Prawdopodobnie najlepszy system opieki zdrowotnej na świecie

System opieki zdrowotnej jest fundamentem duńskiego państwa opiekuńczego. Powszechnie uważa się go za jeden z najefektywniejszych oraz najnowocześniejszych na świecie. Podstawową jego wartością jest powszechny oraz równy dostęp do opieki zdrowotnej. W 85 proc. jest finansowany z pieniędzy publicznych pochodzących z podatku bezpośredniego w wysokości 8 proc. dochodu. Duński system ochrony zdrowia zapewnia obywatelom opiekę lekarza pierwszego kontaktu oraz pomoc specjalistyczną, hospitalizację, profilaktykę, pokrywa wydatki związane z opieką nad zdrowiem psychicznym oraz stomatologię dla dzieci do 18. roku życia. Pozostałe 15 proc. wydatków na ochronę zdrowia, jak opieka stomatologiczna dorosłych oraz okulistyczna, psychoterapie, wydatki na leki czy aparaty słuchowe, jest częściowo subsydiowane przez państwo, ale wymaga dopłat od pacjentów.

Wydatki na zdrowie

Duński system opieki zdrowotnej jest stosunkowo zdecentralizowany, a planowanie i tworzenie regulacji odbywa się na trzech poziomach: krajowym, regionalnym i gminnym. Państwo pełni ogólne funkcje regulacyjne, nadzorcze i fiskalne. Odpowiedzialność za publiczną ochronę zdrowia jest rozproszona między różnymi podmiotami. Publiczna ochrona zdrowia jest częściowo zorganizowana jako odrębna działalność prowadzona przez gminy i poszczególne instytucje, a częściowo zintegrowana z usługami leczniczymi w regionach. Od 2011 r. odsetek PKB przeznaczany na opiekę zdrowotną w Danii utrzymuje się na stosunkowo stabilnym poziomie. W 2021 r. wyniósł 10,8 proc. Różnice w niezaspokojonych potrzebach medycznych między osobami z najniższego i najwyższego kwintyla dochodów są mniejsze niż średnia UE. Łącznie 7,5 proc. populacji zgłosiło niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki stomatologicznej w 2022 r., głównie ze względu na koszty. Nierówności społeczne w zakresie zdrowia w zależności od dochodów były większe niż w całej UE.

Rola lekarzy rodzinnych

Lekarze rodzinni odgrywają istotną rolę jako pierwszy punkt kontaktu dla pacjentów. Podstawowa opieka zdrowotna w Danii charakteryzuje się dobrym zasięgiem geograficznym i dostępnością, bardzo wysokim poziomem zadowolenia pacjentów i dobrą ciągłością opieki. Wydaje się, iż do słabych stron należą: dostępność na odległych obszarach wiejskich i obszarach miejskich znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, rosnące zapotrzebowanie i presja na podstawową opiekę zdrowotną, ograniczenia w koordynacji oraz zapewnianiu jakości.

Elektronizacja ochrony zdrowia

Wszyscy lekarze podstawowej opieki zdrowotnej korzystają z elektronicznej dokumentacji medycznej, do czego są zobowiązani od 2004 r. Od marca 2020 r. i od początku pandemii COVID-19 korzystanie z wideokonsultacji poprawiło dostęp do praktyki ogólnej, a od 1 stycznia 2022 r. są one stałą opcją konsultacji. W Danii początki elektronicznej dokumentacji medycznej sięgają lat 60. XX w. W 1968 r. wdrożono numer CPR, który jest podstawą e-zdrowia w Danii, ponieważ umożliwia unikatową cyfrową identyfikację wszystkich obywateli. Cała dokumentacja dotycząca opieki zdrowotnej, w tym ze szpitali, od lekarzy pierwszego kontaktu i dentystów, jest digitalizowana. W Danii istnieje również obowiązek wymiany wybranych zestawów danych medycznych w postaci wystandaryzowanej (HL7).

Reformy zdrowotne i usługi szpitalne

Wiosną 2022 r. ówczesny duński rząd i niektóre partie opozycyjne uzgodniły nowy pakiet reform zdrowotnych. Jednym z jego elementów było utworzenie klastrów opieki zdrowotnej wokół 21 szpitali z udziałem przedstawicieli regionów, gmin i lekarzy pierwszego kontaktu. Klastry ułatwiają współpracę między szpitalami oraz podstawową i lokalną opieką zdrowotną. Uzupełniają szersze ramy współpracy w zakresie zarządzania i umów zdrowotnych między regionami i gminami, które obowiązują od 2007 r.

Liczba łóżek szpitalnych na 100 000 mieszkańców w Danii drastycznie spadła od lat 90. Ta sama tendencja dotyczy łóżek w szpitalach intensywnej terapii, co odzwierciedla tendencję w prawie wszystkich krajach Europy Zachodniej. W 2021 r. w szpitalach na 100 000 mieszkańców przypadało 190 łóżek do intensywnej opieki medycznej. Średnia długość hospitalizacji znacznie się skróciła od lat 90. XX w. i wynosiła 5,4 dnia w 2020 r. Ten stały spadek nastąpił, gdy leczenie stało się skuteczniejsze, a więcej opieki pielęgniarskiej przeniosło się do gmin. Gwarancja czasu oczekiwania na diagnozę (30 dni) i leczenie (dodatkowe 30 dni) w połączeniu z rozszerzonym swobodnym wyborem prywatnych świadczeniodawców przyczyniły się do racjonalizacji zarządzania przepływem pacjentów.

Średni czas oczekiwania na planowe operacje w Danii uległ zmniejszeniu w latach 2005–2019, ale od tego czasu rośnie. Z powodu pandemii COVID-19 wzrosła liczba oczekujących na leczenie, a sytuację dodatkowo pogorszył strajk pielęgniarek latem 2021 r. Oddziały chorób wewnętrznych od kilku lat stają przed wyzwaniami, zwiększając pojemność, aby sprostać stale rosnącemu zapotrzebowaniu na usługi w miarę opracowywania nowych metod leczenia i starzenia się populacji. Ponadto regiony mają trudności z zatrudnieniem wystarczającej liczby pracowników służby zdrowia, zwłaszcza pielęgniarek. W 2022 r. około 4700 stanowisk pielęgniarskich było nieobsadzonych, a braki kadrowe skutkowały odwołanymi operacjami i dalszym wydłużającym się czasem oczekiwania.

Dostęp do lekarzy

Liczba lekarzy na 100 000 mieszkańców wykazuje tendencję wzrostową. Jest ona niższa niż w innych krajach nordyckich, ale wyższa niż średnia unijna. Równocześnie chociaż liczba pielęgniarek na 100 000 mieszkańców też jest wyższa od średniej UE, nie wzrasta w tym samym tempie. Brakuje lekarzy w niektórych specjalizacjach medycznych, takich jak psychiatria, radiologia i praktyka ogólna, zwłaszcza poza większymi miastami. Szacuje się, iż 1,8 mln Duńczyków mieszka na tzw. obszarach o niedostatecznym dostępie do opieki zdrowotnej. Obecne wyzwania kadrowe dla pielęgniarek występują głównie na oddziałach anestezjologii, intensywnej terapii, oddziałach chorób wewnętrznych i salach operacyjnych. Jednak w zależności od sytuacji, działu i regionu wyzwania są inne i mają różny stopień nasilenia. Rząd stara się rozwiązać ten problem poprzez połączenie krótkoterminowych inwestycji w celu skrócenia czasu oczekiwania oraz średnio- i długoterminowych rozwiązań problemu niedoborów personelu.

Skutecznie i efektywnie

Skuteczność opieki specjalistycznej w Danii jest wysoka i należy do najlepszych w Europie. Wskaźniki przyjęć do szpitala utrzymują się na wysokim poziomie w przypadku niektórych chorób przewlekłych, zwłaszcza astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, co wskazuje na możliwą niewydolność i słabości podstawowej opieki zdrowotnej.

Skupienie się na leczeniu, a nie na profilaktyce, zmniejsza ogólną wydajność systemu, ponieważ skuteczniejsze jest zapobieganie chorobom poprzez zdrowie publiczne niż leczenie chorób, gdy już się rozwiną. Wskaźniki śmiertelności uleczalnej w Danii należą do najlepszych w Europie, podczas gdy wskaźniki śmiertelności, której można zapobiec, są bliższe średniej.

Dania zajmuje pierwsze miejsce na świecie pod względem liczby badań klinicznych per capita. Duńczycy chętnie uczestniczą w badaniach klinicznych oraz terapiach eksperymentalnych. Dostępność danych medycznych, możliwość nawiązania partnerstwa naukowo-biznesowego oraz stosunkowo łatwa organizacja badań klinicznych zapewniają dobre warunki do rozwoju biznesu biotechnologicznego w Danii.

System no fault

System no fault nie rozpoznaje, kto zawinił, natomiast dostrzega potrzeby zdrowotne takiego pacjenta i przydziela mu czasową lub stałą rentę na leczenie, konsultacje, dojazdy do specjalistów, na rehabilitację, nie likwidując przy tym możliwości ustalania winy. W Danii odpowiedzialność karna lekarza dotyczy przede wszystkim sytuacji, gdy jego postępowanie jest umyślne lub stanowi rażące niedbalstwo. Zgłaszanie incydentów związanych z bezpieczeństwem do ogólnokrajowej duńskiej bazy danych bezpieczeństwa pacjentów jest obowiązkowe. Od 2014 do 2018 r. do krajowego rejestru zgłoszono 479 814 incydentów związanych z lekami. Średnio 95 962 rocznie, 23 990 na kwartał.

Podsumowanie

Duńska opieka zdrowotna to zdecentralizowany system, w którym ciągłym wyzwaniem jest koordynacja i przezwyciężanie rozdrobnienia w zarządzaniu. Konieczne jest zapewnienie ciągłości opieki – będące stałym tematem dyskusji politycznych i reform – a także dążenie do optymalizacji usług szpitalnych poprzez zrównoważenie wydajności, z uwzględnieniem skali i dostępności geograficznej. Kluczową lekcją płynącą z trendu reorganizacji opieki szpitalnej jest to, iż nie ma idealnego rozwiązania – centralizacji lub decentralizacji, bo te wiążą się z kompromisami.

Tekst dr Anny Gawrońskiej, adiunkt w Zakładzie Innowacji w Ochronie Zdrowia Szkoły Głównej Handlowej.

Przeczytaj także: „E-zdrowie – czego Polska może nauczyć się z duńskiego rekordu pacjenta?”.

Więcej tekstów z cyklu „Czy za granicą leczą lepiej?” po kliknięciu w poniższy baner.