Mechanizm działania keratolityków
Substancje keratolityczne działają wielokierunkowo, prowadząc do złuszczania nadmiernie zrogowaciałej warstwy naskórka i poprawy jego funkcji ochronnych:
- Zmiękczanie keratyny i zmniejszenie spoistości warstwy rogowej
- Zwiększone nawilżenie warstwy rogowej – keratolityki pomagają zatrzymać wodę w naskórku, co zmiękcza warstwę rogową i ułatwia złuszczanie.
- Działanie drażniące i stymulujące odnowę naskórka – w wyższych stężeniach keratolityki powodują miejscowe podrażnienie, co przyspiesza złuszczanie i pobudza odnowę naskórka. Efektem jest cieńsza, bardziej elastyczna warstwa rogowa oraz poprawa wyglądu skóry.
- Właściwości dodatkowe – niektóre keratolityki wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwświądowe, np. siarka ogranicza rozwój drobnoustrojów, a rezorcyna działa antyseptycznie.
- Wpływ na terapię skojarzoną – poprzez złuszczanie warstwy rogowej keratolityki zwiększają penetrację innych leków miejscowych, takich jak glikokortykosteroidy, antybiotyki czy leki przeciwgrzybicze. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie lepszego efektu terapeutycznego przy niższych dawkach leków.
Efektem końcowym stosowania keratolityków jest poprawa gładkości skóry, zmniejszenie szorstkości i nadmiernego rogowacenia, a także zmniejszenie objawów takich jak świąd, pieczenie czy pękanie naskórka. Z tego powodu keratolityki są nie tylko podstawą terapii dermatoz przebiegających z hiperkeratozą, ale także ważnym narzędziem wspomagającym leczenie innych schorzeń dermatologicznych.
Sprawdź także: Tradycyjne maści recepturowe we współczesnej recepturze aptecznej
Najczęściej stosowane substancje keratolityczne w recepturze
Kwas salicylowy
Stężenia:
- 1%-3% antyseptyczne zwykle stosowane
- 10% antyseptyczne maksymalne
- 10% keratolityczne zwykle stosowane
- 20% keratolityczne maksymalne
Mocznik
Stężenia:
- 2-10% – nawilżające,
- 10-20% – keratoplastyczne,
- ≥30% – keratolityczne.
Kwas mlekowy
Stężenia: 5-10% – złuszczające i keratolityczne.
Czytaj także: Związki siarki w recepturze aptecznej – od mikstur po maści
Siarka strącona
Stężenia:
- 5-10% – keratolityczne,
- >10% – keratoplastyczne.
Rezorcyna
Stężenia:
- 1-5% zmiękczająco na naskórek
- 5-15% keratolitycznie
- >15% silnie złuszczająco.
Zastosowanie keratolityków w chorobach dermatologicznych
Substancje o działaniu keratolitycznym wykazują różnorodne efekty w skórze, dlatego ich zastosowanie obejmuje zarówno choroby przebiegające z nadmiernym rogowaceniem, jak i stany zapalne czy problemy związane z suchością i starzeniem skóry. W zależności od rodzaju zmian ich działanie można sklasyfikować następująco:
Czytaj także: Kwas mlekowy – adekwatności i zastosowanie
Choroby przebiegające z nadmiernym rogowaceniem (hiperkeratozy)
- Przykłady: łuszczyca, rybia łuska, przewlekłe rogowacenia dłoni i stóp.
- Działanie keratolityków: złuszczanie nadmiernej warstwy rogowej, zmiękczenie naskórka, ułatwienie penetracji innych leków, poprawa elastyczności skóry.
Choroby zapalne skóry
- Przykłady: łojotokowe zapalenie skóry, trądzik pospolity, egzema.
- Działanie keratolityków: zmniejszenie szorstkości skóry, redukcja zaskórników, wspomaganie działania leków przeciwbakteryjnych lub przeciwzapalnych.
Pielęgnacja skóry suchej i podatnej na pękanie
- Przykłady: suchość skóry, pękające pięty, stopy diabetyków.
- Działanie keratolityków: zmiękczenie zrogowaciałego naskórka, nawilżenie, redukcja pęknięć, zapobieganie powikłaniom infekcyjnym.
Sprawdź: Rezorcynol – adekwatności i niezgodności recepturowe
Zmiany związane ze starzeniem i fotouszkodzeniami skóry
- Przykłady: nierówna struktura skóry, łuszczenie się naskórka, drobne zmarszczki.
- Działanie keratolityków: złuszczanie powierzchownej warstwy naskórka, poprawa gładkości i elastyczności skóry, lepsze wchłanianie substancji aktywnych z dermokosmetyków.
Przykłady recept
Rp.
Acidi salicylici 5,0
Ureae 40,0
Acidi lactici 10,0
Vaselini hydrophylici ad 100,0
M.f. ung.
Rp.
Sulfuris ppt. 6,0
Ureae 20,0
Acidi salicylici 4,0
Acidi lactici 6,0
Glyceroli 10,0
Aquae dest. 30,0
1% Sol. Acidi borici
Vaselini hydrophylici aa ad 200,0
M.f. ung.
Rp.
Lotio cosmetica Kummerfeldi
Sulfur ad usum externum 5,0
Gummi arabicum aa 1,5
Aqua Calcis ad 50,0
M.f. suspensio
Rp.
Hydrocortisoni 1,0
Ureae 10,0
Sol. Acidi borici 1% ad 100,0
Eucerini aa
M.f. ung.
Sprawdź także: Kwas salicylowy − zastosowanie i wygląd
Rp.
Liquor Jessner
Resorcini 14,0
Ac. salicylici 14,0
Ac. lactici 14,0
Ethanoli 96% ad 100,0
M.f. sol.
Autor: mgr farm. Magdalena Kozdroń
Bibliografia:
- Farmakopea Polska XII, 2020.
- Jacobi A, Mayer A, Augustin M. Keratolytics and emollients and their role in the therapy of psoriasis: a systematic review. Dermatol Ther (Heidelb). 2015 Mar;5(1):1-18. doi: 10.1007/s13555-015-0068-3. Epub 2015 Jan 21. PMID: 25604924; PMCID: PMC4374065.
- https://akademiafagronu.pl/wp-content/uploads/bsk-pdf-manager/2021/03/FAPL-Rezorcyna-A5-002.pdf (dostęp: 23.09.2025)
- https://amara.pl/katalog-produktow/substancje-do-receptury-aptecznej/substancje-do-receptury-aptecznej-sypkie/mocznik (dostęp: 23.09.2025)
- Piquero-Casals J, Morgado-Carrasco D, Granger C, Trullàs C, Jesús-Silva A, Krutmann J. Urea in Dermatology: A Review of its Emollient, Moisturizing, Keratolytic, Skin Barrier Enhancing and Antimicrobial Properties. Dermatol Ther (Heidelb). 2021 Dec;11(6):1905-1915. doi: 10.1007/s13555-021-00611-y. Epub 2021 Oct 1. PMID: 34596890; PMCID: PMC8611129.
- Arif T. Salicylic acid as a peeling agent: a comprehensive review. Clin Cosmet Investig Dermatol. 2015 Aug 26;8:455-61. doi: 10.2147/CCID.S84765. PMID: 26347269; PMCID: PMC4554394.
- Wohlrab, J. (2021), Influence of keratolytics on cutaneous pharmacokinetics of glucocorticoids. JDDG: Journal der Deutschen Dermatologischen Gesellschaft, 19: 554-561. https://doi.org/10.1111/ddg.14439
