Podczas sporządzania mieszanek należy zwracać uwagę na kolejność dodawania składników, trwałość leku, a także na możliwość wystąpienia niezgodności recepturowej. W poniższym materiale odświeżysz sobie wiadomości na temat sporządzania mieszanek.
Czy wiesz, że… kolejność dodawania składników ma znaczenie?
W składzie mieszanek znajdują się substancje stałe oraz płynne składniki, takie jak roztwory, syropy, napary, odwary, nalewki, wyciągi i wody aromatyczne. Kolejność dodawania poszczególnych składników jest niezwykle ważne, aby zapobiec wystąpieniu niezgodności między nimi.
W pierwszym etapie należy odważyć poszczególne surowce stałe od najmniejszej do największej masy. Następnie należy odważyć rozpuszczalnik(i), w których rozpuszczone zostaną proszki. Wyciągi płynne oraz nalewki dodaje się dopiero po rozpuszczeniu substancji stałych w wodzie. W mieszankach mogą znaleźć się substancje poprawiające smak, zapach i wygląd. Powinny być one tak dobrane, aby nie reagowały ze składnikami mieszanki. Wśród nich zalicza się syropy, nalewki oraz wody aromatyczne. Powinny być dodane do gotowej mieszanki.
Każdą butelkę z przygotowaną mieszanką należy opisać dzięki etykiety: „Zmieszać przed użyciem”. W przypadku recepty, w której nie uwzględniono wody jako rozpuszczalnika, można dodać niewielkiej ilości wody w celu rozpuszczenia substancji stałych. Jednocześnie należy zmniejszyć ilość innej płynnej substancji (np. syropu) tak, aby łączna masa syropu nie uległa zmianie. Ilość wprowadzonej wody nie powinna przekraczać 5 – 10% ogólnej masy leku.
Czy wiesz, że… dopuszczalne odchylenie masy dla mieszanek może wynosić choćby 10%?
Tak, jak w przypadku roztworów, maksymalne odchylenie dla mieszanek może wynosić choćby 10%. Dotyczy to przypadku, w którym łączna masa płynu wynosi od 5 do 10 g. Zgodnie z Farmakopeą XIII, dla mieszanki o masie 10 – 20g, 20 – 50g, 50 – 100g, 100 – 200g, > 200g odchylenia te mogą wynosić maksymalnie odpowiednio 8%, 5%, 3%, 3%, 1%.
Czy wiesz, że… podczas wykonywania mieszanek możliwe jest użycie gotowych preparatów?
Podobnie jak w przypadku roztworów, podczas sporządzania mieszanek możemy wykorzystać gotowe leki, do których zalicza się głównie syropy i nalewki.
Obecnie w recepturze możemy wykorzystać następujące nalewki z:
- kozłka (Valerianae Tinctura),
- kory chinowej (Cinchonae Tinctura),
- kwiatostanu głogu (Tinctura Crataegi),
- liści pokrzyku (Belladonnae folii tinctura normata),
- mięty pieprzowej (Menthae piperitae tinctura),
- miłka wiosennego (Adonidis vernalis titrata tinctura),
- ziela konwalii (Tinctura Convallariae titrata).
Wśród gotowych syropów możemy wyróżnić:
- Tussipecti sir. (zawiera chlorowodorek efedryny),
- Pini sir. (zawiera chlorowodorek kodeiny),
- Sulfoquaiacoli sir. (zawiera sulfogwajakol).
Podczas sporządzania mieszanek możliwe jest wykorzystanie wodnych roztworów, wśród których wyróżnia się:
- etanol o stężeniach 50/70/96°,
- 10-procentowy roztwór kwasu solnego,
- 85-procentowy roztwór glicerolu,
- 1- lub 3-procentowy roztwór kwasu bornego.
Czy wiesz, że… trwałość mieszanek jest bardzo krótka?
W przypadku mieszanek trwałość leku recepturowego jest krótka i wynosi 7 dni. Uzależniona jest ona od m.in. od składu leku recepturowego oraz od szczelności i opakowania zewnętrznego. Istotne znaczenie ma obecność wody.
Czy wiesz, że… w mieszankach może dojść do wystąpienia wielu niezgodności?
W przypadku mieszanek może dojść do wystąpienia niezgodności recepturowej, w tym do „ukrytych niezgodności”, które pojawiają się po pewnym czasie (np. adsorpcja alkaloidów).
Po zauważeniu niezgodności najważniejszym celem jest wypracowanie rozwiązania, które umożliwi utrzymanie zamierzonego efektu terapeutycznego. Wśród niezgodności fizycznych wyróżnia się:
- przekroczoną rozpuszczalność substancji leczniczej,
- brak rozpuszczania substancji leczniczej w przepisanym rozpuszczalniku.
W obu przypadkach należy rozważyć zwiększenie ilości lub zmianę przepisanego rozpuszczalnika. Niektóre przypadki wymagają zmiany formy nierozpuszczalnej leku na rozpuszczalną po uwzględnieniu różnicy w masie cząsteczkowej (np. zmiana fenobarbitalu na fenobarbital sodu).
W mieszankach mogą wystąpić również niezgodności chemiczne, w tym reakcje podwójnej wymiany, tworzenie związków kompleksowych, wytrącanie słabych zasad i kwasów. Więcej informacji na temat zapobiegania występowaniu niezgodności znajdziesz tutaj: artykule: Jak rozpoznawać niezgodności w recpeturze?
Mieszanki w recepturze aptecznej mogą początkowo wydawać się skomplikowane ze względu na różnorodność składników i odpowiednie sporządzanie. Wyzwanie może również stanowić konieczność zrozumienia adekwatności poszczególnych substancji i ich wzajemnych interakcji. Jednak po zapoznaniu się z podstawowymi zasadami sporządzania mieszanek, proces ten staje się znacznie prostszy.
Autor: mgr farm. Damian Pielorz
Literatura:
- Jachowicz R, red. Receptura apteczna. Sporządzanie leków jałowych i niejałowych. Warszawa, Polska: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2021.
- Sznitowska M, red. Farmacja stosowana. Technologia postaci leku. Warszawa, Polska: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2017.
- Gajewska M, Sznitowska M, red. Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Warszawa, Polska: Fundacja Pro Pharmacia Futura; 2019.
- Marszał L. Receptura płynnych postaci leków. W teorii i praktyce. Warszawa, Polska: Farmapress; 2014.
