Personel apteczny odgrywa istotną rolę w zapobieganiu półpaścowi i jego powikłaniom

mgr.farm 16 godzin temu

Co to jest półpasiec?

Półpasiec to choroba wynikająca z reaktywacji wirusa ospy wietrznej i półpaśca (VZV ang. Varicella Zoster Virus). Zwykle rozpoczyna się bólem, pieczeniem lub swędzeniem skóry, a dopiero potem pojawia się charakterystyczna wysypka w obrębie jednego dermatomu (obszaru skóry unerwionego przez jeden nerw rdzeniowy). Półpasiec trwa ok. 2–4 tygodnie, ale u starszych i przewlekle chorych pacjentów przebieg może być cięższy i dłuższy.^2,3

Powikłania półpaśca^2-5

Neuralgia popółpaścowa – najczęstsze powikłanie półpaśca, to przewlekły ból neuropatyczny, który może utrzymywać się miesiącami lub latami, dotyczy od 5 do 30% chorych, a ryzyko wzrasta z wiekiem.⁴
Zajęcie oka lub ucha – grozi utratą wzroku lub słuchu.
Depresja, bezsenność, ograniczenie aktywności – efekt przewlekłego bólu i spadku jakości życia.

Dla pacjenta półpasiec to nie tylko choroba skóry, ale realne ryzyko utraty samodzielności.^2,4

Kto jest najbardziej zagrożony półpaścem?^1,5

Na półpasiec może zachorować każdy, kto przeszedł ospę wietrzną. Osoby szczególnie narażone na półpasiec to:

osoby powyżej 50. roku życia,
pacjenci z chorobami przewlekłymi (np.: z cukrzycą, POChP, chorobami serca lub nerek),
osoby z obniżoną odpornością (leczenie immunosupresyjne, przeszczepy, nowotwory, HIV, choroby autoimmunologiczne).

Często są to pacjenci, którzy regularnie odwiedzają aptekę np. w celu zakupu leków na cukrzycę lub nadciśnienie. To doskonała okazja, by poruszyć temat półpaśca i jego profilaktyki.

Lepiej zapobiegać, niż leczyć

Dużo skuteczniejszą strategią niż leczenie infekcji jest jej zapobieganie. Szczególnie iż dysponujemy skuteczną szczepionką przeciwko półpaścowi. Szczepienie przeciw półpaścowi jest zalecane wszystkim dorosłym w wieku powyżej 50 lat oraz osobom dorosłym (≥18 lat) z grup ryzyka, do których zaliczamy osoby z wieloma chorobami przewlekłymi lub obniżoną odpornością.^6,7

Komu przysługuje refundacja szczepionki przeciw półpaścowi i na jakich zasadach?^7,8

Szczepionka przeciw półpaścowi jest refundowana w dwóch wariantach:

50% refundacja – dla osób dorosłych w wieku 18-64 lat z chorobami przewlekłymi lub zaburzeniami odporności, które wymienione są na liście leków refundowanych Ministerstwa Zdrowia,
Bezpłatnie (lista S) – dla osób w wieku 65+ z chorobami przewlekłymi lub zaburzeniami odporności, które wymienione są na liście leków refundowanych Ministerstwa Zdrowia.

Szczepionka może być refundowana, kiedy zostaną spełnione równocześnie dwa warunki: odpowiedni wiek pacjenta + określona choroba przewlekła lub inna wymieniona na liście leków refundowanych Ministerstwa Zdrowia.

Choroby przewlekłe i stany chorobowe uprawniające do refundacji szczepionki przeciw półpaścowi⁸

Choroby przewlekłe

Cukrzyca
Przewlekła choroba płuc
Przewlekła choroba serca
Przewlekła niewydolność nerek

Stany zaburzenia odporności

Jatrogenna immunosupresja
Przeszczep narządu litego
Wrodzony lub nabyty niedobór odporności
Zakażenie wirusem HIV

Choroby nowotworowe

Białaczka
Chłoniak Hodgkina
Szpiczak mnogi
Uogólniona choroba nowotworowa

Choroby autoimmunizacyjne

Łuszczyca
Łuszczycowe zapalenie stawów
Nieswoiste zapalenie jelit
Reumatoidalne zapalenie stawów
Stwardnienie rozsiane
Toczeń układowy
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Każdy pracownik apteki może proaktywnie rekomendować szczepienia^9,10

W trakcie rozmów przy pierwszym stole warto zwrócić szczególną uwagę na pacjentów, którym może przysługiwać refundacja na szczepionkę przeciw półpaścowi. jeżeli uda nam się ocenić, iż pacjent może być uprawniony do całkowitej lub częściowej refundacji tej szczepionki, aktualnie dobrze będzie zalecić mu, by udał się do lekarza po receptę na szczepionkę przeciw półpaścowi, a następnie wrócił do naszej apteki, by się nią zaszczepić.

A o ile pacjentowi nie należy się refundowana szczepionka? Wtedy warto poinformować go, iż wciąż może się zaszczepić przeciwko półpaścowi i nie musi umawiać się do lekarza po receptę. o ile w naszej aptece pracuje magister farmacji uprawniony do wykonywania szczepień, może on takiej osobie wystawić receptę farmaceutyczną ze 100% odpłatnością i jeszcze podczas tej samej wizyty wykonać szczepienie.

Jak rozmawiać z pacjentami?

Najważniejsze przesłanie dla pacjenta: „Półpaścowi można zapobiegać”.

Jak zacząć rozmowę z osobą narażoną na tę chorobę?

„Czy wie Pani/Pan, iż półpasiec może być groźny? To nie tylko wysypka”.
„Czy wie Pan/Pani, iż istnieje szczepionka, która bardzo zmniejsza ryzyko pojawienia się półpaśca?”
„Przy Pana/Pani chorobach warto rozważyć szczepienie”

Każdy, kto pracuje w aptece, ma wpływ na świadomość pacjenta i na jego wybory. To, czy pacjent dowie się o szczepieniu, często zależy właśnie od nas.⁹

Szczepionka Shingrix¹¹

Shingrix to nazwa szczepionki rekombinowanej (inaktywowanej) przeciw półpaścowi, która jest dostępna w Polsce. Zgodnie z Charakterystyką Produktu Leczniczego szczepionka Shingrix jest wskazana do profilaktyki półpaśca oraz neuralgii półpaścowej u:

osób w wieku 50 lat i starszych
osób w wieku 18 lat i starszych, o zwiększonym ryzyku zachorowania na półpasiec.⁹

Shingrix to szczepionka rekombinowana. Nie zawiera żywego wirusa, ale glikoproteinę E (główny antygen wirusa VZV) połączoną z adiuwantem, który wzmacnia odpowiedź immunologiczną. Dzięki temu jest skuteczna także u osób starszych i osób dorosłych z zaburzeniami odporności.^7,11

Skuteczność szczepionki Shingrix¹¹

Badania kliniczne szczepionki Shingrix wykazały że:

skuteczność szczepionki Shingrix wobec półpaśca wynosi >90% u pacjentów w wieku ≥50 lat;
skuteczność szczepionki Shingrix wobec neuralgii popółpaścowej wynosi >90% u pacjentów w wieku ≥50 lat;
skuteczność szczepionki Shingrix utrzymuje się przez okres przynajmniej 11 lat (całkowita skuteczność wobec półpaśca w okresie 11 lat obserwacji u dorosłych w wieku ≥50 lat wyniosła ponad 87%);
skuteczność szczepionki Shingrix potwierdzono także u osób w wieku ≥18 lat z zaburzeniami odporności:
- pacjenci po przeszczepie autologicznych krwiotwórczych komórek macierzystych (aHSCT) – skuteczność 68,2%;
- pacjenci z hematologicznymi nowotworami złośliwymi – skuteczność 87,2%.

Profil bezpieczeństwa szczepionki Shingrix^7,11

Działania niepożądane po podaniu szczepionki są zwykle łagodne/umiarkowane i ustępują w ciągu 1–3 dni. Do najczęstszych objawów niepożądanych obserwowanych po podaniu szczepionki Shingrix należą: ból głowy, objawy żołądkowo-jelitowe (w tym: nudności, wymioty, biegunka i/lub ból brzucha), ból mięśni, reakcje w miejscu wstrzyknięcia (takie jak: ból, zaczerwienienie, obrzęk), uczucie zmęczenia, dreszcze, gorączka.

Poinformuj pacjenta, iż objawy te są przejściowe i świadczą o aktywnej odpowiedzi układu odpornościowego.

Shingrix – schemat szczepienia¹¹

Schemat szczepienia podstawowego składa się z dwóch dawek po 0,5 ml: dawki początkowej oraz drugiej dawki podanej 2 miesiące później. jeżeli jest konieczność zastosowania elastycznego schematu szczepienia, druga dawka może być podana w okresie 2 do 6 miesięcy po podaniu pierwszej dawki.

U osób, u których występuje lub może wystąpić niedobór odporności lub obniżenie odporności związane z chorobą lub stosowaną terapią, i dla których korzystne byłoby zastosowanie skróconego schematu szczepienia, druga dawka szczepionki może być podana w okresie 1 do 2 miesięcy po podaniu pierwszej dawki.

Elastyczność schematu szczepienia ułatwia umawianie terminów szczepień pacjentów.

Szczepionka Shingrix jest przeznaczona wyłącznie do wstrzykiwania domięśniowego, najlepiej w mięsień naramienny.

Podawanie jednoczasowe szczepionki Shingrix z innymi szczepieniami¹¹

Zgodnie z ChPL szczepionka Shingrix w czasie jednej wizyty możne być podana z innymi szczepionkami, w tym z:

szczepionką przeciw grypie (sezonowej, inaktywowana, bez adiuwantu),
szczepionką przeciw pneumokokom (PPV23 lub PCV13),
szczepionką przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (bezkomórkową) o zmniejszonej zawartości antygenów błonicy i krztuśca (dTpa),
szczepionką mRNA przeciw COVID-19,
szczepionką przeciwko RSV (rekombinowaną, z adiuwantem).⁹

Przeciwwskazania i środki ostrożności¹¹

Przeciwwskazaniem do podania szczepionki jest nadwrażliwość na substancje czynne lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Tak jak w przypadku wszystkich szczepionek, podanie szczepionki Shingrix należy odroczyć u pacjentów z ciężką chorobą przebiegającą z gorączką. Występowanie łagodnego zakażenia, na przykład przeziębienia, nie powinno być powodem odroczenia szczepienia.

Q&A na temat szczepionki Shingrix

Czy szczepionka Shingrix wymaga podania kilku dawek?

Odpowiedź: Tak, schemat szczepienia podstawowego składa się z 2 dawek.¹¹

Kiedy mam podać drugą dawkę Shingrix?

Odpowiedź: Druga dawka powinna być podana w okresie 2 do 6 miesięcy po podaniu pierwszej dawki. U osób, u których występuje lub może wystąpić niedobór odporności lub obniżenie odporności związane z chorobą lub stosowaną terapią, i dla których korzystne byłoby zastosowanie skróconego schematu szczepienia, druga dawka szczepionki może być podana w okresie 1 do 2 miesięcy po podaniu pierwszej dawki.¹¹

W jaki mięsień najlepiej podawać szczepionkę?

Odpowiedź: Szczepionkę Shingrix najlepiej podawać w mięsień naramienny.¹¹

Jakie są bezwzględne przeciwskazania do podania Shingrix?

Odpowiedź: Nadwrażliwość na substancje czynne lub na którąkolwiek substancję pomocniczą wchodzącą w skład szczepionki jest przeciwwskazaniem do szczepienia.¹¹

Jak długo po zaszczepieniu pacjenta trzeba go obserwować?

Odpowiedź: Tak jak w przypadku innych szczepień zaleca się obserwację pacjenta przez co najmniej 15 minut po podaniu szczepionki, pod kątem objawów ciężkiej reakcji anafilaktycznej lub omdlenia.¹²

Czy przeziębienie to powód, żeby zrezygnować ze szczepienia?

Odpowiedź: Nie, występowanie łagodnego zakażenia, na przykład przeziębienia, nie powinno być powodem odroczenia szczepienia.¹¹

Czy szczepionka Shingrix może być podawana jednocześnie ze szczepionką przeciw grypie, RSV lub pneumokokom?

Odpowiedź: Tak, jest taka możliwość (szczegółowe zalecenia dotyczące koadministracji zawarte są w ChPL Shingrix).¹¹

Połączyłam składowe szczepionki Shingrix (proszek z zawiesiną) i płyn, który powstał po połączeniu lekko opalizuje. Czy to normalne?

Odpowiedź: Tak, szczepionka po rekonstytucji jest opalizującym płynem, bezbarwnym do lekko brązowawego.¹¹

Czy po rekonstytucji szczepionki Shingrix muszę ją podać pacjentowi od razu?

Odpowiedź: Ze względów mikrobiologicznych, szczepionkę należy zużyć niezwłocznie. jeżeli szczepionka nie zostanie niezwłocznie zużyta, za czas oraz warunki przechowywania przed użyciem odpowiada użytkownik i zwykle czas przechowywania nie powinien być dłuższy niż 6 godzin w temperaturze od 2°C do 8°C.¹¹

Czy szczepionka Shingrix może być podana osobie która chorowała na półpasiec?

Przebycie półpaśca nie chroni przed kolejnym zachorowaniem, przeciwnie wskazuje na skłonność do jego wystąpienia. Oszacowano, iż ryzyko nawrotu półpaśca w ciągu 10 lat od pierwszego epizodu wynosi około 10%. Dlatego zaleca się szczepienie osobom po przebyciu półpaśca na takich samych zasadach jak populacji ogólnej. Nie należy podawać szczepionki w czasie aktywnego półpaśca, w takiej sytuacji szczepienie odraczamy do czasu ustąpienia ostrych objawów choroby.⁷

Farmaceuto, masz wpływ !

Półpasiec to choroba, której powagę pacjenci uświadamiają sobie zwykle dopiero wtedy, gdy sami zachorują lub zachoruje ktoś z ich bliskiego otoczenia. Ból związany z neuralgią popółpaścową może być bardzo nasilony i prowadzić do znacznego obniżenia jakości życia i zaburzeń funkcjonowania. My, farmaceuci, mamy unikalną szansę temu zapobiec. Rozmowa w aptece może być pierwszym momentem, gdy pacjent usłyszy o półpaścu i możliwości zapobiegania tej chorobie dzięki szczepieniu.

Masz wpływ. Porozmawiaj z pacjentem o półpaścu. Ochroń jego zdrowie.

Pozostało 51% tekstu

Dostęp ograniczony Pełna wersja materiału dostępna jest wyłącznie dla magistrów farmacji po podaniu numeru PWZ.

Odblokuj treść

Bibliografia

CDC. Shingles Facts and Stats. Shingles (Herpes Zoster). April 9, 2025. Accessed August 27, 2025. https://www.cdc.gov/shingles/data-research/index.html
Sampathkumar P, Drage LA, Martin DP. Herpes Zoster (Shingles) and Postherpetic Neuralgia. Mayo Clin Proc. 2009;84(3):274-280. doi:10.4065/84.3.274
CDC. Shingles Symptoms and Complications. Shingles (Herpes Zoster). May 14, 2024. Accessed August 27, 2025. https://www.cdc.gov/shingles/signs-symptoms/index.html
Kawai K i wsp. Systematic review of incidence and complications of herpes zoster: towards a global perspective. BMJ Open. 2014 Jun;4(6):e004833
Kuchar E. Półpasiec – objawy, przyczyny, powikłania, leczenie. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/158210,polpasiec-objawy-przyczyny-powiklania-leczenie
Program Szczepień Ochronnych na rok 2025. https://dziennikmz.mz.gov.pl/DUM_MZ/2024/93/akt.pdf
Kuchar E i wsp. Vaccination against shingles. Recommendations of a group of experts from Polish scientific societies – update 2025. Fam Med Prim Care Rev 2025; 27(3): 360–369, doi: https://doi.org/10.5114/fmpcr.2025.153664.
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 17 września 2025 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na 1 października 2025 r.
Rola farmaceuty w immunizacji osób dorosłych. Stanowisko ekspertów w sprawie szczepień zalecanych w aptekach. https://opzci.pl/wp-content/uploads/2025/05/Szczepienia-White-Paper_WWW-1.pdf Accessed November 06, 2025.
NFZ https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/od-25-sierpnia-2025-roku-wiecej-szczepien-w-aptekach-za-podanie-szczepionki-zaplaci-nfz,8816.html
ChPL Shingrix pl.gsk.com
PTW https://ptwakc.org.pl/wp-content/uploads/2021/01/Instrukcja-do-kwestionariusza.-Zespol-ds-szczepien-26.01.2021.pdf