce tworzyć?
Uszanuj to – daj dziecku czas. Możesz zaproponować oglądanie pracy innych dzieci lub zaprosić do wspólnego kolorowania bez oczekiwań.

Jak często prowadzić takie zajęcia?
Najlepiej raz w tygodniu – regularność pomaga budować zaufanie i uczy nowych form ekspresji.

Podsumowanie

Sztuka otwiera drzwi do świata emocji dzieci z autyzmem. Nie muszą mówić, by być zrozumiane. Wystarczy kredka, kolor i przestrzeń bez oceniania. Proste zajęcia plastyczne mogą stać się początkiem wielkiej zmiany – w komunikacji, w relacji i w życiu dziecka.

Zachęcamy do udostępnienia scenariusza innym nauczycielom i terapeutom.
Więcej inspirujących materiałów znajdziesz na stronie: https://autyzmwszkole.com/