Wychowanie jest dziś rozumiane jako „całokształt procesów i oddziaływań zachodzących w toku wzajemnych relacji między dwiema osobami, pomagających im rozwijać własne człowieczeństwo”. Wychowanie jest wyzwaniem, ale też niezwykłą przygodą, a choćby popycha nas rodziców do nieustannego rozwoju. Co kiedy pojawiają się w nim problemy?
Problemy wychowawcze – definicja i rodzaje
Problemy wychowawcze nie są zbyt precyzyjnym określeniem. Każdemu dziecku zdarza się zachować w sposób niezgodny z przyjętymi oczekiwaniami np. iż nie słuchać poleceń, kaprysić czy wdać się w sprzeczkę, przeszkadzać na lekcji, nie dotrzymać obietnicy czy obrazić się. Te sytuacje stanowią problem dla osób je wychowujących, ale jeżeli zdarzają się sporadycznie, to nie są zjawiskiem niepokojącym i nie wymagają wsparcia psychologicznego. Problemy wychowawcze stanowią zachowania dziecka lub nastolatka, które są niezgodne z normami społecznymi, występują uporczywie i nie podlegają zmianie pomimo podjęcia środków zaradczych przez opiekunów.
Problemy wychowawcze można podzielić ze względu na okres rozwojowy w jakim znajduje się dziecko:
- problemy wychowawcze małego dziecka (do 3 r.ż.), są to np. gryzienie innych, niechęć do spożywania jedzenia, trudności w odpieluchowaniu dziecka, duża nieśmiałość i zahamowanie w kontaktach z innymi dziećmi
- problemy wychowawcze dziecka w wieku przedszkolnym, są nimi np. agresja wobec rówieśników, niestosowanie się do zasad panujących w grupie przedszkolnej lub/i domu
- problemy wychowawcze dziecka w wieku szkolnym, należą do nich m.in: kradzieże, brak zainteresowania nauką szkolną, przeszkadzanie na lekcji, wszczynanie bójek
- problemy wychowawcze młodzieży uczącej się takie jak np. palenie papierosów i stosowanie innych używek, wagarowanie, przynależność do grupy rówieśniczej o niekorzystnym wpływie na nastolatka
Szukając pomocy w rozwiązaniu trudności wychowawczych dziecka, w tym wsparcia psychologicznego, warto szukać takiej literatury, miejsc i osób, które ukierunkowane są na problemy wychowawcze w określonym okresie rozwojowym.
Problemy wychowawcze można podzielić ze względu na przyczynę ich powstawania. Trudności powstające w procesie wychowania dziecka mogą wynikać z niekorzystnego oddziaływania otoczenia i są wówczas określane jako problemy wychowawcze spowodowane czynnikami zewnętrznymi. Z kolei zaburzenia rozwojowe, choroby psychiczne można określić mianem problemów wychowawczych spowodowanych czynnikami wewnętrznymi.
Jakie są źródła problemów wychowawczych?
Trafna diagnoza problemów wychowawczych jest niezwykle istotna, aby ustalić plan pomocy dziecku i jego rodzicom, który przysienie pożądany efekt. Do podstawowych zewnętrznych źródeł trudności wychowawczych u dzieci należą:
- brak uwagi ojca i matki ukierunkowanej na to konkretne dziecko
- konflikt między rodzicami i wciąganie dziecka w konflikt
- opuszczenie fizyczne i/lub emocjonalne przez opiekunów
- dysfunkcje w rodzinie (np. uzależnienie, przemoc)
- słabe zaznaczanie granic (np. brak określonych zasad w domu) lub zbyt sztywne granice stawiane przez rodziców
- nieprawidłowe postawy rodzicielskie np. nadopiekuńczość, zbytni liberalizm lub autorytaryzm
- brak jednego „frontu” w wychowaniu u rodziców dziecka
- zachowania, które nasilają rywalizację między rodzeństwem
- korzystanie z internetu i TV bez kontroli rodzicielskiej lub intensywnością nieodpowiednią do wieku dziecka,
- nieprawidłowe wzorce wychowawcze np. zachowania opiekuna, które obniżają morale u dziecka.
Przyczyny problemów wychowawczych leżą również samym dziecku, są to m.in.
- zaburzenia rozwojowe takie jak np. zespół nadpobudliwości psychoruchowej, zespół deficytu uwagi, zespół Aspergera.
- choroby i zaburzenia psychiczne takie jak np. fobia społeczna, schizofrenia, depresja
- brak powodzenia w nauce i w następstwie brak motywacji do uczenia się.
Problemy wychowawcze a wsparcie psychologiczne dla rodziców i dzieci
Zwykle, gdy pojawiają się trudności wychowawcze u dziecka, to jego opiekunowie podejmują starania, aby dotrzeć do źródeł trudności i im przeciwdziałać. W znalezieniu skutecznego rozwiązania pomocna jest opinia nauczycieli dziecka oraz wszystkich osób biorących udział w wychowaniu go: drugiego rodzica, babci, dziadka, niani itp. jeżeli wszystkie te osoby ustalą tzw. „wspólny front” oddziaływań i będą współpracować ze sobą w rozwiązaniu problemów wychowawczych u dziecka, to istnieje duże prawdopodobieństwo powodzenia w tym zakresie. Gdy to się nie udaje, wówczas wskazane jest zasięgnięcie porady u psychologa dziecięcego i ustalenie form wsparcia psychologicznego dla rodziców i dzieci.
Rodzaje wsparcia psychologicznego dla rodziców i dzieci
Na ustalenie rodzaju wsparcia psychologicznego dla rodziców i dzieci ma wpływ diagnoza problemu wychowawczego. jeżeli trudności wychowawcze są niewielkie i dotyczą głównie niekorzystnych oddziaływań wychowawczych lub braku umiejętności u dziecka w poradzeniu sobie z emocjami, wówczas pomoc opiera się na konsultacjach psychologicznych (zwykle kilku-kilkunastu) z rodzicami i z dzieckiem. Gdy problem ma szerzy zakres, trwa dłuższy czas i dotyczy głównie samego dziecka np. wynika z zaburzeń rozwojowych wtedy proponuje się terapię psychologiczną dla dziecka, o charakterze indywidualnym lub grupowym. Często trudności wychowawcze wynikają jednak z wzajemnych interakcji między członkami rodziny i wtedy psycholog zasugeruje rodzicom wsparcie psychologiczne w postaci terapii rodzinnej.
Podsumowanie
Ważne jest, aby reagować na sygnały świadczące o problemach wychowawczych u dziecka. Stwarza to szansę na szybsze znalezienie rozwiązania i pozwala uniknąć pogłębianiu się i nawarstwiania trudności u dziecka. Kontakt z psychologiem pracującym z dziećmi czy młodzieżą może rzucić nowe światło na niepokojące zachowanie dziecka i pomóc obrać trafiony kierunek oddziaływań wychowawczych. Gdy nie wystarcza sama modyfikacja postępowania wychowawczego, wtedy uzasadnione jest skorzystanie z regularnego wsparcia psychologicznego przez dziecko i jego rodziców.
Bilbliografia
Przetacznik-Gierowska M., Włodarski Z (2002), Psychologia wychowania, PWN Warszawa.
Lewicki A. (1957), Jak powstają trudności wychowawcze, Wiedza Powszechna Warszawa.
