Rak gruczołu krokowego staje się coraz poważniejszym problemem zdrowotnym w Polsce i Europie. Zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów, dotyka on ponad 350 tys. Europejczyków rocznie, w tym około 18 tys. Polaków. Prognozy nie są optymistyczne – jeżeli nic się nie zmieni, już w przyszłym roku na ten nowotwór może w naszym kraju zachorować ponad 27 tys. osób.
Wczesne wykrycie szansą na zdrowie
Jednym z kluczowych wyzwań jest wczesne wykrycie choroby, zwłaszcza w stadium bezobjawowym, co znacząco poprawia szanse na skuteczne wyleczenie. Niestety, przez wiele lat brakowało programów wczesnego wykrywania zarówno w Polsce, jak i w wielu innych krajach. W odpowiedzi na rosnącą liczbę zachorowań Komisja Europejska we wrześniu 2022 roku zobowiązała kraje Unii Europejskiej do rozpoczęcia programów skriningowych, jednak bez konkretnych rekomendacji dotyczących ich realizacji.
W ramach innowacyjnego projektu o nazwie PRAISE-U 25 organizacji z 12 państw wspólnoty, w tym DCOPiH, przy współpracy z Państwowym Zakładem Higieny, podjęło się opracowania rekomendacji dotyczących skriningu i wczesnego wykrywania raka prostaty. Wrocławski ośrodek ma za zadanie opracować nowy algorytm wczesnego wykrywania raka prostaty w badaniach przesiewowych dla Polski i innych państw wspólnoty, by zmniejszyć śmiertelność spowodowaną tym nowotworem.
Poza Polską, która zajmuje w projekcie najważniejsze miejsce, ponieważ wykona największą liczbę badań, jest także Hiszpania, Litwa i Irlandia. Mają one w sumie zrekrutować do programu 10 tys. mężczyzn. Program odbywa się pod patronatem IARC (International Agency for Research on Cancer) – agencji WHO.
Projekt za unijne pieniądze
Na ten cel wrocławska placówka otrzymała 1 mln euro dofinansowania z unijnych funduszy. To największe dofinansowanie w projekcie (całkowity jego koszt wynosi 10 mln euro).
– Rak prostaty to w tej chwili najczęściej występujący nowotwór u mężczyzn w Europie. Z tego powodu opracowanie skutecznych metod skriningu jest najważniejsze dla ograniczenia śmiertelności i redukcji obciążenia dla systemu opieki zdrowotnej – podkreśla dr Krzysztof Tupikowski, kierownik Centrum Nowotworów Urologicznych w DCOPiH.
Projekt PRAISE-U obejmuje trzy etapy. W pierwszym etapie DCOPiH ma za zadanie stworzenie infrastruktury potrzebnej do przeprowadzenia programu skriningowego. Drugi etap, planowany na przełomie kwietnia i maja 2024 roku, to rekrutacja mężczyzn w wieku 50–69 lat do programu badań przesiewowych. Będą oni otrzymywali listowne zaproszenia, na badania poziomu PSA i wywiad lekarski oceniający ryzyko wystąpienia raka gruczołu krokowego. Trzeci etap obejmuje podsumowanie wyników, analizę danych i ocenę skuteczności algorytmu.
– Cieszę się, iż istotny dla całej Europy program będzie realizowany we Wrocławiu. Program PRAISE-U wpisuje się także w cele Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020–2030, która zakłada m.in. wprowadzenie nowych metod badań przesiewowych w kierunku raka prostaty. Polska do tej pory nie miała zorganizowanego programu badań przesiewowych w zakresie raka prostaty – wyjaśnia Adam Maciejczyk, dyrektor DCOPiH.
– Projekt PRAISE-U ma za zadanie stworzenie modelowego systemu, który może być wdrożony nie tylko na poziomie krajowym, ale także w skali Unii Europejskiej. kooperacja z Ministerstwem Zdrowia ma umożliwić wdrożenie programu na szeroką skalę w Polsce – dodaje.
Program ma szanse ruszyć już za cztery lata
Prof. Piotr Rutkowski, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, podkreśla, iż PRAISE-U to projekt, który w najbliższych latach może przynieść korzyści dla całej populacji mężczyzn.
– To jest nowotwór, który pod względem chorobowości występuje najczęściej. Z roku na rok koszty jego leczenia wzrastają niewiarygodnie. Pilotaż oparty na międzynarodowych badaniach jest jak najbardziej słuszną drugą, bo dziś nie ma żadnego dobrego rozwiązania w tym zakresie. Teraz koncepcje, programu PRAJSE-U muszą być sprawdzone w praktyce. jeżeli założenia projektu się potwierdzą, w 2028 roku rozpoczną się rutynowe badania przesiewowe w kierunku tego nowotworu. W raku gruczołu krokowego należy skoncentrować się na grupach ryzyka i adekwatnym podejściu do istotnych przypadków klinicznych – dodaje prof. Rutkowski.
– W ramach projektu DCOPiH będzie jedynym centrum pilotażowym w Polsce i największym w Europie, rekrutując około 3,5 tys. mężczyzn na Dolnym Śląsku. Testowany algorytm skriningowy ma pozwolić na rozpoznanie maksymalnej liczby istotnych klinicznie nowotworów prostaty, jednocześnie minimalizując wykrywanie zmian niskiego ryzyka, które nie wymagają leczenia. Wyniki projektu posłużą do stworzenia rekomendacji dla Komisji Europejskiej, oczywiście uwzględniając specyfikę każdego kraju członkowskiego – mówi Paweł Zawadzki, zastępca dyrektora ds. rozwoju.
Jak dodaje dr Tupikowski, algorytm będzie oparty nie tylko na ocenie poziomu PSA, ale również na analizie ryzyka progresji nowotworu, uwzględniając aspekty zebranego wywiadu oraz innych istotnych czynników. Dodatkowo, kluczowym elementem będzie analiza wyników badania wieloparametrycznego rezonansu magnetycznego prostaty oraz, jeżeli istnieją wskazania, przeprowadzenie biopsji fuzyjnej gruczołu krokowego – tłumaczy ekspert.
– Warto zaznaczyć, iż specjaliści korzystają z najnowocześniejszych metod diagnostycznych. Oczywiście w tej chwili nie jest możliwe jednoznaczne stwierdzenie, czy opracowany przez nas algorytm będzie ostatecznie najlepszy do przeprowadzania skriningu. Niemniej jednak, mając na uwadze, iż jego celem jest identyfikacja maksymalnej liczby istotnych klinicznie przypadków raka prostaty, które wymagają interwencji leczniczej, jednocześnie minimalizując wykrywanie przypadków o niskim ryzyku, które mogą być jedynie monitorowane, wydaje się, iż to adekwatne podejście. To ogromne wyzwanie, ale jednocześnie szansa na skuteczną walkę z rakiem prostaty, stanowiącym istotny problem zdrowotny, społeczny i finansowy – podkreśla urolog.
***
PRAISE-U (PRostate Cancer Awareness and Initiative for Screening in the European Union) to multidyscyplinarne konsorcjum skupione wokół czołowych europejskich klinicystów i naukowców zajmujących się rakiem prostaty, którego celem jest zmniejszenie śmiertelności spowodowanej tą chorobą.
