Ból występuje przy wielu chorobach i przy każdym urazie. Praktycznie każdy z nas kiedyś odczuwał ból. Może mieć on różny charakter, np. ostry, przewlekły, tępy albo palący. Kiedy jednak występuje ból ostry i jak można sobie z nim radzić? Czy przy bólu ostrym należy udać się do lekarza albo wezwać pogotowie?
Charakterystyka bólu ostrego
Ból ostry powstaje najczęściej w wyniku urazu, a może to być uszkodzenie mechaniczne, termiczne albo chemiczne. Może się również pojawić w wyniku uderzenia albo ostrej infekcji. Jest to ból fizjologiczny, przy którym konieczna jest natychmiastowa reakcja oraz szukanie pomocy medycznej.
Do powstawania bólu ostrego dochodzi po podrażnieniu receptorów bodźcem, który ma wysokie natężenie i jest on przekształcany na impuls elektryczno-chemiczny, a następnie przemieszcza się drogą nerwową do rdzenia kręgowego i stamtąd do mózgu. Podczas tej drogi impuls nerwowy napotyka na układy hamujące sygnał bólu, gdzie są produkowane naturalne substancje narkotyczne, np. endorfiny. Wpływają one na receptory opioidowe, które znajdują się w mózgu, rdzeniu kręgowym oraz w tkankach i wpływają na zmniejszenie odczuwania nieprzyjemnych doznań. Dlatego człowiek może czasami znieść ból złamanej kończyny albo silny ból głowy[1].
Ból ostry jest krótkim procesem, który mija w określonym czasie i ma bezpośredni związek z daną chorobą i jego natężeniem. Do najbardziej znanych typów bólu ostrego zalicza się:
- bóle urazowe,
- bóle pooperacyjne,
- bóle pooparzeniowe.
Tak więc ostry ból może pojawić się między innymi przy kamicy nerkowej, rwie kulszowej albo dyskopatii.
Sposoby leczenia bólu ostrego
W zależności od tego, co jest przyczyną bólu ostrego, można zastosować leki przeciwbólowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz środki znieczulające miejscowo, czyli np. plastry i maści lecznicze.
Farmakologiczne metody leczenia tego bólu zostały ujęte przez WHO w formie tzw. drabiny analgetycznej. Jest to algorytm, który określa stosowanie leków przeciwbólowych w zależności od natężenia bólu. To oznacza, iż leczenie przeciwbólowe musi się skupiać na natężeniu oraz na przyczynach występowania bólu.
Leki przeciwbólowe można podzielić na trzy grupy:
- pierwszy stopień – to leki nieopioidowe, czyli niesteroidowe leki przeciwzapalne,
- drugi stopień – są to tzw. słabe opioidy, np. kodeina,
- trzeci stopień – silne opioidy, np. morfina i metadon.
Tak więc leczenie będzie polegało na podawaniu leków, które będą odpowiednie do natężenia bólu. jeżeli ból nie mija po lekach słabszych, to należy podać leki z wyższego stopnia. jeżeli chodzi o leki pierwszego i drugiego stopnia, to wykazują one tzw. efekt pułapowy, czyli dawki tych leków mogą być zwiększane tylko do pewnych granic. Dawka podana powyżej dawki pułapowej nie będzie zwiększała działania przeciwbólowego, a może jeszcze nasilić działania uboczne. Dlatego konieczna będzie zmiana leczenia. Po dojściu do tych dawek pułapowych należy wprowadzić leki wyższego stopnia. Natomiast efekt pułapowy nie występuje przy silnych opioidach i każde zwiększenie dawki powinno również zwiększać efekt przeciwbólowy. Są jeszcze leki uzupełniające, które wykazują działanie przeciwbólowe w niektórych rodzajach bólu albo nasilają działanie analgetyczne opioidów. Można tu wymienić m.in. leki przeciwpadaczkowe i kortykosteroidy[2].
Odczuwanie bólu a wizyta u lekarza
Ból może stanowić objaw innych schorzeń, ale też może być chorobą samą w sobie, o ile zaczyna nabierać charakteru przewlekłego. jeżeli ból jest bardzo intensywny albo pomimo łagodnego charakteru nie mija przez dłuższy czas (jeden albo dwa tygodnie), to wtedy warto skonsultować się z lekarzem, który postawi diagnozę i wdroży odpowiednie leczenie.
Jeśli ból ostry wystąpi nagle i łączy się z innymi niepokojącymi objawami, bądź występuje u noworodka lub osoby słabej, chorującej przewlekle, bądź starszej – niekiedy konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia. Objawami, które sugerują, iż może występować zagrożenie zdrowia i życia i należy dzwonić pod numer alarmowy 112, są m.in.:
- utrata przytomności,
- zaburzenia świadomości,
- drgawki,
- nagły, ostry ból w klatce piersiowej,
- zaburzenia rytmu serca,
- nasilona duszność,
- nagły ostry ból brzucha,
- uporczywe wymioty,
- ostre i nasilone reakcje uczuleniowe,
- agresja spowodowana chorobą psychiczną.
[1] J. Woroń, Dlaczego w bólu ostrym należy rozważyć zastosowanie deksketoprofenu? [w:] „Forum Medycyny Rodzinnej”, 2020, 14(2), s. 19-27.
[2] A. Zimmermann, W. Mędrzycka-Dąbrowska, M. Zagłoba, Prawo pacjenta do leczenia bólu [w:] „Palliat Med Pract”, 2018, 12(1), s. 6-19.
