„Irygacja ran i przetok, wbrew pozorom, nie jest zabiegiem prostym i oczywistym i nie każdy potrafi wykonać go prawidłowo” – powiedziała w rozmowie z ForumLeczeniaRan.pl dr n. med. i n. o zdr. Elżbieta Szkiler, pielęgniarka, ekspertka w dziedzinie leczenia ran. Specjalistka wskazała, jak prawidłowo przeprowadzić płukanie ran i przetok, a także na co zwrócić uwagę i jakich błędów nie popełniać.
Irygacja ran i przetok to istotny element leczenia, mający na celu oczyszczenie obszaru zanieczyszczonego, usunięcie martwych tkanek oraz zmniejszenie liczby drobnoustrojów. Proces ten polega na przepłukiwaniu rany lub przetoki odpowiednimi roztworami, takimi jak sól fizjologiczna, roztwory antyseptyczne czy specjalistyczne płyny o działaniu przeciwdrobnoustrojowym. Regularna irygacja wspomaga proces gojenia, redukuje ryzyko zakażeń oraz poprawia komfort pacjenta. Technikę tę stosuje się zarówno w warunkach szpitalnych, jak i w opiece domowej, zawsze przestrzegając zasad aseptyki i indywidualnego podejścia do pacjenta.
Karolina Rybkowska, ForumLeczeniaRan.pl: Kiedy należy wykonywać irygację ran?
Dr n. med. i n. o zdr. Elżbieta SzkilerDr Elżbieta Szkiler: – Zabieg powinien być stosowany we wszystkich rodzajach ran, zarówno płytkich, jak i głębokich, a także przetokach o znanym dnie. Wyjątkiem są rany chirurgiczne penetrujące do jam ciała (jeżeli rana przekracza powięź głęboką).
Zabieg powinien być stosowany także w leczeniu przetok okołoodbytniczych (przetoki pilonidalne) i wszelakich ropniach oraz czyrakach. Zabieg płukania zawsze powinien poprzedzać i kończyć zabieg oczyszczania/debridementu rany, bez względu na jej etiologię, głębokość i stan. Musi być wykonany pod adekwatnym ciśnieniem płynu i adekwatną jego ilością.
Jakie są przeciwwskazania do przeprowadzenia zabiegu płukania ran i przetok?
– Przeciwwskazaniem do irygacji ran jest obecność przetok w łożysku rany, penetrujących do tkanek głębokich i o nieznanym dnie, a także rany bez utrzymanego drenażu. Ponadto należy zachować daleko idącą ostrożność, ponieważ drobnoustroje i zanieczyszczenia z łożyska podczas irygacji mogą zostać wprowadzone do tkanek głębokich. Należy również pamiętać, iż przetoki, szczególnie okołoodbytnicze, często skrywają kolejne zbiorniki z płynem i kolejne przetoki za pierwszą widoczną na początku leczenia.
Kto może wykonać płukanie rany?
– Zabieg może wykonać wyłącznie przeszkolona osoba, w tym również rodzina pacjenta, o ile ten pozostaje w samoopiece.
W jaki sposób należy przeprowadzać irygację ran i przetok?
– W ranach przewlekłych należy zastosować 50-100 ml płynu na każdy centymetr długości rany na jeden zabieg. Zabieg wykonuje się pod ciśnieniem 4 psi (ok 206mmHg) do 15 psi (ok 776mmHg), (psi – funt/cal2), natomiast przelicznika tego nie stosujemy do przetok, ponieważ są one często cienkie, a zużycie płynu zależy od ilości wydzieliny i jej rodzaju.
Przetoki należy płukać albo jałowym płynem do infuzji (rekomendowany jest płyn Ringera) albo słabym podchlorynem aż do momentu uzyskania przejrzystego czystego płynu, wypływającego z rany. Przy cienkich przetokach jest to niezwykle trudne i wymaga doświadczenia. Jednak przy skutecznym płukaniu po kilku zabiegach przetoka się poszerza, a jest to spowodowane zlikwidowaniem stanu zapalnego i obrzęku w tkankach. o ile za przetoką znajduje się kolejny zbiornik z płynem – co często występuje w przetokach okołoodbytniczych – to po kilku dniach skutecznego płukania i zlikwidowaniu obrzęku tkanek zbiornik otwiera się i znów jest obecny toksyczny płyn, a czasem wydzielina ropna. Do przetoki, ale o zbadanym i pewnym dnie, można założyć po płukaniu rany podchloryn w żelu i/lub:
- opatrunek siatkowy – z miodem medycznym (Manuka ID, Manuka IDmax, L-Metrisan tulle, L-Mesitran Net),
- srebrem nanokrystalicznym( Acticoat),
- z PVP-I (Inadine),
- z DAAC (Sorbact),
- bez substancji przeciwdrobnoustrojowej, ale wybierać należy te wykonane z tkanin (Adaptic– wiskoza, Atrauman– tiul, Lomatuell H – tiul, Lomatuell Pro – tiul,) lub silikonu (Askina SilNet, Atraumann Silikone, Duratouch, Mepitel, Mepitel One, NA Ultra, Silflex).
Jak przygotować się do zabiegu irygacji ran i przetok?
Aby zabieg płukania ran wykonać prawidłowo należy zabezpieczyć się w:
- właściwą ilość 2 rodzajów płynu – obojętnego o temperaturze pokojowej, np. sól fizjologiczna, woda do iniekcji, płyn Ringera lub inny płyn do infuzji. Może być choćby glukoza 5%, ale tylko u chorego bez cukrzycy. Drugi niezbędny płyn to albo antyseptyk z PHMB (do ran niepełnej grubości tkanki bez przetok z utrzymanym drenażem) albo stężony podchloryn (do ran pełnej grubości tkanki bez przetok; Aqvitox D-300ppm, Asporox-600ppm, Lavanox-600ppm, ActiMaris/NaOCl-1340ppm) lub słabo stężony podchloryn (do ran z przetoką, jam ciała, oka, ucha i OUN; Mikrodacyn – 40ppm, Granudacyn – 50ppm, Hydrocyn – 30ppm). Do każdego rodzaju rany, zawsze utrzymując bezpieczeństwo pacjenta, można zastosować Granusept, czyli czysty kwas podchlorawy (HOCl) – 160ppm. Do wstępnego oczyszczenia rany niezakażonej bez przetoki można zastosować wodę zdatną do picia;
- odpowiedniej wielkości strzykawkę;
- właściwy do wybranego ciśnienia i strzykawki wenfoln albo cienki silikonowy cewnik do karmienia niemowląt (jest kilka rozmiarów/średnic zakończonych kolorową nasadką), który można założyć na strzykawkę. Dla tych samych rozmiarów kolory nasadki igieł do iniekcji i wenflonów są takie same.
Aby uzyskać adekwatne, wybrane ciśnienie płynu należy przygotować dla:
- 4 psi – strzykawka 35 ml + wenfoln (nr 25) o średnicy 0,5/pomarańczowy,
- 6 psi – strzykawka 35ml + wenfoln (nr 21) o średnicy 0,8/ciemnozielony,
- 8 psi – strzykawka 35ml + wenfoln (nr 19) o średnicy 1,1/kremowy,
- 12 psi- strzykawka 20 ml + wenfoln (nr 18) o średnicy 1,2/różowy,
- 13 psi – strzykawka 12ml + wenfoln (nr22) o średnicy 0,7/czarny,
Średnica dostępnych najcieńszych cewników do karmienia niemowląt:
- czerwony – średnica 1,35 (CH4),
- szary – średnica 1,7 (CH5),
- jasnozielony – średnica 2 (CH6),
- fioletowy – średnica 2,3 (CH7),
- niebieski – średnica 2,7 (CH8),
- czarny – średnica 3 (CH10).
Średnica wenflonu lub cewnika zawsze musi być mniejsza niż średnica przetoki. Najniższe możliwe ciśnienie płynu należy wybrać do płukania cienkich przetok, do ran bez przetok pokrytych martwicą i biofilmem, najwyższe możliwe. Niskie ciśnienie płynu stosujemy w przypadku ran czystych. Cewnik stosujemy do wypłukania zalegającej wydzieliny i lub zastosowanych wcześniej preparatów (żel, miód medyczny) i resztek opatrunku. Cewnik nie nadaje się do cienkich przetok.
Jakich błędów nie należy popełniać przy płukaniu przetok i ran?
– Niedopuszczalne jest zakładanie do przetok pociętych rękawic lateksowych, ale niestety często jest to stosowane. Nie należy również stosować opatrunków bawełnianych, które pęcznieją i przywierają do ran, a także opatrunków z karboksymetylocelulozy, która pęcznieje – oba rodzaje opatrunków mogą spowodować uszkodzenie i rozwój odleżyn w przetoce.
Piśmiennictwo:
Bellingeri A.,; Falciani F., Traspedini P., Moscatelli A., Russo A., Tino G., Chiari P., Peghetti A. Effect of a wound cleansing solution on wound bed preparation and inflammation in chronic wounds: a single-blind RCT . Journal of Wound Care .March 2016:25(3)
Sibbald R.G., Orsted H.L., Coutts P.M., Keast D.H. Best Practice Recommendations forPreparing the Wound Bed: Update 2006 Wound Care Canada Volume 4, Number 1, 2006 https://www.medline.com/skin-health/advanced-wound-care/dimes/
Swanson T., Ousey K.,Haesler E. et al. International Consensus Update 2022. International Wound Infection Institute (IWII) Wound Infection in Clinical Practice. Wounds International. 2022.
