Program zajęć edukacyjno-kulturalnych z elementami biblioterapii „Świat książką malowany”

„Świat książką malowany” to program edukacji kulturalnej prowadzony w roku 2023 w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym nr 4 w Warszawie w partnerstwie z: Multimedialną Biblioteką dla Dzieci i Młodzieży nr XXXI w Warszawie, Korczakianum Pracownią Muzeum Warszawy oraz Polskim Stowarzyszeniem im. Janusza Korczaka. Odbiorcami większości działań projektowych są wychowankowie MOW nr 4 oraz dzieci i młodzież – mieszkańcy Mokotowa.

Kontekstem dla kilkumiesięcznych działań jest życie i twórczość literacka Janusza Korczaka. W ramach projektu przewidziano m.in.: wizytę w dawnym Domu Sierot, zajęcia w placówkach bibliotecznych i muzealnych rozszerzające wiedzę o książce, przygotowanie i pokaz teatrzyku kamishibai na podstawie „Upartego chłopca” Janusza Korczaka, spotkanie autorskie, konkurs fotograficzny oraz akcję czytelniczą w plenerze.

1. Założenia programu

Bezpośrednimi odbiorcami programu jest młodzież przebywająca w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym nr 4 w Warszawie, w wieku 13-17 lat, w normie intelektualnej; ucząca się w Podstawowej Szkole Specjalnej nr 201 w Warszawie na podstawie orzeczenia o niedostosowaniu społecznym. Odbiorcami pośrednimi jest grupa przedszkolaków z Przedszkola nr 144 w Warszawie oraz seniorzy z DPS-u „Budowlani”, dzieci i młodzież ze szkół na Mokotowie.

Program prowadzony jest od stycznia 2023 r. do końca października 2023 r. Zajęcia realizowane są 1-2 razy w tygodniu w sali polonistycznej lub szkolnej bibliotece i mają charakter warsztatowy w czasie pozalekcyjnym.

2. Cele programu

Główne

Projekt „Świat książką malowany” opiera się na pomyśle wykorzystania dorobku literackiego Janusza Korczaka i dostosowaniu go na poziomie technik, narzędzi, form pracy do aktualnych psychorozwojowych potrzeb ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych, przebywającego w warunkach szkoły funkcjonującej przy MOW nr 4 oraz odwróceniu tradycyjnej roli nauczyciela jako „nadajnika” wiedzy. Nadrzędnym celem była aktywizacja uczniów ze środowisk defaworyzowanych w obszarze kultury wysokiej oraz kształtowanie miękkich umiejętności: samodzielność, odpowiedzialność, kreatywność, rozpoznawanie swoich mocnych i słabych stron, odporność na stres, wysoka automotywacja, innowacyjność i podatność na zmiany oraz umiejętności interpersonalnych: komunikatywność, empatia, tolerancja, umiejętność pracy w zespole, przekonywania i negocjowania.

Szczegółowe

W poszczególnych modułach uczniowie pracowali w czasie zajęć pozalekcyjnych o charakterze warsztatowym – przede wszystkim grupowo i zespołowo, rozwijając posiadane zasoby. W oparciu o Internet wyszukiwali informacje, wybierali ważne dla siebie cytaty i zamieszczali je we własnoręcznie zbudowanej skrzyneczce na korytarzu szkolnym. W ten sposób uczyli się wyszukiwania danych, „dialogowania” z sobą samym. W czasie zajęć biblioterapeutycznych czytali książkę i konfrontowali się z wartościami, o których Korczak pisał w „Upartym chłopcu” (rzecz o mikrobiologu Ludwiku Pasteurze). Wzięli udział w 3 warsztatach zewnętrznych nt. historii książki, odwiedzili siedzibę dawnego Domu Sierot. Uczestniczyli w projektowym spotkaniu autorskim z Agnieszką Witkowską-Krych. Dyskutowali na temat uniwersalnego charakteru książki Korczaka, analizowali i interpretowali, rozmawiali o wartości edukacji, potrzebie ustawicznego samokształcenia się, profilaktyce zdrowia, kompetencjach przydatnych w dorosłym życiu. Następnie, metodą przekładu intersemiotycznego, opracowywali autorskie pomysły i „rysowali” opowieść Korczaka, dobierając fragmenty oryginalnego tekstu i własne komentarze. W ten sposób powstało 16 kart, które metodą XII-wiecznego japońskiego teatrzyku kamishibai pokazali odbiorcom – kolegom w szkole, przedszkolakom i podopiecznym DPS „Budowlani”.

Uczniowie samodzielnie planowali i budowali także scenariusz towarzyszący pokazowi teatrzyku – zajęcia nt. zdrowia, a następnie wcielili się w role animatorów, przeprowadzając dwukrotnie metodą stacji godzinne zajęcia w oparciu o ich autorskie gry i zabawy. Każdorazowo dostosowywali formułę zajęć do odbiorców – grupa przedszkolna, seniorzy. W czasie wycieczki eksplorowali miasto, z wykorzystaniem tradycyjnych map oraz interaktywnych materiałów. W module fotograficznym „mapowali” miejsca Korczaka i „swoje” miejsce w Warszawie. Autorskie fotografie wzięły udział w otwartym konkursie pod patronatem Burmistrza Mokotowa i zostaną pokazane w formie wystawy zewnętrznej. W akcji „czytanie na trawie” będą czytać książki przedszkolakom, a podczas październikowej sesji na Uniwersytecie Warszawskim wejdą w role współprowadzących warsztaty dla nauczycieli i studentów, przedstawią i omówią wyniki swojego projektu.

3. Treści

4. Procedury osiągania celów

Metody

Praca z tekstem, metoda pytań filozoficznych, metoda przekładu intersemiotycznego, teatrzyk kamishibai, gry edukacyjne, autoprezentacja, burza mózgów, metody audiowizualne, uczeń w roli edukatora i animatora, wystawa prac

Formy

Indywidualna, grupowa, zespołowa

Środki, materiały

Karty kamishibai, butai, materiały plastyczne, laminarka, aparaty fotograficzne, mapy miejsc Korczaka, książki autorstwa Korczaka, bajki dla dzieci, puzzle z owocami i warzywami, wydruki owoców i warzyw, pionki, kostki do gry, piosenka o zdrowiu https://www.youtube.com/embed/RDFtrs6-0I8; tradycyjna muzyka japońska, stoliki i krzesełka dla przedszkolaków, dyplomy, naklejki z owocami i warzywami

5. Przewidywane osiągnięcia

• podniesienie kapitału kulturowego uczniów z orzeczeniem o niedostosowaniu społecznym – wychowanków MOW nr 4 poprzez ich aktywny udział w programie edukacyjno-kulturalnym, w którym byli odbiorcami, ale i nadawcami treści, pełnoprawnymi twórcami tekstów kultury i uczestnikami międzypokoleniowego dialogu o kulturze;
• kształtowanie zainteresowań i ujawnianie zdolności, w szczególności zdolności plastycznych;
• uwrażliwianie na piękno otaczającego świata i kreacyjne podejście do rzeczywistości poprzez wejście w rolę twórcy i odwoływanie się do już istniejących tekstów kultury;
• rozwijanie motywacji do działania;
• rozwijanie w uczniach postawy ciekawości i otwartości;
• osiągnięcie maksymalnej zaradności i niezależności na miarę indywidualnych możliwości uczniów;
• budowanie pozytywnego obrazu samego siebie w procesie twórczej resocjalizacji;
• wyrażanie swoich uczuć w sposób akceptowany społecznie;
• kształtowanie pożądanych cech społecznych;
• „oswojenie” przestrzeni bibliotecznej jako miejsca spędzania czasu wolnego w sposób twórczy i przyjemny;
• aktywizowanie przekonania wiary we własne zdolności, możliwości oraz umiejętności;
• usprawnianie manualne i podniesienie umiejętności czytania głośnego ze zrozumieniem treści;
• pokonanie lęków i ograniczeń związanych z autoprezentacją;
• przezwyciężenie stereotypów myślowych dotyczących grup senioralnych.

Na wszystkich etapach realizacji programu brano pod uwagę rozwój psychofizyczny uczestników oraz ich indywidualne, specjalne potrzeby edukacyjne z uwagi na niedostosowanie społeczne oraz stosunkowo duże zaległości szkolne z poprzednich etapów edukacyjnych. Większość stosowanych metod pracy w projekcie nie była dotychczas praktykowana w warunkach SP nr 201. Obliczono je na stworzenie optymalnych warunków do rozwoju edukacyjnego i emocjonalnego uczestników.

6. Ewaluacja

Prowadzono dwa typy ewaluacji:

Bieżącą:

w czasie trwania projektu na bieżąco monitorowano działania uczestników:

• w czasie cotygodniowych warsztatów i codziennych rozmów;
• omawiano sposób realizacji poszczególnych modułów projektu bezpośrednio po ich zakończeniu;
• sondowano na podstawie rozmów poziom zadowolenia z uczestnictwa w projekcie;
• doświadczenia projektowe zostaną wykorzystane w planowaniu z klasą działań na kolejny rok szkolny; klasowa burza mózgów.

Zaś ewaluację końcową podzielono na dwa etapy:

a) czerwiec 2023 – podsumowanie działań uczniów, omówienie, wypełnienie ankiety badającej poziom satysfakcji;

b) październik 2023 – dyskusja nad efektami i ewaluacja przez członków Rady Pedagogicznej, przygotowanie wniosków z przeprowadzonych działań i przedstawienie ich w formie wystąpienia na sesji edukacyjno-naukowej na UW.

Literatura:

• Korczak Janusz, Uparty chłopiec, Warszawa 1960.
• Gąsiorek Krystyna, Cztery style i cztery życiorysy, Warszawa 2013.
• Kola Anna Maria, Korczak odczytany na nowo, W: Praca Socjalna. R. 27, nr 2 (2012), s. 128-137.
• Duckworth Angela, Upór. Potęga pasji i wytrwałości, Łódź 2021.
• Matsui Noriko Wszystko o kamishibai : pytania i odpowiedzi, tłum. Anna Sauvignon, Katowice 2017.
• Olczak-Ronikier Joanna, Korczak, Próba biografii, Warszawa 2012.

Scenariusz zajęć pozalekcyjnych (bibliotecznych)

„Czy upór nigdy nie jest OK?”

Jako przygotowanie do powstania teatrzyku kamishibai na podstawie „Upartego chłopca” Janusza Korczaka w ramach projektu edukacji kulturalnej „Świat książką malowany” (Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy nr 4 w Warszawie)

Cel główny:

uświadomienie, iż determinacja jest potrzebna w działaniu i osiąganiu osobistych celów

Cele szczegółowe:

rozwijanie umiejętności pracy w grupie, pobudzania procesów wnioskowania, kształtowanie umiejętności dyskusji w atmosferze poszanowania poglądów innych osób

Uczestnicy zajęć:

chłopcy – wychowankowie Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego nr 4 w Warszawie; wiek 13-16 lat, norma intelektualna, uczniowie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na niedostosowanie społeczne

Czas realizacji:

45 minut

Materiały:

kartki z przygotowanymi twierdzeniami, flamastry, fragment książki „Uparty chłopiec” Janusza Korczaka, kartki samoprzylepne w trzech kolorach

Literatura:

• Korczak Janusz, Uparty chłopiec, Warszawa 1960.
• Duckworth Angela, Upór. Potęga pasji i wytrwałości, Łódź 2021.

Przebieg zajęć:

Część wstępna:

• Przywitanie uczestników.
• Zapoznanie z tematem.
• Krótka wymiana wrażeń po wcześniejszej samodzielnej lekturze „Upartego chłopca” Janusza Korczaka (Co podobało Wam się w tej książce? Czy wiecie, o kim ta historia opowiada?).
• Krótkie wprowadzenie informacji biograficznych na temat bohatera książki – mikrobiologa Ludwika Pasteura; wymiana jego zasług na polu medycyny – m.in. pasteryzacja, szczepionka przeciwko wściekliźnie, praca nad jedwabnikami i kryształami.

Część adekwatna:

• Odczytanie definicji pojęcia upór ze Słownika wyrazów bliskoznacznych:

«nieustępliwość; wytrwałość; zaciekłość; zacietrzewienie; zatwardziałość»

• Odczytanie definicji ze Słownika języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego:

«niezmienne trwanie przy swoim stanowisku, często mimo oczywistej jego niesłuszności»

• Prezentacja sześciu kart z wydrukowanymi twierdzeniami:

1. Kobiecy upór przekracza granice zdrowego rozsądku.

Jeaniene Frost, W pół drogi do grobu

2. Nie ma takiego nieszczęścia, jakiego człowiek nie ściągnąłby na siebie przez własny upór
i przekorę.

Zoya Pirzad, Kolacja cyprysu i ognia. Współczesne opowiadania irańskie

3. Przy odrobinie uporu mogą zdarzyć się niespodzianki.

Albert Camus, Dżuma

4. Upór i zacietrzewienie są najpewniejszą oznaką głupoty: czy jest coś bardziej pewnego, stanowczego, wzgardliwego, zatopionego w sobie, ważnego i poważnego niż osioł?

Michel de Montaigne, Próby

5. Upór – jest nam potrzebny w rozwoju.

6. Jak można nauczyć się uporu, bez względu na iloraz inteligencji lub okoliczności?

• Karty leżą na podłodze, a uczniowie mają kilka minut na zapoznanie się z treścią.
• Następnie „kropką” oddają trzy głosy na karty, które zawierają twierdzenia najbardziej im bliskie lub takie, o których chcą podyskutować.
• Prowadzący zlicza oddane głosy i pozostawia na środku trzy wybrane z największą liczbą oddanych głosów.
• Uczniowie tworzą krąg, prowadzący przypomina zasady kulturalnej dyskusji; rozpoczyna się dialog.
• Uczniowie dzielą się własnymi opiniami, zaczynając od twierdzenia z najmniejszą liczba głosów; rolą prowadzącego jest modelowanie uczestników, aby rozmowa rzeczywiście odbywała się w duchu poszanowania opinii wszystkich uczestników.
• Kiedy uczestnicy zajęć zadeklarują, iż przedyskutowali już najważniejsze kwestie związane z pytaniami, prowadzący odczytuje słowa Janusza Korczaka dotyczące okoliczności powstania „Upartego chłopca”:

„Upartego chłopca” napisałem właśnie teraz – w czasach, kiedy okrucieństwo i niewola duchowa nadwątlają nas, w chwili, kiedy szał hitlerowski szerzy się wokoło. Pisałem po to, żeby dzieci teraz dorastające wiedziały, iż są także na świecie inni ludzie, którzy poświęcili i poświęcają swoje życie nie na to, by unicestwić człowieka, lecz, by wyzwolić go, żeby wzbogacić i uszlachetnić istotę ludzką.” (Z przedmowy I. Newerlego).

Część podsumowująca

Prowadzący zadaje kolejno trzy pytania, a uczestnicy na samoprzylepnych karteczkach zapisują własne odpowiedzi:

1. Jak Wam się wydaje, czy Korczak dokonał adekwatnego wyboru bohatera? Spróbuj uzasadnić swoją odpowiedź (karteczka żółta)
2. Co dzięki uporowi osiągnął Pasteur? (karteczka czerwona)
3. Czy dziś z „bycia” upartym możemy czerpać siłę do pozytywnego działania? (karteczka zielona)

Prowadzący zbiera kartki, na tablicy tworzy uporządkowany trójkolorowy dywan i odczytuje odpowiedzi uczestników.

Prowadzący dokonuje podsumowania spotkania, mówi o potrzebie dialogu w przyjaznej atmosferze bez względu na okoliczności, w których się rozmawia z drugim człowiekiem. Zajęcia kończy konkluzja, iż upór to cecha, która pozwala osiągnąć sukces w życiu, to wytrwałość i pasja w dążeniu do celu.

Autor: Olga Gronowska-Pszczoła – Czytelniczka Portalu

Program i scenariusz prezentowany był jako praca zaliczeniowa podczas kursu doskonalącego III stopnia z zakresu biblioterapii w Niepublicznej Placówce Doskonalenia Nauczycieli PERFECTUS prowadzonego przez panią dr Wandę Matras-Mastalerz.

Serdecznie zapraszamy Państwa na kursy doskonalące z zakresu biblioterapii (I, II, III stopień) do naszej akredytowanej Niepublicznej Placówki Doskonalenia Nauczycieli PERFECTUS. Z ofertą można zapoznać się TUTAJ