Nietrzymanie moczu (NTM) to problem, który może występować u pacjentów onkologicznych jako efekt uboczny ich terapii. Ryzyko wystąpienia działań niepożądanych w postaci nietrzymania moczu jest szczególnie duże w przypadku chorych z nowotworami układu moczowo-płciowego (rak prostaty, rak pęcherza moczowego) oraz w wyniku leczenia nowotworów układu rodnego.
Przedstawiamy poradnik dotyczący problemu nietrzymania moczu (NTM) u pacjentów onkologicznych, powstał na zlecenie firmy Teva Pharmaceuticals Polska dla marki Sudocrem Expert.
Problem nietrzymania moczu w chorobie nowotworowej
Choroby onkologiczne u mężczyzn, w których mogą wystąpić zaburzenia w oddawaniu moczu to rak gruczołu krokowego (prostaty), a w niektórych przypadkach rak pęcherza moczowego. [3]
Problem nietrzymania moczu dotyczy także kobiet. W bliskim sąsiedztwie kobiecych narządów płciowych znajdują się: pęcherz moczowy, moczowody, cewka moczowa i odbyt. W wyniku leczenia nowotworów układu rodnego mogą pojawić się zaburzenia czynnościowe, w tym nietrzymanie moczu. [1]
Należy podkreślić, iż wspomniana dolegliwość znacząco obniża komfort życia pacjenta. Nietrzymanie moczu zaburza pewność siebie oraz codzienne funkcjonowanie chorych. Jednocześnie problem wciąż pozostaje dla wielu osób tematem tabu. Pacjentki i pacjenci bardzo często krępują się rozmawiać na ten temat i zgłaszają się do lekarza długo po zauważeniu pierwszych objawów. [7]
Na szczęście w większości przypadków dochodzi jedynie do częściowego nietrzymania moczu. Istotną rolę w takiej sytuacji odgrywa proces rehabilitacji, polegający na fizjoterapii aparatu zwieraczowego, w tym mięśni dna miednicy. [3]
W przypadku wystąpienia problemu nietrzymania moczu ważna jest również adekwatna higiena, która minimalizuje ryzyko wystąpienia niepożądanych zmian. Jej celem jest nie tylko zapewnienie komfortu związanego z nieprzeciekaniem moczu, ale także pielęgnacja ograniczająca ryzyko wystąpienia problemów skórnych. Najczęstsze z nich to: zapalenia skóry, rany, a w skrajnych przypadkach – odleżyny. [5]
Nietrzymanie moczu u pacjentów z rakiem prostaty
Rak gruczołu krokowego plasuje się na drugim miejscu wśród najczęstszych nowotworów u mężczyzn w Polsce. Podobnie jak w leczeniu innych chorób nowotworowych, wczesne wykrycie raka prostaty, ograniczonego jedynie do zmian w gruczole krokowym, daje większe szanse na wyleczenie i utrzymanie dobrej jakości życia. [2]
W leczeniu raka prostaty stosuje się zabiegi operacyjne (radykalna prostatektomia, metoda oszczędzająca, techniki robotyczne), radioterapię oraz hormonoterapię. Radykalna prostatektomia polega na usunięciu prostaty wraz z pęcherzykami nasiennymi i okolicznymi węzłami chłonnymi oraz na odcięciu jej od cewki moczowej i pęcherza moczowego. [1]
Leczenie nowotworów układu moczowo-płciowego niesie za sobą ryzyko działań niepożądanych. Nietrzymanie moczu, czyli mimowolna jego utrata, jest jednym z najbardziej kłopotliwych powikłań po leczeniu raka stercza. Występuje najczęściej po radyklanej prostatektomii, ale może występować również po krioablacji i radioterapii. [1]
U kilku procent pacjentów zdarza się, iż w wyniku leczenia wystąpi całkowite nietrzymanie moczu (pacjent gubi mocz bezwiednie). W takich sytuacjach chory zmuszony jest na stałe używać odpowiednich zabezpieczeń m.in. pieluchomajtek, wkładek, cewnika zewnętrznego. [3]
Czynnikami ryzyka nietrzymania moczu w leczeniu raka prostaty są:
- wiek operowanego
- wielkość stercza
- choroby współistniejące
- operacja chirurgiczna oszczędzająca pęczki naczyniowo-nerwowe
- zwężenie szyi pęcherza
- wielkość guza i stopień zaawansowania choroby. [1]
Nietrzymanie moczu u pacjentów onkologicznych prowadzi do utraty samokontroli, obniżenia własnej wartości, ograniczenia kontaktów interpersonalnych oraz wyraźnie obniża jakość ich życia.
U pacjentów leczonych z powodu raka prostaty wyróżnia się następujące rodzaje nietrzymania moczu:
- wysiłkowe
- z przepełnienia
- związane z nagłym parciem [1]
Kluczową rolę w tej grupie chorych odgrywa fizjoterapia, która powinna obejmować okres przedoperacyjny, okres pooperacyjny i okres ambulatoryjny. Celem fizjoterapii u pacjentów onkologicznych jest zmniejszenie ilości gubionego moczu. [2]
Zgodnie z aktualnymi wytycznymi, chorzy na raka prostaty już na początku leczenia powinni otrzymać informacje na temat zalecanego postepowania w przypadku nietrzymania moczu. Dotyczą one zmiany stylu życia, przestrzegania regularności mikcji, ćwiczeń dna miednicy, stosowania urządzeń zabezpieczających, adekwatnej higieny i pielęgnacji oraz leczenia farmakologicznego. [1]
Podstawą pielęgnacji jest regularne mycie okolic intymnych, najlepiej przy użyciu specjalnych emulsji lub płynów do mycia, zachowujących adekwatne pH skóry. W razie potrzeby można zastosować specjalistyczne kremy barierowe lub balsamy chroniące miejsce intymne przed wilgocią – działające przeciwodparzeniowo, natłuszczające skórę i utrzymujące jej adekwatną wilgotność. Przydatne mogą okazać się także produkty z tlenkiem cynku, który ma adekwatności przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i łagodzące. [5]
Nietrzymanie moczu jako skutek uboczny radioterapii
Radioterapia stanowi jedną z podstawowych metod leczenia onkologicznego. Niestety, efekt działania radioterapii dotyczy nie tylko komórek nowotworowych, ale także tych zdrowych. Mimo rzeczywistych korzyści wynikających z leczenia promieniami jonizującymi, proces niszczenia komórek nowotworu nie jest wolny od działań niepożądanych. [6]
Jednym ze skutków ubocznych leczenia radioterapią może być nietrzymanie moczu spowodowane zaburzeniami pracy mięśni dna miednicy oraz zwieracza zewnętrznego cewki moczowej. Powikłania po radioterapii najczęściej wynikają z nieodpowiedniego przygotowania pacjenta do terapii – dotyczy to m.in. wypełnienia pęcherza. Objawy nietrzymania moczu mogą pojawić się u pacjentów onkologicznych choćby do dziesięciu lat po radioterapii. [4]
Po leczeniu radioterapią najczęściej występuje tzw. wysiłkowy typ nietrzymania moczu, konieczna jest jednak odpowiednia diagnostyka. Trafnie postawiona diagnoza umożliwia zastosowanie odpowiednich metod leczenia. [4]
Jak łagodzić podrażnienia skóry wywołane nietrzymaniem moczu?
Nietrzymanie moczu u pacjentów onkologicznych wiąże się często z takimi problemami jak podrażnienia i zapalenia skóry. Kontakt z skóry z moczem może prowadzić do jej maceracji, być przyczyną nadkażeń bakteryjnych i grzybicznych, co powoduje wielki dyskomfort. Podrażniona skóra piecze, swędzi i boli. Istotną rolę odgrywa adekwatna pielęgnacja, która minimalizuje ryzyko wystąpienia niepożądanych zmian. Nieprzyjemnym skutkom nietrzymania moczu można zapobiegać działając kompleksowo. Zaleca się nosić lekką bawełnianą bieliznę, która pozwoli skórze oddychać oraz jednocześnie stosować specjalne produkty higieniczne np. wkładki dla osób nietrzymających moczu. [5]
Skórę narażoną na działanie moczu warto zabezpieczyć odpowiednim kremem barierowym, np. wyrobem medycznym Sudocrem Expert. Produkt zawiera lanolinę, która chroni skórę przed utratą wody poprzez wytworzenie warstwy okluzyjnej [8], a także tlenek cynku, który działa przeciwzapalnie i przyśpiesza gojenie. [9] Krem Sudocrem Expert chroni [8] i pielęgnuje skórę, a jeżeli pojawi się zapalenie skóry wywołane NTM, wspomaga jej leczenie.
Właściwa pielęgnacja zapewnia pacjentowi komfort oraz ogranicza ryzyko poważnych problemów skórnych – zapalenia skóry, ran, a w skrajnych przypadkach odleżyn. [5]
Bibliografia:
- Pod red. M. Woźniewski, fizjoterapia w onkologii, PZWL 2020.
- Pod red. A. Jeziorski, P. Rutkowski, W. Wysocki, Chirurgia onkologiczna TOM I, PZWL 2021.
- NTM powikłanie po leczeniu onkologicznym, wywiad z dr n. med. Romanem Sosnowskim, www.uros.pl, dostęp online: 01.05.2023.
- NTM po radioterapii, opracowanie, www.ntm.pl/ntm-po-radioterapii/, dostęp online 30.04.2023.
- Nietrzymanie moczu i pielęgnacja skóry. Dlaczego profilaktyka jest ważna? Ulotka informacyjna Sudocrem Expert.
- Skutki uboczne radioterapii, Jarosław Gośliński, www.zwrotnikraka.pl, dostęp online: 28.04.2023.
- Nietrzymanie moczu u kobiet – przyczyny i leczenie, www.sudocreampolska.pl, dostęp online: 01.05.2023
- Kacelak-Rzepka A, Skóra sucha jako problem dermatologiczny i kosmetyczny, Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 2008.
- Czarnecka-Operacz M., Pieluszkowe zapalenie skóry i „odparzenia” skóry u dzieci, Forum Pediatrii Praktycznej 2017.
Materiał powstał na zlecenie firmy Teva Pharmaceuticals Polska. Sudocrem Expert, wyrób medyczny, krem barierowy, producent: Merckle GmbH. SUD-PL-00336-05-23
To jest wyrób medyczny. Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą.
