Program arteterapeutyczny – Kreatywne zajęcia integracyjne "Ja mogę"

Program Kreatywne zajęcia integracyjne „Ja mogę” przeznaczony jest dla uczniów klas I-III szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym, do realizacji na zajęciach z przedmiotu zajęcia kształtujące kreatywność w wymiarze dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo przez trzy jesienne miesiące: wrzesień, październik i listopad.

W zajęciach może uczestniczyć grupa uczniów od dwóch do sześciu osób. Program ma ułatwić uczniom adaptację w nowej grupie rówieśniczej, pozwolić im się lepiej poznać, polubić, zaprzyjaźnić, nawiązać dobre relacje, pomóc w sytuacjach kryzysowych, wypracować techniki radzenia sobie z trudnych sytuacjach.

Program starałam się zaprojektować tak, aby był skorelowany z podstawą programową i tematyką zajęć przewidzianą w funkcjonowaniu osobistym i społecznym, tak aby treści nie odbiegały od siebie, były spójne i się uzupełniały. Dla przykładu, jak na funkcjonowaniu osobistym i społecznym wspominaliśmy wakacje, to w programie arteterapeutycznym „zamykamy plażę w słoiku”, jak klasa świętuje andrzejki, to w programie jest „klucz do szczęścia” itp. Starałam się również zastosować bardzo zróżnicowane formy aktywności plastycznej, tak aby każdy uczeń mógł się zrealizować w jakieś formie oraz aby program był dla uczniów atrakcyjny, nie nudził monotonią, tak często pojawiającą się na zajęciach usprawniających czy rehabilitacyjnych, doskonalących jeden wybrany aspekt terapii.

Cele ogólne:

• Lepsze poznanie kolegów i koleżanek z klasy, poprawa kontaktów miedzy uczniami, poczucie emocjonalnej więzi z zespołem klasowym.
• Pogłębianie umiejętności empatycznego odczuwania i rozumienia innych, zaspokojenie potrzeb akceptacji, bezpieczeństwa.
• Rozwijanie umiejętności interpersonalnych, wypracowanie mechanizmów przyczyniających się do podniesienia satysfakcji z kontaktów z innymi uczniami.
• Wyzwalanie naturalnej spontaniczności poprzez posługiwanie się różnymi sposobami ekspresji.
• Rozwijanie wrażliwości, wyobraźni i twórczego myślenia.
• Zapoznanie z różnymi technikami plastycznymi.
• Wdrażanie do samodzielności, odpowiedzialności i umiejętności planowania działań na miarę indywidualnych możliwości każdego ucznia.
• Doskonalenie sprawności manualnej i percepcyjnej.
• Doskonalenie umiejętności posługiwania się różnymi narzędziami, materiałami plastycznymi.
• Wzmacnianie poczucia własnej wartości, wiary we własne siły, poprawa samooceny.
• Tworzenie życzliwej i przyjaznej atmosfery na zajęciach.
• Stworzenie przestrzeni do swobodnej wypowiedzi dzięki sztuki.
• Wyrobienie u ucznia umiejętności odbioru sztuki oraz przeżywania, zadowolenia i satysfakcji z kontaktu ze sztuką.
• Pomaganie uczniowi poznać, uporządkować, zrozumieć i wyrazić własne emocje, odreagować w sposób akceptowany społecznie nadmierne napięcie emocjonalne, a także „upostaciowić” swój nastrój.
• Sprzyjanie pełniejszemu zrozumieniu siebie samego i pomaganie w komunikacji przez obcowanie z twórczością i tworzenie.
• Obniżenie napięcia nerwowego, uspokojenie i wyciszenie.
• Pobudzenie sensorycznego, wielozmysłowego postrzegania świata.
• Wzbogacenie wyobraźni, rozszerzenie zakresu spostrzeżeń i pojęć, dostarczenie doznań zastępczych.
• Niesienie pomocy w odnalezieniu się w nowej, trudnej sytuacji.

Osiąganie założonych celów wymaga zastosowania skutecznych form i metod pracy, które będą dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia. Metody i formy pracy stosowane przy realizacji programu mają w jak największym stopniu zaspokoić potrzeby psychofizyczne uczniów, rozwijać indywidualne zdolności, zainteresowania, umożliwić osiąganie sukcesu na miarę możliwości uczestnika. Zadania i stopień trudności będą dostosowane indywidualnie do możliwości uczniów.

Metody pracy:

rozmowa, pokaz, obserwacja, spacer, zabawa, zajęcia plenerowe, gra planszowa.

Formy pracy:

praca w parach, praca grupowa, praca zespołowa.

Materiały i środki dydaktyczne:

stemple, kredki drewniane, pastele, pisaki, kartki A4, duży brystol biały i kolorowy, piasek, kolorowy piasek, muszle, kamyki, sznurek, koraliki, masa solna, szyszki, piórka, ziemia do kwiatów, doniczki, rośliny doniczkowe, słoiki, owoce, deska do krojenia, nóż, widelec, łyżka, garnek, patelnia, kuchnia, serwetki, deska, kalosze, plastikowe wiadro, konewka, kolorowy beret, sizal, nożyczki, klej szkolny, wikol, klej na gorąco, plastelina, papierowe talerze, wełna do filcowania, folia bąbelkowa, mydło, woda, plastikowe butelki, suche liście, kasztany, jarzębina, żołędzie, gazety, kostka i pionki do gry, fotografia bliskiej osoby.

Techniki plastyczne:

stemplowanie, rysowanie kredkami, lepienie z mas plastycznych, decoupage, malowanie farbami, tworzenie kompozycji przestrzennych z różnych materiałów, filcowanie na mokro, kolaż.

Tematy zajęć:

Wrzesień

„Wizytówka” – uczniowie dzięki stempli, kredek i pisaków wykonują swoją wizytówkę na kartce papieru, na której powinno się znaleźć imię ucznia oraz trzy ulubione rzeczy. Uczniowie prezentują swoje wizytówki, opowiadają o swoich ulubionych rzeczach (mogą to być przedmioty, potrawy, zwierzęta, ulubione zajecie, ukochana osoba). Po prezentacji uczniowie opowiadają o sobie nawzajem co zapamiętali o innych, szukają podobieństw, wymieniają się luźnymi komentarzami.

Bardzo ważne: Uczniowie, którzy nie komunikują się w sposób werbalny, komunikują się tak, jak potrafią lub z pomocą nauczyciela, który wcześniej rozmawiał np. z rodzicami i wie o ulubionych rzeczach ucznia i o nich opowiada. o ile uczeń nie potrafi nic narysować, może wyciąć coś z gazety lub to wskazać nauczycielowi, o ile nie potrafi napisać swojego imienia, stempluje wg wzoru, itp. Powyższe uwagi na temat komunikacji i samodzielności uczniów dotyczą wszystkich zajęć. Należy zadbać o to, aby każdy uczeń mógł wykonać zadanie w dogodny dla siebie sposób i aby mógł aktywnie uczestniczyć w zajęciach bez względu na stopień niepełnosprawności. Ponadto, po zajęciach wszystkie prace należy wyeksponować na klasowej gazetce lub wystawie prac, tak aby mogli zobaczyć je inni nauczyciele oraz rodzice. o ile uczeń zechce swoją pracę wziąć do domu lub komuś podarować, należy mu to umożliwić.

„Kontrakt klasowy” – na dużym brystolu spisujemy wspólnie zasady obowiązujące w „naszym” zespole klasowym. Każdy uczeń powinien dodać coś od siebie, tak aby w nowej grupie czuł się dobrze i na swoich zasadach. Spisane reguły należy omówić i podpisać. Następnie kolorowymi kredkami i wycinankami dobrze jest kontrakt ozdobić, ponieważ będzie wisiał w klasie przez cały rok szkolny i byłoby dobrze, żeby był nie tylko zbiorem wartościowych zasad, ale również atrakcyjną dekoracją.

„Plaża w słoiku” – w dużej misce nauczyciel przygotowuje jasny, suchy piasek z kamykami, muszelkami, piórkami i drobną korą drzewa. Uczniowie dzięki sitek przesiewają piasek i szukają wakacyjnych skarbów. Następnie z piasku i wydobytych „skarbów” w słoikach komponują plażę. Podczas pracy rozmawiamy o wakacjach, wspominamy swoje wakacyjne przygody.

Fot. 1

„Ramka na zdjęcie” – z masy solnej i „skarbów” wakacyjnych z wcześniejszych zajęć przygotowujemy ramkę na zdjęcie. Zdjęcie uczniowie przynoszą z domu, znajduje sie na nim ważna dla nich osoba lub ważne miejsce. Po wykonaniu ramki i umieszczeniu w niej zdjęcia uczniowie prezentują swoja pracę i opowiadają o tym, co się na niej znajduje i dlaczego jest dla nich ważne. Ramkę ze zdjęciem można zostawić w klasie, tak aby uczeń mógł mieć blisko siebie osobę lub miejsce, które poprawi mu nastrój lub sprawi, ze poczuje się bezpiecznie.

Październik

„Emocjonalne rośliny doniczkowe” – do przygotowanych wcześniej przez nauczyciela doniczek uczniowie sadzą rośliny, które będą ozdobą sali lekcyjnej. Na doniczkach nauczyciel rysuje różne minki (tak żeby rośliny były czuprynami do postaci na doniczkach), symbolizujące ludzkie emocje. Rozmawiamy z uczniami o emocjach, które nam towarzyszą w szkole i klasie. Prosimy uczniów, żeby wybrali sobie takie doniczki, które przedstawiają ich obecne emocje, pytamy dlaczego akurat takie i swobodnie, w grupie rozmawiamy o nich. O roślinki dbamy przez cały rok szkolny, podczas podlewania pytam uczniów: A jak się dzisiaj czujesz? Którą doniczkę wybierasz?

„Dekoracyjny słoik na przybory szkolne” – metodą decoupage ozdabiamy słoiczki. Podczas wybierania wzorów serwetek, koralików, muszelek i sznurków, rozmawiamy o czasie spędzonym w szkole i nowych przyjaźniach. Po wykonaniu pojemników zachęcamy uczniów do wymiany ich między sobą, tak aby każdy mógł zabrać do domu słoiczek zrobiony przez kolegę i mógł wspominać szkołę będąc w domu.

„Zmysłowa sałatka owocowa” – z przygotowanych wcześniej przez nauczyciela owoców uczniowie wspólnie komponują sałatkę owocową. Jednak zanim zabiorą się do zadania kulinarnego, najpierw dzięki dotyku, węchu i smaku odgadują owoce. Uczniom po kolei zasłaniamy oczy i dajemy owoc do podotykania, powąchania i do spróbowania. o ile będziemy doprawiać sałatkę przyprawami, też będzie fajnie je posmakować wielozmysłowo. Podczas krojenia i mieszania składników sałatki rozmawiamy z uczniami o zmysłach.

„Jesienna ogrodniczka” – zabieramy uczniów do szkolnego ogródka, rozmawiamy o pięknie jesiennej przyrody. Z deski, starych kaloszy, małej konewki, plastikowego wiaderka, kolorowego beretu i sizalu wspólnie projektujemy i komponujemy „Jesienną ogrodniczkę”. dzięki farb ozdabiamy jej sukienkę z deski, grubymi pisakami malujemy twarz. Ogrodniczka będzie pretekstem do częstszego odwiedzania ogrodu i obserwacji zmian zachodzących w przyrodzie.

„Bardzo wesoła gra planszowa” – nauczyciel przygotowuje do pokolorowania przez uczniów ilustracje – onomatopeje – kaszlu, śmiechu, kichania itp. na kartkach wielkości około 8 cm na 8 cm. Z tak przygotowanych kart na dużym brystolu budujemy grę planszową, która ma start i metę. Ilość wyrzuconych oczek na kostce oznacza nie tylko ilość pól, o które należy się przesunąć do przodu, ale również ilość kaszlnięć, apsików lub chichotów – wygrywa gracz, który pierwszy dotrze do mety, a tak naprawdę każdy, kto przynajmniej raz zaśmieje się serdecznie z wydawanych przez siebie lub kolegów dźwięków.

Listopad

„Jesienne kolory i emocje, filcowanie na mokro” – z różnokolorowej wełny do filcowania na mokro wspólnie z uczniami wybieramy te, które kojarzą się nam z jesienią. Wybranym kolorom staramy się przypisywać emocje: radosny, smutny, niespokojny, rozgniewany, zmęczony, nieśmiały, przygnębiony, itp. Z wełny formujemy jesienne liście i filcujemy dzięki mydła i wody na foli bąbelkowej. Prezentując swoje liście, uczniowie mogą opowiedzieć o ich nastrojach oraz spróbować je porównać do swoich emocji w zespole klasowym. Wykonane liście można przykleić na kolorowy brystol lub naszyć w formie aplikacji np. na torbę na kasztany.

„Jesienne muzykowanie” – zapraszamy uczniów na jesienny spacer do parku. Tam nasłuchujemy jak szumią drzewa, szeleszczą liście, śpiewają ptaki, tupią nasze buty. Wspólnie zbieramy kasztany, żołędzie, jarzębinę, kolorowe liście. W klasie do pustych butelek po mleku według uznania wsypujemy nasze jesienne skarby. Tak powstałe grzechotki możemy ozdobić kolorowym papierem samoprzylepnym. Grzechotki wykorzystujemy do wspólnego muzykowania lub do pokazania w jakim jesteśmy nastroju.

„Klasowe drzewo wsparcia” – na obrysowanych i wyciętych dłoniach piszemy swoje imiona oraz rysujemy lub piszemy to, co daje nam wspólne spędzanie czasu w klasie, to, co daje nam siłę, co sprawia nam przyjemność, to, co jest dla nas dobre. Na dużym brystolu malujemy farbami pień drzewa i doklejamy do niego powstałe w ten sposób liście. Drzewo wieszamy na widocznym miejscu w klasie i wykorzystujemy do komunikowania swoich potrzeb, kiedy mamy np. gorszy dzień.

„Andrzejkowy klucz do szczęścia” – uczniowie na brystolu rysują lub kopiują kontur klucza do wróżb andrzejkowych. Pracę poprzedzamy rozmową o szczęściu i o naszym osobistym kluczu do szczęścia, jak wygląda, co się na nim znajduje, jakie otwiera drzwi, jakie marzenia są za tymi drzwiami. Następnie uczniowie ozdabiają swoje klucze rzeczami, osobami, zwierzętami, które kojarzą im sie z osobistym szczęściem. Wycięte i ozdobione klucze można wykorzystać do lania wosku lub nakleić na kolorowy papier i powiesić na gazetce.

Fot. 2

Ewaluacja programu dokonywana będzie po każdym spotkaniu na podstawie obserwacji zespołu klasowego w formie notatek nauczyciela. Do przeprowadzenia ewaluacji posłużą: analiza prac plastycznych uczniów, monitorowanie poziomu zaangażowania uczestników zajęć, obserwacja zachowania uczniów, informacja zwrotna od rodziców

Fot. 1. Ramka na zdjęcie. Źródło ze zbiorów własnych.

Fot. 2. Andrzejkowy klucz do szczęścia. Źródło ze zbiorów własnych.

Opracowanie: Aneta Brdyś – Czytelniczka Portalu