dr Elżbieta Zawistowska, specjalistka chorób wewnętrznych.
Lepiej zapobiegać niż leczyć – przysłowie banalne, ale uwierz, iż prawdziwe. A dodatkowo zapobieganie jest tańsze niż leczenie, więc jeżeli już masz na coś w przyszłości wydać wszystkie swoje oszczędności, to może już lepiej na podróże niż na leki?
Nawet jeżeli czujesz się świetnie, sprawdź, czy przypadkiem w twoim ciele nie czai się granat z opóźnionym zapłonem. choćby jeżeli prowadzisz się zdrowo, to może on czyhać w genach. Bo przecież w każdej rodzinie choroby się zdarzają, w twoim drzewie genealogicznym też pewnie coś by się znalazło.
Jeśli masz samochód albo rower, prawdopodobnie chcąc nie chcąc, jeździsz z nimi od czasu do czasu w przegląd. Zrób to samo ze sobą. Oto lista badań dla osób w wieku 20-0 lat. Przeczytaj, a potem je rób i kolejno odhaczaj. Profilaktyka ma moc!
1. Morfologia krwi
Badanie małej próbki krwi, czyli morfologia, powie wiele na temat stanu twojego organizmu. W wynikach znajdzie się m.in. poziom czerwonych i białych krwinek (leukocytów), tzw. płytek i wskaźników zapalnych. I o ile określenie "wskaźnik zapalny" może kojarzyć ci się z zapaleniem, czyli czymś niebezpiecznym, o tyle "białe i czerwone krwinki" prawdopodobnie brzmią dla ciebie abstrakcyjnie. Już wyjaśniamy, dlaczego to ważne parametry.
– Podwyższone leukocyty (WBC) mogą świadczyć o infekcjach, stanach zapalnych, a choćby białaczce. Za wysokie neutrofile (NEU) najczęściej oznaczają niegroźną infekcję, ale pojawiają się też przy reumatoidalnym zapaleniu stawów – mówi dr Elżbieta Zawistowska. Co jeszcze można wyczytać z twojej morfologii?
– Podwyższone monocyty (MONO) są typowe dla chorób autoimmunologicznych, infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Wysoki poziom krwinek czerwonych (RBC), hemoglobiny i hematokrytu pojawia się przy odwodnieniu lub w chorobach płuc – dodaje lekarka.
Jesteś wegetarianinem lub wegetarianką, a może stosujesz jeszcze bardziej restrykcyjną dietę, czyli wegańską? – Osoby na dietach wegetariańskich i wegańskich często mają niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego. W badaniu krwi widać to w podwyższonym MCV, wskażniku objętości krwinki czerwonej (erytrocytu) – mówi dr Elżbieta Zawistowska. I dodaje, iż podobnie, jak podwyższone parametry, także obniżone wskazują na konkretne problemy:
– Niskie leukocyty (WBC) towarzyszą np. spadkowi odporności, chorobom zakaźnym lub autoimmunologicznym. A limfocyty (LYM) poniżej normy mogą wskazywać na AIDS lub inne zakażenia wirusowe. Spadają też przy chorobach autoimmunologicznych. A niska liczba erytrocytów (RBC) wskazuje na anemię, stany zapalne, krwawienia, niedobory żelaza, czy wspomnianej witaminy B12 i kwasu foliowego – wylicza lekarka.
2. Badanie ogólne moczu
To badanie pozwala ocenić stan zdrowia nerek i całego układu moczowego. Ważne są nie tylko informacje o tym, czy w moczu nie ma bakterii, ale choćby tak pozornie błahe rzeczy, jak jego kolor. Czerwony zwykle pojawia się po zjedzeniu buraków czy jagód. Jednak gdy powodem koloru twoich sików nie jest dieta, może to świadczyć o tym, iż znajduje się w nich krew.
A co z bardzo jasnym, niemal bezbarwnym moczem? Najczęściej świadczy to o tym, iż wypiłeś czy wypiłaś za dużo płynów i mocz jest bardzo rozcieńczony.
Z kolei brązowa barwa może wskazywać na obecność hemoglobiny lub mioglobiny w moczu, a intensywnie żółty kolor na obecność bilirubiny i urobilinogenu, a więc na chorą wątrobę. Ale jeżeli chodzi o ten narząd, najlepiej jego kondycję pokażą inne badania. Chodzi o:
3. Próby wątrobowe (ALT, AST)
Skrót ALT i AST pochodzi od nazw dwóch enzymów: aminotransferazy alaninowej (ALT) i aminotransferazy asparaginianowej (AST). Oba są markerami uszkodzenia komórek wątroby. Ich wysokość pozwalają ocenić stan wątroby i wykryć nieprawidłowości. Wskazaniem do zrobienia prób wątrobowych są niepokojące objawy (nudności, bóle brzucha, zażółcenie skóry lub oczu, świąd skóry, osłabienie, utrata apetytu) lub zażywanie leków, które mogą obciążać wątrobę.
To mogą być np. retinoidy, które są stosowane w leczeniu trądziku. Nie bój się ich, bo krótko stosowane nie powinny zaszkodzić wątrobie, za to potrafią błyskawicznie rozprawić się z trądzkiem i zapobiec bliznom, które mogą zostać ci po nim na całe życie. A tak się często dzieje, jeżeli zamiast iść do dermatologa, próbujemy "leczyć" trądzki kosmetykami, choćby tymi najdroższymi i z apteki.
4. Ciśnienie krwi
Nie musisz mierzyć go codziennie, jak wielu emerytów. jeżeli masz je w normie, wystarczy kontrolować je raz na rok. Tak dowiesz się, czy przypadkiem nie masz nadciśnienia lub niedociśnienia. Szczególnie groźne jest to pierwsze. Nadciśnienie zwiększa ryzyko chorób serca, nerek, a choćby oczu. Nazywane jest cichym zabójcą, bo latami potrafi nie dawać objawów. Dlatego tak ważne jest to, by je kontrolować zawczasu.
– Dobra wiadomość jest taka, iż prowadząc zdrowy styl życia, można utrzymać ciśnienie krwi w ryzach – pociesza dr Elżbieta Zawistowska.
5. Lipidogram
Badanie stężenia cholesterolu i trójglicerydów pozwala ocenić ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
– Podwyższone stężenie cholesterolu, podobnie, jak nadciśnienie w początkowej fazie, nie boli – mówi dr Elżbieta Zawistowska.
– Gdy cholesterol całkowity jest powyżej 190 mg/dl lub "zły" cholesterol LDL powyżej 115 mg/dl, rozpoznajemy hipercholesterolemię. Zbyt duże stężenie we krwi powoduje tworzenie blaszki miażdżycowej i zwężanie światła naczyń krwionośnych. Im wyższe stężenie cholesterolu, tym szybciej postępuje miażdżyca i choroby sercowo-naczyniowe – dodaje lekarka.
Udar, po którym wielu ludzi umiera, albo nigdy nie dochodzi do pełnej sprawności, bywa właśnie efektem oderwania się blaszki miażdżycowej, która wędrując z krwią, zatkała tętnicę doprowadzającą krew do mózgu.
Kiedy i jak często robić lipidogram? Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) zaleca zrobienie go pierwszy raz jeszcze przed okresem dojrzewania, a następnie około 17-21 roku życia. I jeżeli wyniki są dobre, to później już tylko co pięć lat.
6. Poziom glukozy we krwi
Pomiar stężenia cukru we krwi pozwala na wczesne wykrycie cukrzycy lub stanu przedcukrzycowego. Ta choroba też nie boli i długo nie daje objawów. A możesz nie wiedzieć o tym, iż twój organizm nie wytwarza wystarczająco dużo insuliny i we krwi gromadzi się cukier, co może prowadzić do uszkodzeń narządów wewnętrznych.
– Cukrzycę typu 2 coraz częściej diagnozuje się u młodych ludzi, bo lawinowo przybywa osób otyłych i z nadwagą, prowadzących siedzący tryb życia – mówi dr Elżbieta Zawistowska. Bo w przeciwieństwie do cukrzycy typu 1, którą można mieć od urodzenia, tej drugiej zwykle nabawiamy się na własne życzenie po latach niezdrowego trybu życia.
7. TSH
Na niedoczynność lub nadczynność tarczycy wskazuje poziom hormonu tyreotropowego. Wynik poniżej lub powyżej normy zwykle jest potwierdzeniem tego, co już i tak manifestowało się różnymi objawami.
– U młodych kobiet niedoczynność tarczycy może skutkować m.in. zmęczeniem, problemami z koncentracją, przyrostem masy ciała, suchością skóry, wypadaniem włosów oraz zaburzeniami miesiączkowania – wylicza dr Elżbieta Zawistowska.
– Jedną z najczęstszych przyczyn niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto (przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy), która powoli niszczy tarczycę i prowadząc do zmniejszenia produkcji hormonów – dodaje.
Objawów niedoczynności tarczycy, jak widzisz, jest naprawdę sporo. Choć oczywiście problem z koncentracją, czy nieregularne miesiączki nie muszą od razu oznaczać Hashimoto. Bo może to "tylko" stres. Jednak warto szukać przyczyny problemów, by móc skutecznie się ich pozbyć.
8. Witamina D
Ta witamina wpływa na tak wiele funkcji organizmu, iż nazywa się ją choćby hormonem witaminowym. Tak naprawdę witaminę D tworzą dwa związki – cholekalcyferol i ergokalcyferol, które aktywują się najpierw w wątrobie, a potem w nerkach. A enzymy, które za to odpowiadają, znajdują się m.in. w układzie nerwowym, trzustce, wątrobie, nerkach, kościach, tkance tłuszczowej.
Choć niedobór witaminy D ma ponad 90 procent dorosłych Polaków (wyjątkiem są robotnicy budowlani, którzy latem pracują na dworze i to bez koszulek), zanim zaczniesz ją suplementować, na wszelki wypadek zbadaj jej poziom. Bo nadmiar witaminy D może być toksyczny.
– Rekomendowane dawki witaminy D3 dla zdrowych dorosłych w wieku 19-65 lat to 1000–2000 j.m./dobę (25–50 g/dobę), przyjmowane przez cały rok – mówi dr Elżbieta Zawistowska.
9. Test na WZW C
Wirus HCV, czyli wirusowego zapalenia wątroby typu C nie daje żadnych objawów przez wiele lat. Po cichu niszczy komórki wątroby, powodując po latach jej marskość lub choćby nowotwór. HCV wnika poprzez uszkodzoną skórę lub błony śluzowe z krwią osoby zakażonej, np. podczas wykonywania zabiegów medycznych, zabiegów tatuażu czy kolczykowania, także w trakcie kontaktów intymnych. A w czasie porodu przenosi się z matki na dziecko. Nie chowaj głowy w piasek, bo jeżeli choćby masz zakażenie, przyjmując zawczasu odpowiednie leki, nie doprowadzisz się do rozwoju marskości i raka wątroby.
10. Test na HIV
Zawsze warto sprawdzić, czy nie mamy HIV, bo to mit, iż wirus, który wywołuje AIDS to problem jedynie osób, które mają na koncie ryzykowne kontakty sek*ualne, albo są uzależnione od narkotyków podawanych dożylnie i nie używają jednorazowych igieł do strzykawek.
W Polsce każdego roku wykrywanych jest kilkaset zakażeń HIV, czyli codziennie 2-3 osoby dowiadują się o zakażeniu. To tylko wierzchołek góry lodowej, bo większość osób nie wie o swoim zakażeniu i nieświadomie przenosi je na swoje partnerki czy partnerów w trakcie kontaktów intymnych.
Podobnie, jak w przypadku wirusa HCV, także wirus HIV przenosi się z matki na dziecko w trakcie porodu. Ale wystarczy zakończyć poród cesarskim cięciem i podać noworodkowi odpowiednie leki, a wtedy do zakażenia nie dojdzie.
Twoi rodzice na pewno pamiętają Freddiego Mercury, wokalistę zespołu Queen, a ty prawdopodobnie widziałeś "Bohemian Rhapsody", w którym wcielał się w niego Rami Malek. Freddy Mercury zmarł na AIDS, gdyby to było dziś, mógłby żyć. Bo ta choroba przestała być wyrokiem. jeżeli wie się o zakażeniu HIV zawczasu, trzeba po prostu przyjmować leki antyretrowirusowe.
A choćby mając partnera czy partnerkę z HIV, można pozostać zdrowym, wystarczy tylko wiedzieć o zakażeniu przed pierwszym kontaktem intymnym i przyjąć prewencyjnie odpowiednie leki.
Badania w kierunku HIV darmowe i możesz zrobić je anonimowo ,w wielu miejscach w Polsce. Pod tym linkiem znajdziesz ich listę i wszystkie ważne informacje.
11. Test na HPV
Wirus HPV, czyli brodawczaka ludzkiego jest bardzo groźny. Jego wysokoonkogenne typy są główną przyczyną raka szyjki macicy u kobiet. A u mężczyzn mogą doprowadzić do nowotworu prącia. Na tym nie koniec – u obu płci zakażenie HPV odpowiada za zachorowania na nowotwór gardła, przełyku, krtani, które nazywane są ogólnie "nowotworami głowy i szyi". A także za raka odbytu.
Zakażenie wirusem zwykle nie daje objawów, więc by mieć pewność, iż nic ci nie grozi, zrób test molekularny DNA HPV. Wykrywa zakażenie i wskazuje typ wirusa, co pozwala określić predyspozycje do zachorowania na raka. Statystycznie najwięcej zakażeń HPV jest w grupie wiekowej 19-25, więc właśnie wtedy najlepiej zrobić pierwsze badanie w kierunku HPV.
Ale choćby jeżeli test wyjdzie dodatni, nie traktuj tego jak wyroku. Jest duża szansa, iż twój organizm w ciągu dwóch lat pozbędzie się wirusa, jeżeli masz sprawny układ odpornościowy. A najlepiej się zaszczep, choćby w trakcie zakażenia, bo jego przechorowanie nie uodparnia, więc możesz złapać HPV kolejny raz.
Uwaga! Pamiętaj, iż chorób przenoszonych drogą płciową jest o wiele więcej. I iż drogą zakażenia nie jest jedynie tradycyjne stosunek, ale także kontakty oralne i analne. A choćby przez tradycyjny pocałunek w usta można zarazić się nie tylko anginą, ale np. także rzeżączką, jeżeli ktoś uprawiał wcześniej tzw. miłość francuską z zakażoną osobą.
Nawet jeżeli stosujesz zabezpieczenie w postaci preze*watyw, to pamiętaj, iż choć bardzo zmniejszają ryzyko zakażenia, nie chronią cię w 100 procentach, tak jak wierność (pod warunkiem iż dochowuje jej też druga strona).
Jeśli planujesz związek z nowym partnerem czy partnerką, zrób wcześniej w laboratorium badania w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową i poproś drugą osobę o rewanż. Wiele laboratoriów oferuje wszystkie w jednym pakiecie. Jest w nim nie tylko test na HIV, HPV, ale m.in. na rzeżączkę, kiłę, chlamydie. Wyniki badań, które pokażą, iż każde z was jest "czyste" to najlepszy prezent, jaki możecie dać sobie na start związku. Prezent ratujący życie.
Poniżej dwa badania – jedno dla kobiet i jedno dla mężczyzn. Przeczytaj na temat obu, jeżeli jesteś kobietą lub mężczyzną w trakcie, lub po tranzycji, albo gdy dopiero ją planujesz.
12. USG piersi
USG piersi staraj się robić co dwa lata, a samobadanie piersi raz w miesiącu, dwa dni po zakończeniu miesiączki. Najlepiej pod prysznicem, bo na namydlonej skórze łatwiej wyczuć zmiany.
– Mutacje genetyczne lub obciążenie rodzinne predysponują do większego ryzyka raka piersi. jeżeli twoja mama, babcia albo siostra chorowały na raka piersi, powiedz o tym lekarzowi pierwszego kontaktu. Możesz zostać włączona do specjalnego programu profilaktycznego. Będziesz miała darmowe USG i rezonans magnetyczny co pół roku, a także trafisz pod stałą opiekę onkologa i poradni genetycznej – mówi dr Elżbieta Zawistowska.
Uwaga! Rak piersi (w terminologii: rak sutka) zdarza się, choć oczywiście rzadko, także u mężczyzn.
13. Cytologia
Jeśli jesteś kobietą, pamiętaj, iż choćby szczepienie przeciwko HPV nie zwalnia cię z robienia cytologii raz na trzy lata (chyba iż lekarz zaleci częściej). To obowiązkowa profilaktyka, bo rak szyjki macicy może rozwinąć się także z innej przyczyny niż zakażenie wirusem HPV.
Najlepsza jest cytologia LBC (Liquid Based Cytology), czyli cytologia na podłożu płynnym. Komórki pobrane z szyjki macicy podczas badania ginekologicznego umieszcza się w specjalnym płynie, a nie bezpośrednio na szkiełku. To zwiększa czułość badania w porównaniu z tradycyjną cytologią, co przekłada się na lepszą wykrywalność podejrzanych zmian. Pobranie cytologii jest bezbolesne.
Zrób to badanie choćby jeżeli nigdy jeszcze nie współżyłaś. I po prostu powiedz o tym położnej (najczęściej to one pobierają wymaz), lub lekarzowi przed badaniem, by mogli przeprowadzić je z jeszcze większą delikatnością.
13. Samobadanie jąder
Samobadanie jąder wykonywane raz w miesiącu pomaga wykryć zgrubienia, guzki, powiększenie jednego z jąder. W razie podejrzeń należy natychmiast iść do lekarza urologa. Liczy się czas. Rak jądra to najczęstsza przyczyna śmierci młodych mężczyzn w wieku 20-35 lat.
W ciągu ostatnich trzech dekad zachorowalność wzrosła ponad trzykrotnie. Ryzyko gwałtownie rośnie po 15. roku życia i osiąga szczyt właśnie koło trzydziestki. Nie bój się, ale nie zwlekaj, bo tylko wcześnie wykryty rak jądra jest wyleczalny.
PS
I to było na tyle. Na razie. O badaniu prostaty, mammografii lub rezonansie piersi i kolonoskopii też wam przypomnimy. Ale dopiero za dobrych parę lat! No, chyba, iż coś cię niepokoi was już teraz, to wybierzcie się do lekarza jak najszybciej. I nie, nie mamy na myśli dr Google, ale tego w realu.
![Ponad 17.000 zł bonu na zasiedlenie dla wszystkich, kto przeprowadza się w związku z nową pracą. Jakie są warunki? [SONDA]](https://static.zpleszewa.pl/jarocinska/articles/image/b4fa06e9-d690-477d-9901-f2e8dded281f)
