„Ortopodologia to dziedzina, która łączy specjalistów wielu dziedzin, rozwijając współpracę interdycyplinarną, koncentrującą się na zdrowiu i leczeniu schorzeń stóp. Mając na uwadze szybki rozwój podologii i zaawansowane prace nad zawodem podiatry, podobnie jak w krajach zachodnich znacznie rozwiniętych w tym obszarze, w Polsce powstanie suwerenna specjalizacja ortopodologii” – o roli ortopodologii w leczeniu ran rozmawiamy z dr Aleksandrą Bitenc-Jasiejko.
Dr n. o zdr. inż. Aleksandra Bitenc-Jasiejko, pracownik naukowy Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego oraz nauczyciel szkoły eduPODOLOGIA.pl, jest autorką publikacji naukowych, współautor podręczników dla podologów i kadr pielęgniarskich, wytycznych z obszaru prewencji chorób stóp oraz programów kształcenia kadr medycznych z obszaru diagnostyki posturalnej. Autorka i koordynator populacyjnych programów badań postawy osób w różnym wieku, ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki i terapii chorób stóp, kończyn dolnych.
Joanna Jaroszewska. ForumLeczeniaRan.pl: Czym adekwatnie jest ortopodologia i jakie miejsce zajmuje w leczeniu ran przewlekłych? Chcielibyśmy, aby nasi czytelnicy zrozumieli, czym różni się ortopodologia od klasycznej podologii i w jaki sposób wpisuje się w interdyscyplinarne podejście do leczenia ran.
Dr Aleksandra Bitenc-Jasiejko: – Ortopodologia to specjalistyczna dziedzina ściśle powiązana z podologią, a w szczególności z podiatrią. Ortopodolog to specjalista zajmujący się szczegółową diagnostyką stóp pod kątem ich budowy, funkcji oraz biomechanicznych powiązań stóp z postawą ciała. Obejmuje wykrywanie m.in. wad, dysfunkcji i zmian przeciążeniowych – w tym również powikłanych, takich jak rany przeciążeniowe, złamania zmęczeniowe czy deformacje wtórne. W wielu krajach ortopodologia zajmuje się także projektowaniem i doborem indywidualnych odciążeń, wkładek ortopedycznych oraz specjalistycznego obuwia. W krajach o dobrze rozwiniętym systemie kształcenia podiatrycznego – takich jak np. Hiszpania czy Meksyk – ortopodologia stanowi wyodrębnioną specjalizację w ramach studiów licencjackich z podologii. Kompetencje ortopodologa obejmują pełny zakres działań podologa, poszerzony o obszary ortopedii stopy, jak np. zaawansowaną diagnostykę funkcjonalną, projektowanie indywidualnego zaopatrzenia ortopedycznego (takiego jak wkładki, ortezy, elementy korekcyjne), a także prowadzenie profilaktyki, rehabilitacji i leczenia stóp. W praktyce ortopodolog staje się ogniwem łączącym podologię, ortopedię, chirurgię, angiologię, fizjoterapię i wiele innych dziedzin zajmujących się szeroko rozumianą profilaktyką i leczeniem stóp. Dotyczy to zarówno wad, dysfunkcji, problemów powstających w przebiegu chorób rozwojowych i ogólnoustrojowych, jak np. w przebiegu cukrzycy, RZS, osteoporozy i lub urazów. Szczególnie ważnym aspektem terapii ortopodologicznej jest profilaktyka i leczenie ran przeciążeniowych, w szczególności powstających w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej.
W Polsce ortopodologia nie funkcjonuje jeszcze jako samodzielna specjalizacja, ale stanowi subdziedzinę praktykowaną przez przedstawicieli różnych zawodów medycznych, zgodnie z ich kwalifikacjami i kompetencjami. Procedury ortopodologiczne, takie jak szeroko rozumiana diagnostyka stóp oraz dobór zaopatrzenia ortopedycznego realizują m.in. fizjoterapeuci, lekarze ortopedzi, chirurdzy i specjaliści leczenia ran przeciążeniowych w obrębie stóp oraz technicy ortopedzi.
Zawód podologa, mimo tego, iż powstał stosunkowo niedawno w Polsce, obejmuje m.in. szereg procedur terapii przeciążeniowych zmian hiperkeratotycznych i zaburzeń wzrostu paznokci. Podstawa programowa kształcenia podologa obejmuje również pewien zakres kompetencji ortopodologicznych, m.in. diagnostykę stóp osób w różnym wieku, pod kątem budowy, oceny chodu, w rozumieniu rozwojowym oraz w przebiegu chorób ogólnoustrojowych. Podolog to również specjalista wykonujący profesjonalne indywidualne odciążenia oraz wybrane procedury wspomagające rehabilitację stóp. Podkreślić należy istotną rolę podologa w profilaktyce złożonych zmian przeciążeniowych, zwłaszcza ran powstających w obrębie stóp. Dzięki specjalistycznej pielęgnacji podolog wykrywa choćby drobne odciski czy modzele – a ich odpowiednio wczesne usunięcie i odciążenie, zgodnie z wdrożonymi procedurami podologicznymi, postanowi istotny aspekt zapobiegania rozwojowi trudno gojących się ran. Gdy zmiany te pojawiają się w przebiegu wad postawy lub zaburzeń funkcjonalnych stóp, najważniejsze znaczenie ma kooperacja interdyscyplinarna. Podolog, dostrzegając takie zależności, może skierować pacjenta do specjalisty, który zdiagnozuje pierwotną przyczynę problemu i włączy odpowiednie postępowanie – np. rehabilitację czy leczenie ortopedyczne z zastosowaniem indywidualnej wkładki ortopedycznej. To jest właśnie zakres usług ortopodologicznych. Tego rodzaju skoordynowane działanie pozwala na skuteczną prewencję zmian przeciążeniowych i poważnych powikłań w obrębie stóp. Jest to jeden z kluczowych elementów profilaktyki rekomendowanej w wielu krajach, gdzie zaleca się regularne wizyty u podologa, ocenę ryzyka oraz dobór odpowiedniego odciążenia i obuwia. Takie podejście znajduje potwierdzenie m.in. w zaleceniach IWGDF (International Working Group on the Diabetic Foot).
W jakim kierunku, według Pani będzie się rozwijać ortopodologia w kontekście leczenia ran w Polsce? Czy widzi Pani potrzebę systemowego ujęcia ortopodologii np. w ramach zespołów leczenia ran?
– Można by rzec, iż ortopodologia to dziedzina, która łączy specjalistów wielu dziedzin, rozwijając współpracę interdycyplinarną, koncentrującą się na zdrowiu i leczeniu schorzeń stóp. Mając na uwadze szybki rozwój podologii i zaawansowane prace nad zawodem podiatry, podobnie jak w krajach zachodnich znacznie rozwiniętych w tym obszarze, w Polsce powstanie suwerenna specjalizacja ortopodologii. Dzięki wysokim kompetencjom polskich specjalistów oraz adaptacji dobrych praktyk z państw zachodnich, ortopodologia od kilku lat rozwija się w Polsce jako interdyscyplinarna subdziedzina. Aktualnie ortopodologia stanowi dodatkowe kształcenie w ramach kursów, a choćby kształcenia ustawicznego fizjoterapeutów, podologów, techników ortopedów, we współpracy z ortopedami, chirurgami, angiologiami, specjalistami leczenia ran itd. Choć nie funkcjonuje jeszcze jako odrębny zawód czy też specjalizacja, zakres wiedzy i umiejętności w tym obszarze jest szeroko obecny w praktyce wielu profesji, co czyni współpracę interdyscyplinarną nie tylko wartościową, ale wręcz niezbędną w skutecznym leczeniu i profilaktyce dysfunkcji stóp.
W jaki sposób indywidualne zaopatrzenie ortopedyczne (np. wkładki, odciążenia) wpływa na proces gojenia rany? Czy może Pani podać przykłady, jak odpowiednio dobrane odciążenie zmieniło przebieg terapii?
– W przypadku zmian przeciążeniowych, jeżeli główną przyczyną jest wzmożony nacisk – skuteczność terapii w sposób oczywisty opiera się na eliminacji tego czynnika sprawczego. Nacisk może wynikać z wad w budowie stopy, zaburzeń funkcjonalnych lub nieprawidłowej mechaniki chodu. W takiej sytuacji kluczową rolę odgrywa indywidualne zaopatrzenie ortopedyczne, którego celem jest odciążenie miejsca objętego zmianą oraz – jeżeli to możliwe – korekcja pierwotnej wady. Najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest indywidualna wkładka ortopedyczna, zaprojektowana tak, by nie tylko odciążać określone punkty stopy, ale również zawierać elementy korekcyjne poprawiające ustawienie osi kończyny dolnej. Jeszcze lepsze efekty osiąga się, gdy zaopatrzenie ortopedyczne zostaje połączone z procedurami rehabilitacyjnymi, takimi jak kinezyterapia, terapia manualna czy reedukacja wzorca chodu i w konsekwencji terapia tensegracyjna całej postawy. Tego rodzaju podejście nie tylko wspomaga gojenie ran, ale także zapobiega ich nawrotom. W przypadkach bardziej złożonych – jak utrwalone deformacje stóp (np. koalicje kostne, zespoły pourazowe, a także stany po amputacjach) – indywidualna wkładka często musi zostać uzupełniona o specjalistyczne, indywidualnie wykonane obuwie ortopedyczne, które zapewni adekwatne odciążenie i stabilizację całej stopy lub kikuta. Praktyka kliniczna pokazuje, iż u pacjentów z przewlekłymi ranami (np. w przebiegu cukrzycy czy chorób naczyń) wprowadzenie dobrze dobranego odciążenia często zmienia przebieg terapii z przewlekłej w gojącą się – co potwierdzają nie tylko obserwacje specjalistów. Podkreślić należy, iż poza przypadkami w którym wykluczone jest jakiekolwiek obciążenie stopy (jak np. w przebiegu Charco, zapalenia kości i szpiku etc.) szczególnie w przebiegu ZSC, niekiedy konieczne jest zastosowanie zaopatrzenia ortopedycznego unieruchamiającego kończynę dolną, takiego jak TCC (Total Contact Cast), stabilizatorów typu Walker czy innych rozwiązań stabilizujących. To również zakres procedur ortopodologicznych, niemniej jednak w obecnym statusie ortopodologii w Polsce, zakres ten jest w pełni realizowany przez kadry lekarskie lub specjalistów leczenia ran. W konsekwencji, w tego typu przypadkach istotną rolę – zwłaszcza w fazie stabilizacji, po ustąpieniu stanu zapalnego i uzyskaniu pełnego zrostu kostnego – ponownie odgrywają procedury ortopodologiczne.
W zaawansowanych stadiach neuroosteoartropatii często dochodzi do znacznych deformacji stóp, takich jak np. stopa typu rocker-bottom. W celu zapobiegania wtórnym zaburzeniom przeciążeniowym, w tym powstawaniu ran związanych z deformacją i patologicznym rozkładem sił nacisku, konieczne jest wdrożenie indywidualnego zaopatrzenia ortopedyczno-podologicznego. Zaopatrzenie to ma na celu nie tylko ochronę tkanek przed perforacją spowodowaną wystającymi strukturami kostnymi, ale także stabilizację stopy, co jest szczególnie istotne w kontekście zapobiegania złamaniom zmęczeniowym – zwłaszcza w obrębie tzw. stawów rzekomych, powstałych wtórnie w wyniku procesu przebudowy i patologicznego zrastania kości.
