W Polsce mamy więc białą plamę, jeżeli chodzi o zbiorcze zaadresowanie problematyki chorób mózgu. Tymczasem populację Polaków z chorobami mózgu w 2019 roku oszacowano na 15 mln osób, przy uwzględnieniu zaledwie 12 wybranych schorzeń – mówi Izabella Dessoulavy-Gładysz, prezeska Mental Power Fundacja dla Zdrowia Mózgu.
– Co było impulsem do utworzenia Fundacji dla Zdrowia Mózgu – Mental Power?
Izabela Dessoulavy-Gładysz – W Fundacji działają osoby, które doświadczyły kryzysu w obszarze zdrowia psychicznego i zderzyły się z różnorodnymi problemami począwszy od diagnostyki, poprzez terapie, odbiór społeczny oraz poczucie izolacji. Wspomniane problemy dotyczą zarówno doświadczeń własnych pacjentów z chorobami neurologicznymi jak SM, depresja, nerwica lękowa czy wypalenie zawodowe, jak i rodziców nastolatków, którzy całą rodziną mierzą się z problemami psychologicznymi i psychiatrycznymi swoich dzieci. Życie w nieustannym pośpiechu i stresie, w napięciach generowanych przez toksyczne relacje w miejscach pracy, choroba bliskich osób – to zgromadzony przez nas osobisty bagaż doświadczeń, który wyzwolił ogromną chęć działania w obszarze społecznym jak i systemowym. Nasze spostrzeżenia wskazują na brak możliwości rozdzielenia związków pomiędzy strukturą i funkcjonowaniem mózgu, a sferą psychiki człowieka. Empirycznie stwierdziliśmy, iż polski system zdrowia definiuje rozdzielnie choroby neurologiczne i psychiczne, a przecież wszystkie one dotyczą mózgu. Działalność organizacji pozarządowych odzwierciedla ten podział, gdyż jest wiele podmiotów skupiających się na poszczególnych jednostkach chorobowych. Wiele organizacji zajmuje się też depresją jako najbardziej nabrzmiałym problemem. Fundacja dla Zdrowia Mózgu – Mental Power ma szansę, współpracując z innymi podmiotami w kraju i za granicą, stworzenia platformy dialogu i zmian systemowych. Finalizujemy procedury członkostwa w European Brain Council oraz Mental Health Europe, a także chcemy dołączyć realizowanej przez EAN strategii „Brain Health Mission”
– Jaka jest zatem definicja zdrowia mózgu?
– Według WHO „Zdrowie mózgu to stan, w którym każda osoba może realizować własne zdolności i optymalizować swoje funkcjonowanie poznawcze, emocjonalne, psychologiczne i behawioralne, aby radzić sobie w sytuacjach życiowych”. Aby to osiągnąć, równie ważne są skuteczne strategie prewencji, wczesnego wykrywania i interwencji, a także inwestycje w badania, innowacyjne metody leczenia i zintegrowane systemy opieki zdrowotnej.
Europejska Akademia Neurologii (EAN) podkreśla znaczenie holistycznego podejścia do mózgu ( w tym mieści się zdrowie psychiczne) oraz potrzeb ludzi, pacjentów oraz ich opiekunów i rodzin. EAN już dwa lata temu ogłosiła nową inicjatywę: Brain Health Mission, w ramach której realizowana jest kampania pod hasłem: One brain. One Life. One Mission. Głównym jej celem jest zapewnienie podstawowego zrozumienia, w jaki sposób udostępnić społeczeństwu optymalne zdrowie mózgu na wszystkich etapach jego życia. Tym tropem chcemy podążać w działaniach Fundacji koncentrując się m.in. na prewencji i edukacji czyli działaniach z obszaru zdrowia publicznego. Nasza misja promuje dobrostan psychiczny, fizyczny i społeczny jako najważniejsze elementy utrzymania zdrowia mózgu.
– Dlaczego zdrowie mózgu jest ważne?
– Zaburzenia mózgu, obejmujące zarówno schorzenia psychiczne, jak i neurologiczne, dotykają miliony ludzi na całym świecie. Zaburzenia te są nie tylko uciążliwe i kosztowne, ale także często zbyt późno diagnozowane lub długo bagatelizowane, co utrudnia dostęp do niezbędnej opieki czy rozpoczęcie leczenia. Różnorodność schorzeń i ich skala statystyczna jest zatrważająca. WHO szacuje, iż choćby miliard ludzi na całym świecie cierpi na schorzenia neurologiczne. 970 milionów osób żyło z zaburzeniami zdrowia psychicznego w 2019 r., przy czym zaburzenia lękowe i depresyjne były najczęstsze. Liczby te są alarmujące szczególnie, iż pochodzą one sprzed pandemii COVID-19, która, jak w tej chwili wiemy doprowadziła do wyższych wskaźników chorób psychicznych, a także powikłań neurologicznych wywołanych przez COVID-19.
W Europie choroby neurologiczne są trzecią najczęstszą przyczyną niepełnosprawności i zgonów, a ich głównymi przyczynami są udar mózgu, demencja i zaburzenia neurodegeneracyjne oraz bóle głowy. W rzeczywistości, według WHO i potwierdzonych przez ostatnie badania, co najmniej 1 na 3 osoby w każdym wieku będzie cierpieć na zaburzenia neurologiczne w ciągu swojego życia, a 1 na 4 już teraz walczy z zaburzeniami psychicznymi, co czyni tę liczbę najwyższą spośród wszystkich chorób niezakaźnych. Koszt chorób neurologicznych w Europie wynosi 336 miliardów euro rocznie i stale rośnie.
– Jest coraz gorzej?
– Sytuacja powoli staje się krytyczna szczególnie w starzejących się społeczeństwach europejskich, w tym w Polsce i rosnących stresorach społecznych silnie osłabiających młode pokolenie. Kryzys zdrowia mózgu stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego. WHO oraz Parlament Europejski priorytetowo traktują choroby mózgu w swoich strategiach zdrowia publicznego. W Parlamencie Europejskim powołana została stała podkomisja ds. zdrowia publicznego, której jednym z priorytetów jest właśnie zdrowie mózgu, aktywnie działa również grupa parlamentarna ds. zdrowia mózgu i schorzeń neurologicznych. W czerwcu 2023 Komisja Europejska przyjęła Mental Health Strategy, która kompleksowo adresuje wyzwania związane ze zdrowiem mózgu. Światowa Organizacja Zdrowia buduje w tej chwili nowy zespół ds. zdrowia mózgu, który będzie działał w siedzibie głównej w Genewie.
– Jak wygląda sytuacja w Polsce?
– Zdrowie mózgu postrzegane rozdzielnie jako zdrowie psychiczne lub jako choroby neurologiczne od dawna uznawane było w Polsce za mniej priorytetowe niż zdrowie fizyczne. Po latach zaniedbań i ludzkich tragedii opracowano Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego. Z uwagi na brak realizacji celów oraz ogrom niezaspokojonych potrzeb właśnie doczekał się on kolejnej wersji na lata 2023–2030. O Narodowej Strategii Zdrowia Mózgu nikt nigdy nie słyszał. W Polsce mamy więc białą plamę, jeżeli chodzi o zbiorcze zaadresowanie problematyki chorób mózgu. W 2019 roku przez Instytut Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego wraz z gronem wybitnych psychiatrów i neurologów opracowany został Raport „Brain Plan dla Polski -Strategia dla zdrowia mózgu”, który był pierwszą próbą analizy polskiego modelu opieki nad pacjentem z chorobami mózgu pod kątem społecznym, prawnym i ekonomicznym. Według tej analizy populację Polaków z chorobami mózgu oszacowano na 15 mln osób, przy uwzględnieniu zaledwie 12 wybranych schorzeń. Jednak już teraz choroby mózgu kosztują więcej niż łącznie choroby kardiologiczne, onkologiczne i cukrzyca. Brain Plan miał szansę stać się kamieniem milowym dla opracowania narodowej strategii zdrowia mózgu szczególnie, iż czołowi polscy eksperci byli jego współautorami.
Od 2019 roku nie wydarzyło się jednak nic w zakresie wdrożenia niezbędnych zmian w sposób systemowy adresujących wyzwania dotyczące chorób mózgu. przez cały czas psychiatria i neurologia traktowane są rozdzielnie, działania i nakłady NPZ nie odzwierciedlają priotytetyzacji zdrowia mózgu.
– Inne kraje lepiej radzą sobie z tym problemem?
– Są dobre przykłady, które można potraktować jako pewien benchmark – warto wspomnieć o niemieckim, norweskim czy szwedzkim Brain Planie. Najnowszy strategiczny dokument Brain Planu opracowała Szwajcaria, w listopadzie 2023 r. Jak powiedział Claudio Bassetti, wiceprzewodniczący European Brain Council, osiągnięcie konsensusu głównych interesariuszy i opracowanie tego strategicznego dokumentu zajęło w Szwajcarii prawie 5 lat. Ma on na celu ustanowienie zintegrowanego, skoordynowanego, skoncentrowanego na pacjencie i jednocześnie opłacalnego podejścia do zdrowia publicznego w obszarze mózgu oraz promowanie i zapobieganie zaburzeniom mózgu na wszystkich etapach życia obywatela.
– Co powinniśmy zrobić w Polsce, aby poprawić świadomość społeczną na temat zdrowia mózgu, jakie zmiany powinny zostać wprowadzone w systemie opieki zdrowotnej?
– Dobre zdrowie mózgu ma najważniejsze znaczenie dla zmniejszenia dużego i rosnącego obciążenia opieki zdrowotnej związanego z zaburzeniami neurologicznymi i psychiatrycznymi. W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, potrzebujemy zwiększenia świadomości na temat zdrowia mózgu jako całości i zainicjowanie programów profilaktycznych w tych obszarach, w których jest to możliwe. Edukacja w szkołach, kampanie społeczne i dostęp do rzetelnej informacji są kluczowe. Ważne jest zwiększenie dostępu do specjalistycznej opieki neurologicznej i psychiatrycznej. Inwestycje w badania naukowe oraz wspieranie innowacji w leczeniu chorób mózgu to również kroki w stronę poprawy sytuacji w Polsce. Wszystkie te działania trzeba spiąć klamrą Narodowej Strategii Zdrowia Mózgu na wzór wcześniej wspominanych, z wieloletnim planem finansowym. To ambitny plan, ale skoro w innych krajach udaje się osiągnąć współpracę wielu środowisk to nie ma powodu, aby nie miałoby to udać się również w Polsce.
– Jakie działania planuje Fundacja dla Zdrowia Mózgu?
– Celem planowanych przez nas projektów jest wsparcie w osiągnięciu dobrostanu psychicznego poprzez holistyczne działania pozwalające na obniżenie poziomu odczuwanego napięcia i lęku, samokontrolę i samoregulację emocji oraz wykształcenie własnego sposobu skutecznego zarządzania stresem i radzenia sobie z wyzwaniami, jakie przynosi życie osobiste i zawodowe. Możemy wiele zrobić zanim dojdzie do napięcia, smutku, rezygnacji i kryzysu, z którym ciężko jest żyć bez terapii i interwencji lekowej.
Chcemy pracować na dwóch ważnych płaszczyznach, opracowując projekt dla uczniów szkół ponadpodstawowych oraz dla firm w ramach ESG. Z działań systemowych zamierzamy zainicjować dyskusję publiczną, włączając ekspertów krajowych i zagranicznych, ukierunkowaną na działania mające na celu identyfikację wyzwań i możliwości stojących Polską w zakresie rozwiązań systemowych w obszarze mózgu. Warto w tym kontekście pamiętać o nadchodzącej prezydencji UE. Oczywiste jest, iż nie możemy już sobie pozwolić na łagodne traktowanie agendy zdrowia mózgu, która wyraźnie wybrzmiewa w kierunkach strategicznych zdrowia publicznego UE.
