Powikłanie a błąd medyczny

Czy każde powikłanie operacyjne należy kwalifikować jako błąd medyczny, gdzie kończy się powikłanie pooperacyjne, a zaczyna błąd medyczny? To w „Menedzerze Zdrowia” wyjaśnia radca prawny Mateusz Buczkowski z Kancelarii GRUBE.

W ostatnim czasie drastycznie zwiększa się liczba osób zainteresowanych zainicjowaniem sporów sądowych związanych z leczeniem. Podstawy takiego powództwa nierzadko upatruje się w powikłaniach – a te często w języku powszechnym utożsamiane są z błędem medycznym.

Czy stosowanie tych dwóch pojęć zamiennie jest prawidłowe?

Powikłanie medyczne i błąd medyczny w zasadzie są pojęciami zbliżonymi, aczkolwiek ich doniosłość prawna jest diametralnie różna. Bez wątpienia powikłanie medyczne, jak i błąd medyczny należy utożsamiać jako negatywne następstwa powstałe na skutek procesu leczenia. Niemniej jednak proces leczenia nierzadko bywa bardzo skomplikowany, z tych względów czy w każdym negatywnym następstwie procesu leczenia należy upatrywać podstawy do odpowiedzialności podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych?

Odpowiedź na tak postawione pytanie rysuje wyraźną granicę pomiędzy tymi dwoma pojęciami, mianowicie powikłanie nie stanowi zdarzenia stanowiącego o odpowiedzialności prawnej podmiotu wykonującego świadczenia zdrowotne. Natomiast błąd medyczny jak najbardziej stanowi podstawę dochodzenia takich roszczeń, w tym roszczenia odszkodowawczego za powstałą szkodę.

Powyższy podział przez cały czas nie pozwala na wyraźne odseparowanie tych dwóch pojęć od siebie. Z tych też względów uzasadnione wydaje się sięgnięcie do pojęcia aktualnej wiedzy medycznej, które to pozwala na wyraźniejsze zakreślenie granic pomiędzy błędem a powikłaniem medycznym.

Aktualna wiedza medyczna jest pojęciem ustawowym o znaczeniu generalnym, którym określa się poziom ogólnej wiedzy w dziedzinie medycyny. Medycyna jako nauka osiąga kolejne kamienie milowe, tworząc nowe lub udoskonalając istniejące metody leczenia. Postęp wiedzy medycznej pozwala na skuteczniejsze leczenie chorób. Niemniej jednak wiedza medyczna zajmuje się również badaniem ryzyka wpisanego w naturę danej procedury medycznej.

Istoty pojęcia powikłania medycznego należy upatrywać właśnie w ryzyku wpisanym w naturę procedury medycznej. W praktyce oznacza to, iż powikłanie to prawdopodobne negatywne następstwo procesu leczenia, którego powstanie nie jest wynikiem nie zachowania należytej staranności przez lekarza. Z faktu możliwości przewidzenia powstania określonych negatywnych następstw procesu leczenia na zespole medycznym spoczywają konkretne obowiązki, w szczególności należy wyróżnić obowiązek informacyjny poprzedzający obowiązek uzyskania świadomej zgody pacjenta.

Proces leczenia, w szczególności ten, z którym wiąże się przeprowadzenie operacji czy zabiegu, to jest bezpośrednia ingerencja w ciało człowieka, nakłada na lekarza szczególne obowiązki. Przepisy powszechnie obowiązujące nakazują lekarzowi przed wdrożeniem konkretnych metod leczenia uzyskanie świadomej zgody. Świadoma zgoda co do zasady przyjmuje formę dokumentu, w którym wyrażamy zgodę na wdrożenie zaproponowanej metody leczenia. W treści tego dokumentu co do zasady wymieniane są najbardziej prawdopodobne negatywne skutki wdrożonej metody leczenia, to jest powikłania.

Co ważne dla pacjentów, procedura uzyskania świadomej zgody nie powinna przyjmować formy przedstawienia gotowego do podpisu dokumentu pacjentowi, a następnie podpisanie. Proces pozyskania świadomej zgody winien być poprzedzony spotkaniem z lekarzem, w trakcie którego pacjent będzie miał możliwość porozmawiania o przebiegu procesu leczenia, alternatywnych metodach leczenia czy możliwych do przewidzenia powikłaniach oraz ich skutkach. Co do zasady podmioty wykonujące świadczenia zdrowotne w formularzu świadomej zgody wymieniają najczęstsze powikłania. W tym znaczeniu należy wskazać, iż ani formularz świadomej zgody, ani wiedza przekazana przez lekarza przed podjęciem metody leczenia nie musi wskazywać na wszelkie możliwe do przewidzenia powikłania.

Negatywne zdarzenie, które nie zostało przedstawiane pacjentowi jako możliwe powikłanie, przez cały czas może zostać zakwalifikowane jako powikłanie. To, czy negatywne zdarzenie zostanie zakwalifikowane jako powikłanie, zależne jest od aktualnej wiedzy medycznej. Oznacza to, iż zakwalifikowanie negatywnych następstw leczenia jako powikłania nie jest zależne od formalnego wymienienie tego powikłania w dokumencie świadomej zgody czy przekazania takiej wiedzy przez lekarza w trakcie realizacji obowiązku informacyjnego. Lekarz nie ma obowiązku przedstawiania wszelkich możliwych powikłań, w tym tych, które mają bardzo niskie prawdopodobieństwo wystąpienia. Innymi słowy, z samego faktu wystąpienia powikłania, o którym pacjent nie został skutecznie poinformowany, nie można wywodzić podstaw odpowiedzialności.

Błąd medyczny jest pojęciem funkcjonującym obok pojęcia powikłań medycznych, z tą różnicą, iż jest zdarzeniem rodzącym obowiązek naprawienia szkody. Przepisy powszechnie obowiązujące nakładają na lekarzy obowiązek wykonywania zawodu zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością. Innymi słowy, za błąd medyczny należy uznać zawinione działanie albo zaniechanie, które stanowi istotne odstępstwo od dyrektyw, jakimi powinien kierować się lekarz, wykonując zawód. Błąd medyczny charakteryzuje również fakt, iż wystąpienie negatywnego zdarzenia w procesie leczenia nie odpowiada aktualnym wskazaniom wiedzy medycznej.

Jak widać, bez odwołania się do aktualnej wiedzy medycznej nie sposób wyznaczyć wyraźnej granicy pomiędzy błędem a powikłaniem, z tych też względów w procesach dotyczących błędów medycznych niezwykle istotnym dowodem jest dowód z opinii biegłego. Biegły jako osoba konkretnej specjalizacji medycznej ma za zadanie udzielić odpowiedzi na pytanie, czy powstałe negatywne następstwa procesu leczenia należy zakwalifikować jako powikłanie, czy błąd medyczny. Dopiero w sytuacji kwalifikacji zdarzenia jako błąd medyczny po stronie podmiotu powstaje obowiązek naprawienia szkody.

Przypadki, w których negatywne następstwa procesu leczenia można zakwalifikować jako błąd medyczny, bez udziału fachowej opinii, są niezwykle rzadkie. Mowa tutaj o skrajnych przypadkach, a mianowicie – amputacji niewłaściwej kończyny, pomyleniu leku czy pozostawieniu przez zespół medyczny narzędzi chirurgicznych w ciele pacjenta.

Na podstawie powyższego można stwierdzić, iż różnica między powikłaniem a błędem medycznym jest zasadnicza i opiera się na kryterium staranności oraz zgodności postępowania z aktualną wiedzą medyczną. Powikłania to skutki uboczne leczenia, których nie da się całkowicie wyeliminować, choćby przy zachowaniu największego poziomu staranności. Błędy medyczne natomiast są skutkiem działania niezgodnego ze sztuką medyczną.

Tekst radcy prawnego Mateusza Buczkowskiego z Kancelarii GRUBE.